Төрийн сэнтий дулаан, төсвийн мөнгө уйлдаггүй гээд л түшээдийн суудлаас буудаггүй, уль доль болтлоо сонгогдсон гишүүн манайд мөн ч олон байна даа.

       Олон жил Их хуралд суулаа гээд улс орон хөгжиж, ард түмэн амар жимэр суудаг бол тэднийг ад үзэх хэрэг огтхон ч алга. Харамсалтай нь, улс төрд ужгирах тусам санаа нь явж, сэтгэл нь цадахгүй, улсаа тоносоор байх. Тиймээс улс төрд удаан суусан УИХ-ын гишүүдээс бүрэн мөсөн татгалзъя. Улиран сууж буй гишүүдийг уг нь иргэд, ард түмний үзэл санаанд нийцсэн, эрх чөлөөгөөрөө хамгаалуулсан, амьдрах орчноо сайжруулах хуулийн төсөл боловсруулж, улсаа хөгжүүлээд өгөөч гэж сонгосон баймаар. Харамсалтай нь, сүүлийн үед тэд үндсэн үүргээсээ ухарч, нийтийн эрх ашгийн төлөө бус, нэг хэсэг бүлэг хүмүүст л зориулсан хуудуутай, хуулийн төслүүд боловсруулж, ард түмнээ шахан хавчих боллоо.

    Гэтэл туршлагатай гэгдэх тэд сонгууль дөхөх цагаар тойргийнхоо сонгогчдод саймшрах аятай, хэдэн соёлын төв, сургууль, цэцэрлэг барьдаг. Энэ байдлыг халах цаг болсон байна. Төрд олон жил ажиллахдаа өөрсдийн хувийн бизнесээ цэцэглүүлж, төсвийн мөнгөөр туйлж байгаа нь даанч харамсалтай. Тэгвэл Их хуралд гурваас дээш сонгогдож, дараагийн сонгуульд татгалзах гишүүдийг танилцуулж байна.

УИХ-ЫН ГИШҮҮН Ч.ХҮРЭЛБААТАР

       Улсын эдийн засаг элгээрээ хэвтэж байгаа энэ цаг үед эдийн засгаа өөд нь татах талаар яриад эд сууж байх ёстой хүн нь Эдийн засаг, хөгжлийн сайд Ч.Хүрэлбаатар баймаар. Гэтэл төсөв санхүү, эдийн засгийн хөгжилд анхаарал тавих нь битгий хэл цахим сүлжээнд өөрийгөө өмгөөлөн жиргэж суудаг цахим “хэрүүлч” нь нэгэн болоод удаж буй.

      Өчигдөр Засгийн газар бүтцээ шинэчилж, давхар дээлтэй сайд нарынхаа тоог нэмлээ. Энэ үеэр Ч.Хүрэлбаатар Шадар сайдын суудалд заларч, гурван ч “давхар дээл” нөмөрчихсөн. Дээлээ давхарласнаар улс хөгждөг бол Ч.Хүрэлбаатар сайд улсын хөгжилд улам л нэмэр болох нь дээ. Тэр байтугай Ерөнхий сайд түүнийг насаараа төрд зүтгэсэн, эдийн засгаар дагнан ажилласан, арвин туршлагатай нэгэн гэж цохон тэмдэглэв.

         Гэхдээ энэ хугацаанд  тэрбээр эх орныхоо эдийн засгийг дээшлүүлэхэд яг юу хийсэн билээ гэдгийг эргэн харвал, хийсэн ажил нь тун бага. Харин хувийнхаа бизнесийг цэцэглүүлж, улсынхаа эдийн засгийг элгээр нь хэвтүүлсэн нь Ч.Хүрэлбаатар сайд гээд хэлчихэд хол зөрөхгүй л болов уу. Эрхэлсэн ажилдаа үүн шиг сэтгэл гаргасан бол өнөөдрийн эдийн засгийн нөхцөл байдал арай дээр байх байлаа.

УИХ-ЫН ГИШҮҮН Н.ЭНХБОЛД

            Тэрбээр анх 1993-1995 онд  Шадар сайдын албыг хашиж, эхэлснээсээ хойш улс төрд тасралтгүй ажиллаж  байгаа билээ. Энэ хугацаандаа Төв аймгаас төрийн түшээгээр зургаан удаа сонгогдож, Гадаад хэргийн сайд, Монгол Улсын сайд, Батлан хамгаалахын сайдаар томилогдож, давхар дээл гурвантаа нөмөрсөн. Улс төрд олон жил сууснаараа бол хэн хүнээс илүү туршлагатай баймаар. Гэвч түүний туршлагыг ард түмэн лав энэ олон мэдэрсэнгүй дээ.

 Өөрөөр хэлбэл, Н.Энхболд түшээдээр ажиллах хугацаандаа энэ хуулийн төслийг ингэж санаачилж, иргэдийн амьдралд ийм дэмжлэг үзүүллээ гээд жагсаавал уртаас урт түүх бичигдэх хэмжээнд хүртлээ Төрийн ордонд суусан. Гэвч түүнийг гэх тодотголтой хуулийн төсөл тун ховор байгааг нуух юун. Намынхаа буянаар насаараа төрд зүтгэж, Төрийн ордонд 43 жил “амьдарсан” Н.Энхболдын хамаарал бүхий этгээдүүд хэрхэн төрд томорч, хувийн бизнесүүдээ цэцэглүүлсэн баримтыг бид дэлгэж байв.

УИХ-ЫН ГИШҮҮН СҮ.БАТБОЛД

      Төр солигдож л байдаг, Сү.Батболд сууж л байдаг.  Түүнийг МАН-ын нууц эзэн гэх яриа ч олны дунд бий. Бизнесийн салбараас улс төрд 2000 онд орж, тасралтгүй 23 жил төрд суусан ч, улсынхаа хөгжлийн төлөө хурууны үзүүрээ ч хөдөлгөөгүй нэгэн. Харин гишүүн болсноос хойш түүний эхлүүлсэн бизнес нь улсад толгой цохихоор тэргүүлж, оффшорт хөрөнгөө мартталаа баяжсан нь нэгэн. Тодруулбал,

    Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан, УИХ-ын гишүүн Сү.Батболдтой холбоотой оффшор бүсэд компани эзэмшдэг, хууль бус орлогоо нуусан, эсэх талаарх хэргийг гадаад, дотоодын зургаан оронд шалгаж, хууль бус хөрөнгийг нь царцаасан талаар гаднын хэвлэлүүд шуугьж байлаа. Сү.Батболдын Оюу толгой, Эрдэнэтийн орд газрын баялгаас албан тушаалын давуу байдлаа ашиглан хувьдаа нуугдмал ашиг олж, оффшор бүсэд байршуулсан гэх хээл хахуулийн хэргүүдийн хүрээнд хамаарах хохирлын дүн 713,575,000,000 төгрөг байдаг.

    Конвенцын заалтын дагуу хөрөнгө байршиж байгаа улсууд болох Британийн Виржинийн арлууд 20 сая, Хонконгод 30 сая, Сингапурт нэг сая, Америкт 16 сая ам.долларын үнийн дүн бүхий хөрөнгө, эрхийг битүүмжлэх, царцаах захирамж тухайн орны шүүхээс гаргаж, нийт 66 сая ам.долларын хөрөнгийг шүүхээс битүүмжилж, царцаасан байдаг Өөрөөр хэлбэл, 66 сая ам.долларын хөрөнгө буюу Монгол төгрөгт авч үзвэл улсын төсвийн 10 орчим хувьтай тэнцэх хэмжээний мөнгийг оффшор бүсэд хадгалж байсныг гаднын хэвлэлүүд онцолж байлаа.

УИХ-ЫН ДАРГА Г.ЗАНДАНШАТАР

       УИХ-ын дарга Г.Занданшатар 2003 оноос улс төрд зүтгэж, төрийн өндөр дээд алба хаших хүртлээ дээшээ дэвшсэн нэгэн.  Баянхонгор аймгийнхан түүнийг “Баараггүй сууж л байдаг дарга” гэж хошигнох нь ч бий. Улс орон уруу, дорой байх уу, урагшаа хөгжих үү, гэдгийг тодорхойлох төрийн өндөрлөг нь яах аргагүй Г.Занданшатар гэж хэлж болно. Өөрөөр хэлбэл, парламентад ард түмнээ төлөөлж суугаа 76 гишүүнийг бодлогоор зангидах, хуулийг оновчтой батлах гол үүргийг хүлээж суугаа нэгэн. Гэвч үе үеийн УИХ-ын дарга нараас ангиа хамгийн муу даргалж байгаа нь түүнийг гэх шүүмжлэлүүд олны дунд бий.

    Тэрбээр ОХУ-ын Эрхүү хотод эдийн засагч мэргэжлээр төгссөн. Зах зээлийн коллеж (ХҮДС) Маркетинг бизнес судалгааны төвд анх судлаач, Санхүү-Эдийн засгийн тэнхимд багшаар ажиллаж ажлын гараагаа эхэлж байсан.  Харин 2003 онд Хүнс Хөдөө аж ахуйн дэд сайдаар ажиллаж, улс төрд зүтгэж эхэлжээ.  Үүнээс хойш Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга, УИХ-ын дарга,  Гадаад харилцааны сайд, МАН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар ажиллаж, улс төрд чамгүй олон жил болсон нэгэн.

УИХ-ЫН ГИШҮҮН Х.БАДЕЛХАН

        Төрд сууснаасаа хойш түмний төлөө биш ураг төрөл, өөрийн ашиг сонирхлын төлөө ажилласан гээд хэлчихэд ч хол зөрөхгүй хүн бол Барилга хот байгуулалтын сайд асан Х.Баделхан юм.

 Тэрбээр Баян- Өлгий аймгаас гурван удаа сонгогдсон. Өдгөө  улс төрд 33 жил зүтгэхдээ төрийн тендерүүдийг төрсөн ах, дүү нартайгаа түүсэн баримт ч бий. Өөрөөр хэлбэл, тэрбээр У.Хүрэлсүхийн Засгийн газарт Барилга хот байгуулалтын сайдаар ажиллах хугацаандаа “Жол” компаниараа дамжуулан автозамын тендерүүдийг түүдэг байсан баримтуудыг бид дэлгэж байлаа.

УИХ-ЫН ГИШҮҮН  Б.БАТ-ЭРДЭНЭ

           Улс төрөөс уйддаггүй, бөхчүүдийн буухиаг үргэлжлүүлж яваа нь яах аргагүй УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ. Түүнийг сайн улстөрч гэхээс нь илүүтэй, сайн бах гэдгээр нь олон хүндэлдэг. 

       Хэнтий аймгаас дөрвөн ч удаа сонгогдож, Их хурлын ахмад гишүүний нэг болсон тэрбээр саяхан “дээлээ давхарлаад” амжсан. Угтаа бол залуучуудад байр сууриа тавьж өгөх дургүйн дээр барьцамтгай нэгэн ч гээд хэлчихэд хол Ардын намынхан Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөөс давхар дээлийн хязгаарлалтыг авч хаяж, Засгаа бүрдүүлэхээр аль жилийн өмнөөс бэлдэж эхэлсэн.

        Улмаар Үндсэн хуулийн цэц хүссэн хариуг нь өгч, УИХ дээр давхар дээлийн хязгаарлалтыг авч хаях болмогц Б.Бат-эрдэнэ буруу хараад суучихсан. Тэгмэгцээ чуулганы индэр дээрээс “Бид өөрсдөө Үндсэн хуульдаа “Давхар дээлтэй гишүүн нь дөрөв байж болно” гэж тусгачихаад хоёрхон жилийн дараа өөрчлөх гээд байгаа чинь ямар учиртай юм. УИХ-ын гишүүд давхар дээл өмсөж, Засгийн газрын гишүүн болох гэж зүтгээд байгаа нь ямар учиртай юм” гэж эрс эсэргүүцсэн.

        Гэтэл ингэж хэлснээсээ хоёр хоногийн дараа өнөө эсэргүүцэгч Б.Бат-Эрдэнэ өөрөө Спорт, олимп хариуцсан сайд болчихсон тангараг өргөж зогссон. Хэн ч харсан “Сайдын суудал өгөхгүй бол давхар дээлний асуудлыг дэмжихгүй, эсэргүүцэл өрнүүлнэ” гэх байдлаар “шантаажилсан" гэж шууд ойлгогдож байгаа юм. зөрөхгүй.