ХӨНДӨХ СЭДЭВ: Өсвөр үеийнхэн сэтгэцийн эмгэгт нэрвэгдэж, араншин нь зэрлэгшиж байна

Э. Энхмаа:
Монголчуудын амьдрал- Нийтлэл

2022-06-24, 1255

Ерөнхий боловсролын дунд сургуулийн сурагч болов уу гэмээр зургаан хүүхэд нийлэн, хотын гудмаар инээлдэнэ. Өмссөн зүүсэн, барьсан утас нь хамгийн сүүлийн үеийнх бөгөөд нэлээн цэмбэгэр хүүхдүүд шиг санагдаж байв. Тэднийг хараад “Хичээл амарчихсан гээд найзуудтайгаа уулзаж явна даа. Би ч гэсэн эдний насан дээр юунд ч санаа зовохгүй сайхан байжээ” гэж бодож ардаас нь алхав. Гэтэл шаргал үстэй, нүүрээ нэлээн зузаан будсан охин цүнхээ ухаж тамхи гаргаж ирээд “Хөөе, тамхилъя” гэхэд хамт явсан хоёр хүү “Нөгөө газраа очоод тамхи татъя. Энд чи ичихгүй байна уу” гэхэд “Тамхи татах үгүй нь миний эрх. Би яагаад ичих ёстой гэж” гээд тамхи татаж эхлэв. Энэ үйлдлээс өмнө би тэднийг “Дэндүү гоёор” төсөөлж байсан даа харамссан юм. Зорих газартаа очих болоогүй учир чимээгүйхэн тэднийг ажиглаж явтал даруухан харагдах нэг охин хамт яваа маск зүүсэн хүүг харааж, шоолж, бүр хөл рүү нь өшиглөв. Хариуд нь нөгөө хүү огт юм ярьсангүй. Хажуугаар зөрөн өнгөрөх хүмүүс тоох ч үгүй алхана. Хүүхдүүд нэгнээ зодож, дээрэлхэх нь байдаг л зүйл шүү дээ гэсэн харцаар харж, хэдийнэ дассан мэт.

Сүүлийн үед цахим орчинд өсвөр үеийн хүүхдүүд нэгнээ зодож, дээрэлхсэн бичлэг, зураг цацагдаж олон хүний гайхширлыг төрүүлэх болсон. Үүний цаад шалтгаан нь юунд байна вэ. Нийгэм хүүхдүүдийг “Зэрлэг” болгож хүмүүжүүлж байна уу, эцэг эхчүүд зааж сургаад байна уу. Өдөр тутамдаа мэдээ, мэдээлэл ямар нэгэн цензургүйгээр хэн ч авах боломжтой болчихжээ. Хуучны үетэй харьцуулахад “Одооны хүүхдүүд арай л дэндүү эвдэрч байна”, “Биднийг бага байхад өсвөр насны хүүхдүүд хэзээ ийм байлаа даа” гэх мэт үг таны эргэн тойронд хаа нэгтээ сонсогдсон л байх. Нээрээ л өмнөх үеийн хүүхдийн хүмүүжилтэй одоо үеийн хүүхдийг харьцуулбал өөрийгөө илэрхийлэх, онгироо, сагсуу зан чанар нь хэмжээнээс хэтэрсэн мэт. Мэдэхгүй газраа очоод “Сайн уу” гэж хэлээд юм асуухад урдаас нь онгирч, хамгийн муухай үгээр хараагаад явах хүүхдүүд олон байна. Мөн хэм, хэмжээнээс гажуудсан үйлдэл хийж байгаагаа “Гоё” гэж эндүүрч хэний ч урдаас ичиж зовох зүйлгүй эр, эм гэлтгүй дунд хуруу гаргачхаад хэнэггүй гэгч яваад өгөх нь энэ цагийн хүүхдүүдийн онцлог гэлтэй. Тиймээс бид энэ удаагийн хөндөх сэдвээр өсвөр насны хүүхдүүдийн сэтгэл зүйн онцлог, өөрийгөө илэрхийлэх чадамжид юу нөлөөлдөг, хүүхдийн гэмт хэрэг сүүлийн үед ямар байгаа талаар тодруулсан юм.

-ХҮҮХДҮҮД, ГЭР БҮЛИЙНХЭНТЭЙГЭЭ ОЙЛГОЛЦОЖ, ӨӨРИЙГӨӨ ХҮЛЭЭН ЗӨВШӨӨРҮҮЛЖ ЧАДАХГҮЙ БАЙГАА УЧРААС ЦАХИМ СҮЛЖЭЭНД ДОНТОЖ БАЙНА-

Өсвөр нас бол өөрийгөө хайж олох,таньж мэдэх хамгийн чухал үе юм. Тэдний хамгийн гол онцлог нь өөрийгөө том хүн шиг мэдэрч эхэлдэг ба гэр бүл болон нийгэмд хүлээн зөвшөөрүүлж байж өөртөө итгэх итгэлийг илүүтэй олж мэдэрдэг. Мөн дааврын огцом өөрчлөлтөөс үүдэн хуучин байснаасаа илүү эрс тэс огцом болох нь бий. Гэр бүлийн гишүүд хоорондоо дотно харилцаа үүсгэдэггүй, ярилцдаггүй ээж, аавтайгаа нарийн нандин зүйлээ ярих гэсэн ч ичдэг магадгүй ойлгодоггүй, нууцыг нь задруулдаг, хэтэрхий хөндий зэргээс үүдэн хүүхдүүд илүү дотогшоо, ганцаардмал, нууцлаг, болж байдаг. Өөрийгөө илэрхийлэх, ойлгуулах, бусдаас давуу гэдгээ мэдрэхийн тулд цахим орчинд илүүтэй цагыг зарцуулдаг. Мөн гэр бүлээс илүү ойлгодог тэднийг шүүмжилдэггүй хүлээн зөвшөөрдөг нэг хэсэг бол цахим орчин болчихдог. Ийнхүү Гэр бүл хүүхдийн сэтгэл зүйн боловсролыг дэмжих төвийн сэтгэл зүйч Д.Намуунзаяа яриандаа онцолж байсан юм.

Тэрбээр “Хүүхдийн өсвөр насыг эхэн, дунд, сүүл үе гэж ангилдаг. Ерөнхийдөө 10-18 нас нь өсвөр насанд тооцдог. Гэр бүлийн анхаарал халамж хүүхдийн онцлог биеэ даах чадвар зэргээс нь хамаарч өсвөр нас эрт эхлэх магадгүй илүү удаан хугацаанд үргэлжлэх тохиолдол байдаг. Сүүлийн үед сэтгэл зүйчид хандан зөвлөгөө оношилгоо авах хүүхдүүдийн тоо нэмэгдэж байна. Ихэнх эцэг эхчүүд манайд хандахдаа “Манай хүүхэд өмнө нь ийм байгаагүй одоо л бүр их өөр болоод байна дотогшоо, юм асуусан ч хариулдаггүй нэг л өөр байна Сэтгэл зүйн оношилгоонд оруулаад хурдхан шиг засаад авмаар байна” гэж холбогддог. Гэтэл хүүхдэд оношилгоо хийгээд ярилцаад үзэхээр тэдний санаснаас өөр хариу гарах нь их. Манай ээж, аавууд том бага гэлтгүй хүүхдэдээ гэр бүлдээ чанартай цаг гаргахгүй байгаа нь маш том асуудал юм. Өөрийгөө илэрхийлэх гэхээр сонсдоггүй үл тоодог мөн тохуурхдаг байдал их бий.

Нэг ёсондоо гэр бүлийнхэн намайг хангалттай сайн ойлгож дэмжиж, хүлээн зөвшөөрч сэтгэл зүйн хэрэгцээг нь хангаж чадахгүй байгаа учраас цахим орчинд илүүтэй анхаарлаа хандуулдаг. Нэг талдаа хүүхэд тэндээс гэр бүлээсээ авах ёстой хэрэгцээгээ хангаж байна гэж харж болно.

Өсвөр насны хүүхдүүд бусдыгаа зодож, дээрэлхэх үйлдлүүд их сонсогдох болсон. Үүнд ч гэсэн тухайн хүүхдийн сэтгэл зүйн асуудал холбоотой байх тохиолдол бий. Энгийнээр хэлбэл уурлахаараа л бусдыг цохиж, зоддог орилж хашхирдаг л юм байна гэж хүүхэд харж суралцсан байж болно.

Гэтэл уур бухимдлыг гадагшлуулах маш олон эерэг арга байдаг. Үүний тухай зааж өгдөг ярилцдаг гэр бүл ховор бүр томчууд хүртэл уур бухимдал стрессээ хэрхэн зөв тайлах талаар мэдлэг мэдээлэл багатай байдаг. Үйлчлүүлж буй хүүхдүүд дунд цахим гадуурхалтад өртсөн хүүхдүүд байдаг. Тодруулаад үзэх юм бол гоё сайхан үг хэлдэг, дэмждэг, ойлгодог, буруутгалгүй маш сайхан ханддаг учраас хүүхдүүд арганд нь орж хохирох тохиолдог их байна. Өсвөр насны хүүхдийн тархи аливаа шийдвэрийг бодитоор харах, олон талаас нь шинжилж үзэх гээд бүрэн хөгжиж гүйцээгүй байдаг учраас илүү итгэмтгий даган дуурайх, автах магадлалтай байдаг. Тиймээс эцэг, эхчүүд хүүхдэдээ тавих хараа хяналтаа сайжруулж, аливаа зүйлийн хэм хэмжээг тайлбарлаж өгөх нь чухал юм. Өөрсдөө ч бас хэлж байгаа шигээ зөв үлгэр дуурайлал болж чаддаг байх хэрэгтэй.Мөн хүүхдүүд хоорондоо нэг нэгнийгээ гадуурхах үйлдлийг эцэг, эхчүүд санамсаргүйгээр хүүхдүүдэд ойлгуулах тохиолдол байдаг. Хүүхэдтэйгээ хамт байхдаа “Тэрний хүүхэд тийм, аав ээж нь ийм, тийм учраас битгий найзлаарай, тэр лав сайн хүүхэд биш, муу сурдаг” гэх мэтээр хүүхдээ бусдыг ялгаж харьцах сэдлийг өгдөг” гэсэн юм.

-ГЭМТ ХЭРЭГТ ХОЛБОГДСОН ХҮҮХДҮҮДИЙН ТОО ӨНГӨРСӨН ЖИЛИЙН МӨН ҮЕТЭЙ ХАРЬЦУУЛБАЛ ӨСӨЛТТЭЙ БАЙНА-

Хүн ам нэмэгдэхийн хэрээр гэмт хэрэгт холбогдох хүүхдүүдийн тоо нэмэгдэж байна гэж Нийслэлийн цагдаагийн удирдах газрын Гэр бүлийн хүчирхийлэл, хүүхдийн эсрэг гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтсийн дарга Б.Батзориг яриандаа онцолж байсан юм.

Тэрбээр “Монгол улсын нийт хүн амын тал хувь нь Улаанбаатар хотод суурьшиж байна. Нийслэлийн хэмжээнд 200 гаруй сургууль ажиллаж байна. Хүн амын өсөлтөө дагаад гэмт хэрэгт холбогдох хүүхдүүдийн тоо нэмэгдэж байна. Одоогоор гэмт хэрэгт холбогдсон хүүхдүүдийн тоог өнгөрсөн жилийн мөн үетэй харьцуулбал өсөлттэй байна. Харин сүүлийн таван жилийн дундажтай харьцуулбал бууралттай байна. Гэмт хэрэгт холбогдож буй хүүхдүүд 15-17 нас буюу өсвөр насны хүүхдүүд давамгайлдаг. Цаг үеэс хамаарч цахим орчинд хүссэн мэдээлэл авч, буруу үлгэр дуурайлал авдаг болсон байна. Үүнээс улбаалан үе тэнгийн дээрэлхэлт, цахим орчин дахь ялгаварлан гадуурхалт их болжээ.

Мөн гэмт хэрэгт өртсөн хүүхдүүдийн 10 орчим хувь нь ялгаварлан гадуурхалт, үе тэнгийн дарамттай холбоотой байдаг. Харин 60 орчим хувийг “Хүний эрүүл мэндийн халдашгүй байдлын эсрэг” гэмт хэрэг буюу зодоон хулгай, дээрэм эзэлж байна. Яагаад хүүхдүүд гэмт хэрэгт холбогдох тохиолдол жилээс жилд нэмэгдэж байна вэ гэвэл эцэг, эхийн хараа хяналт маш сул байдал ихээхэн нөлөөлдөг. Мөн үе тэнгийн дарамт, дээрэлхэлт сүүлийн үед зонхилж байна” гэв.

-СУМАНД АМЬДАРДАГ, ХҮҮХДҮҮД ДУНД Ч ҮЕ ТЭНГИЙН ЯЛГАВАРЛАН ГАДУУРХАЛТ ИХ БИЙ-

Бид зөвхөн Улаанбаатар хотын хүүхдүүдийн сэтгэл зүй болоод өсвөр үеийнхний хандлагыг судлаад өнгөрөхийг хүссэнгүй. Хөдөө, орон нутагт амьдардаг алслагдсан сумын өсвөр насны хүүхдүүдийн зан араншин болоод сэтгэл зүйн талаар Булган аймгийн Хишиг-Өндөр сумын ЕБС-ын Боловсролын сэтгэл зүйч Д.Алтансолонготой ярилцсан юм.

Тэрбээр “Би Булган аймгийн Хишиг-Өндөр суманд сэтгэл зүйчээр ажиллаад нэг жилийн хугацаа өнгөрсөн байна. Хүүхдүүдтэй ажиллана гэдэг сайхан зүйл бөгөөд анхаарах, тэднийг ойлгох , сонсох, нууцыг хадгалах зэрэг ур чадварыг шаарддаг. Нэг жилийн хугацаанд ажиллахад нэлээн олон хүүхдүүдтэй тулж ажиллаж, өдөр тутамдаа тэдэнд зөвлөгөө мэдээлэл өгсөн байна. Зөвлөгөө авч буй хүүхдүүдийн ихэнх нь сэтгэл гутралд өртсөн байдаг. Үүнд гэр бүлийн хүмүүжил нөлөөлдөг. Мөн хаана ямар орчинд сурч хүмүүжиж буй нь шууд болон дам байдлаар тухайн хүүхдэд сэтгэл зүйн асуудал ороход нөлөөлж байдаг юм билээ. Охид ихэвчлэн хандаж, үерхэл нөхөрлөл, мэргэжил сонголт зэрэг асуудлуудыг ярилцахыг хүсдэг нь анзаарагдсан. Орон нутагт ч гэсэн хүүхдүүд хоорондын нэг нэгнээ гадуурхах, дээрэлхэх зүйл байдаг. Ингэхдээ шууд биеэр нь оролдож, дарамталсан тохиолдол гарч байсан.

Ихэнх аав ээж нар маань хүүхдээ том болж байгааг бие хүн болох гэж хичээж байгааг анзаардаггүй. Тийм учраас нөгөө л жоохон хүүхэд шиг хандах гээд байдаг. Энэ нь маш том алдаа юм. Аль болох хүүхдэдээ өөрөөр нь шийдвэр гаргуулж маш сайн сонсогч дэмжигч нь байх нь чухал.

Мөн хүүхдүүдийн хамгийн их үлгэр дуурайлал авч даган дуурайдаг хүмүүс нь ойр тойронд хамт байгаа томчууд. Тиймээс тухайн хүүхэд ямар зан, араншинтай уурлах, инээх, баярлахад ямар хариу үйлдэл үзүүлэхийг ээж, ааваасаа суралцаж байдаг. Хэрэв эцэг, эхчүүд хүүхдээ сайн сонсож, ярилцахгүй бол хүүхэд хэзээ ч “Би ингээд байна, миний сэтгэл санаа тайван биш байна” гэж хэлж чадахгүй. Тийм учраас хүүхдэд гаргах цагаа нэмж, багаас нь ойлголцох хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол ямарваа нэгэн асуудал тулгарахад сэтгэл зүйн дархлаагүйгээс болж сэтгэл гутралд өртөж, буруу зүйлд урвуу татагдах хандлага ажиглагддаг” гэлээ.