“Рио Тинто”-гоос анх удаа шахуу Оюутолгой төслийн алдаа, эндэгдлээ эргэн харах, монголчуудын эсрэг заалтууд дээр буулт хийх агуулгатай захидал илгээж улсаар минь баярлууллаа. Бор дугтуйтай ганц захиа бүтэн улсыг баярлуулах шидтэйг бидний хэн маань ч мэдээгүй явж. Захиа гэснээс, хуучин цагт бол энэ мэт нандин захиаг Дарьбазар мэтийн нөхөд л зөөдөг байсан байх даа гэсэн фантаз бодлууд ч задлах үед нь зурсхийж байв. Үзэглэсэн, баталсан цагаасаа л шүүмжлэлийн бай, хэрүүлийн алим, попролын сэдэв байж ирсэн Оюутолгой төслийг нэн шинэ мөрнөөс биш гэхэд харилцан ашигтайгаар үргэлжлүүлэхэд нэг алхам ойртож буй нь баярлууштай явдал мөн. Гэхдээ өчигдрийн уур амьсгалаар бол баярлах эрт гэдгийг дээр, дооргүй огоороод, хөөрч догдлоод, хэзээ мөдгүй хувь хишгээ хүртэж эхлэх мэт баярлаад, гэрээгээ яаж шинэчлэх, харилцан ашигтай заалтуудаа хэрхэн тусгахаа мартах янзтай байгааг сануулах нь зөв болов уу. Нөгөөтээгүүр, өөрсдийн баялгаа өрөөлд үнэгүй өгөх мөртөө өөрсдөө өрөнд ороод, өнөөх өрөөлүүд нь өрийг чинь тэглэлээ гэхэд нь ухаангүй баярлацгаадаг улс дэлхийд бид л байх. 

---

Гол асуудалдаа оръё. Л.Оюун-Эрдэнэ ба Оюутолгойгоос захианаас ажиглагдсан, бас анхааруулах гурван өнцөг байна. 

 

 

            “Рио Тинто”-гоос захиа ирж гэнэ, гол усаар нэг найр наадам...Өчигдөр өөрийн эрхгүй ингэж дуу алдмаар байв. Гэхдээ захиа задрав уу, үгүй юу бие биедээ баяр хүргэж, гол өөрсдөдөө алга ташицгаасан онцгүй өнцөг байлаа. Баярлаж, бахадмаар захиа мөн үү мөн, гэхдээ бялууруулахаараа буруудчихаж байгаа юм. “За энэ гавьяа бол минийх ээ, бишээ түүнийх шүү дээ” гээд л тал талд ам булаалдан, Ардын баатраа тодруулцгаах гэж хичээцгээсэн нь ерөөсөө л өнөөгийн улстөрчдийн бодит төрх ажээ. Ямартай ч Ардын баатрын төлөөх эл марафонд Ерөнхий сайд Л.Оюун-эрдэнэ, Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх, УИХ-ын гишүүн С.Ганбаатар гурав ар араасаа жагсаж, араас нь Х.Баттулга, Н.Алтанхуяг нар удаалав. Харамсалтай нь, “Рио Тинто”-той хэлэлцэх Ажлын хэсгийн гол ажлыг нугалсан Хууль зүй, дотоод хэргийн дэд сайд Б.Солонго Ардын баатрын айргийн тавд багталгүй, араас нь зургаалж харагдсан. Харин гайхмаар нь, Ажлын хэсгийн ахлагч Х.Нямбаатарт Ардын баатрын дээгүүр байр оногдсонгүй бололтой, гэхдээ дээгүүр л "давхисан".   

 

Онцлууштай нь, “Рио Тинто” Монголд ногдох өрийг тэглэхээр, Дубайн гэрээг цуцлахаар болсноо захиагаар илэрхийлсэнд хэтэрхий баярласан МАН-ынхан будаг нь ханхалсан даргыгаа ичээж “алах” дөхөв, үнэндээ өөрөө ч тэгүүлсэн юм билүү, мэдэхгүй. Баярлалаа л гэнэ, Браво л гэнэ. Зарим нь бүр юу гэж магтсан гэж санана, эрх баригч МАН Их хурлаа хийгээд Л.Оюун-Эрдэнийг даргаараа батламжлахтай зэрэг л “Рио Тинто”-гийнхон цуглаад “За энэ Л.Оюун-Эрдэнэ гэдэг нөхөр яггүй эр бололтой, түүний хараанаас Монгол мөд салахгүй нь, хэдүүлээ эртхэн шиг бууж өгөх нь зөв юм шиг байна” байна гэж ярилцаад захиа илгээсэн дайны юм ярьж, бичицгээснийг нь яана. “ОЮУ-ТОЛГОЙ - ОЮУН-ЭРДЭНЭ” гэдэг чинь угаасаа холбоо үг гэх магталтууд бол бүр наад захынх. “Оюун-эрдэнэ гэдэг хүн угаасаа Оюутолгойн гэрээг шинэчлэх хувь төөрөгтэй төрсөн” гэх долоогоогүй нь их юм, халаг. Магтаж болно, эзнээ ичтэл магтах муухай л даа. 

 

             Өчигдөр магталтын “машин” бүрэн хүчээрээ ажиллахын сацуу маталтын “машин” ч дутахгүй хүчээр ажиллав. Нэг мэдэх нь ээ, У.Хүрэлсүх, Л.Оюун-Эрдэнээс сайн хүн үгүй, ардын баатар,  өнөөх л С.Баяр, Ч.Сайханбилэгээс муу хүн үгүй, үндэстний эсрэг тэрслэгчид болгоод санаагаа амраацгаав. Үнэндээ У.Хүрэлсүх, Л.Оюун-Эрдэнэ тэргүүтэй энэ цагийн засаглагчдын яг энэ технологи үнэхээр онцгүй байна.  Юу гэхээр, засаглалын залгамж чанар, төрийн нэгдмэл байдал гэдэг ойлголтоор авч үзвэл “Тэд тэгснийг бид ингэж байна” гэж зөвхөн өөрсдийгөө дөвийлгөх, “Тэд муу, бид сайн” гэж бусдыг муулж, өөрсдийгөө магтах нь хамгийн утгагүй асуудал. Энгийнээр тайлбарлавал, ард түмний хувьд С.Баяр байна уу, У.Хүрэлсүх байна уу, Ч.Сайханбилэг үү, Л.Оюун-Эрдэнэ үү, тэр байтугай АН байна уу, МАН Байна уу, хамаагүй тэд бол төр. Төр гэдэг цор ганц л ойлголт бий. С.Баярын төр, Л.Оюун-Эрдэнийн төр гэж байхгүй. Социализмаас Ардчилалд шилжсэн зааг л төр гэх ойлголтыг хоёр хуваах байх, бусдаар бол бид сүүлийн 30 жил цор ганц төртэй яваа. Энэ агуулгаараа төр өөрөө Оюутолгойн гэрээг байгуулахдаа, далд уурхайн төлөвлөгөөг батлахдаа алдаа гаргасан, одоо алдаагаа залруулах гэж оролдож байгаа л төдий. С.Баярын төр, эсвэл Ч.Сайханбилэгийн төр алдаа гаргаад, Л.Оюун-Эрдэнийн төр алдааг нь засаж байна гэж нийтэд ойлгуулаад, зөвхөн өөрсдөдөө алга ташуулаад байх нь зохимжгүй байгаа юм л даа. Нэмээд хэлэхэд, У.Хүрэлсүх, Л.Оюун-Эрдэнэ хоёрт өнгөрснөө үгүйсгэж, өөрсдөө л энэ улсыг, энэ төрийг шинэ зурхайгаас хөдөлгөж байгаа мэт хандлага байх шиг. 

 

 

          Оюутолгой төсөл, тив дамнасан “Рио Тинто” үе үеийн Ерөнхий сайдуудыг орон шоронгийн хаалга татуулахад хүргэж байсныг Л.Оюун-Эрдэнэ мартаж болохгүй. Одоо л буулт хийж байгаа мэт боловч өнгөрсөнд “мангас” шиг “залгидаг” байлаа. Өөрөөр бол, одоо алга ташуулж байгаа Л.Оюун-Эрдэнэ мөдхөн С.Баяр, Ч.Сайханбилэг, С.Баярцогт нарын ах нарынхаа араас Х.Нямбаатарыгаа хөтлөөд орох вий, болгоомж илүүдэхгүй. Хоёр УИХ, гурван Засгийн газар дамжин хэлэлцэгдэж, чухамдаа олон жил яригдсан Оюутолгой төслийг анх үзэглэсэн С.Баяр одоо л матуулж, муулуулж байгаа болохоос биш тухайн үедээ магтуулж, алга ташуулж л явсан юм шүү. Ч.Сайханбилэг ч ялгаагүй. Гэтэл одоо тэд үндэсний эсрэг тэрслэгчид болцгоосон байна. Эвгүй хөдөлбөл Л.Оюун-Эрдэнийг ч тэр хоёрынх шиг ирээдүй хүлээж байхыг үгүйсгэхгүй. Өөрөөр бол, захиа ирлээ гэж нэг баярлаад, хөрөнгө оруулалтын, далд уурхайн гэрээг шинэчиллээ гэж нэг баярлаад байж байтал хэдхэн жилийн дараа өнөөх гэрээнүүдээс нь үндэсний эрх ашгийг эсрэг “но” илрээд, баярлаж, бахархуулж явсан цаг үе баалуулах цаг үеэр солигдохыг үгүйсгэх аргагүй гэсэн үг л дээ. Шинэ тутам зүйлийг эхэндээ бүгд л магтдаг, харин хуучрахын цагт нь хог дээр хаядгийг “Харвард”-д заадаг эсэхийг мэдэхгүй юм. Ямартай ч Оюутолгойтой буруу нөхөрлөвөл шоронд орох, харьд зугтах хоёрхон сонголт байдгийг Л.Оюун-Эрдэнэ битгий мартаасай.