Үндсэн хуулийн цэц эцэг хуулиа манах хамгийн хариуцлагатай цаг үед дээрээ ирж байна, өнөөдөр. Улс төрд удаан өрнөж байгаа МАН-ынхны эрх мэдлийн төлөөх тэмцэл эцэстээ Үндсэн хуулийн цэц дээр ирж, маргаанаа шийдвэрлүүлэх хүртлээ хол явлаа.

      Үндсэний аюулгүй байдлыг сахин хамгаалах үүрэг хүлээсэн Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн гишүүд нь нэгэнт тарж, бутарч, улс төрийн улаан “зодоон”-той хутгалдсан учраас Үндсэн хуулийн цэцэд найдахаас өөр сонголт ард түмэнд үлдсэнгүй. Тодруулбал, 2025 оны аравдугаар сарын  17-ны өдрийн УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар УИХ-аас Ерөнхий сайдыг огцруулах 95 дугаар тогтоолыг гаргасан. Ингэхдээ УИХ Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны Ерөнхий сайдыг огцруулахыг дэмжихгүй гэх саналын томъёоллыг дэмжье гэдэг томъёоллоор санал хураасан.

       УИХ дээр үүссэн гол маргаан 2017 онд Ж.Эрдэнэбатын Засгийн газар, 2021 онд У.Хүрэлсүхийн Засгийн газрыг огцруулахад уг томъёоллоор санал хурааж, огцруулсан. Тиймээс энэ удаад ч хуулийн үйлчлэл хэвээрээ гэж УИХ-ын гишүүд эсэргүүцсэн бол нөгөө тал нь 2019 оны Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр  Үндсэн хуулийн 43 дугаар зүйлийн нэг дэх хэсэгт “Улсын Их Хурлын гишүүдийн дөрөвний нэгээс доошгүй нь Ерөнхий сайдыг огцруулах саналыг албан ёсоор тавибал Улсын Их Хурал гурав хоногийн дараа хэлэлцэж эхлэн арав хоногийн дотор шийдвэрлэнэ. Улсын Их Хурлын нийт гишүүний олонхи уг саналыг дэмжсэн бол Ерөнхий сайдыг огцруулах тухай Улсын Их Хурлын тогтоол баталсанд тооцно” гэж заасан хэмээн Үндсэн хуулийг өөр өөрийнхөөрөө тайлбарлаж маргаан үүсгээд байна. Улмаар Ерөнхий сайд Г.Занданшатарыг огцуурсан УИХ-ын тогтоол Ерөнхийлөгч хоёр үндэслэлээр хориг тавьсан. Тодруулбал, УИХ санал хурааж шийдвэрлэх ёстойг УИХ-ын дэгийн тухай хуульд салаа утгагүй тусгажээ. Гэтэл 2025 оны аравдугаар сарын 17-нд УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Ерөнхий сайдыг  огцруулах эсэх асуудлыг хэлэлцэхдээ УИХ-ын гишүүдийн албан ёсоор тавьсан саналаар биш ТББХ-ны Ерөнхий сайдыг огцруулахыг дэмжээгүй гэсэн саналаар санал хураан шийдвэрлэсэн байна. Энэ Үндсэн хуулийг зөрчиж байна. Хоёрдугаарт,  хууль  дээдлэх төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим зөрчигдсөн байна. Үндсэн хуулийн 27.6-т "УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдааныг гишүүдийн олонх хүрэлцэн ирснээр хүчинтэйд тооцож, хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхын саналаар асуудлыг шийдвэрлэнэ. Дэгийн тухай хуулийн 7.7-т гишүүдийн олонх ирснээр хүчинтэйд тооцно хэмээн заасан. Мөн УИХ-ын чуулганы Дэгийн тухай хуульд 6.2.Нэгдсэн хуралдаан долоо хоног бүрийн Пүрэв, Баасан гарагт 10.00-13.00, 14.00-18.00 цагт хуралдана. Гишүүд өглөө 09.00 цагаас эхлэн ирцэд бүртгүүлж, хуралдаанаар асуудал хэлэлцэхэд бэлтгэнэ. Товлосон асуудлыг ажлын цагт багтаан хэлэлцэж дуусаагүй бол хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхын саналаар хуралдааны цагийг сунгаж болно" гэж заасан.  Гэтэл 2025 оны аравдугаар сарын 16-нд хуралдааны ирц бүрдээгүй байна. Улмаар баасан гарагийн ирцийг шинээр бүрдүүлэлгүй, пүрэв гарагийн ирцийг үргэлжлүүлэн тооцож, шийдвэр гаргажээ. Энэ нь Чуулганы дэгийн тухай хуулийн заалтыг зөрчсөн байна” хэмээн хориг тавьсан.

      Ийн 2019 онд МАН олонхоороо Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулсан ч өөрсдийнхөө мэхэнд өөрсдөө унаж, улсыг удирдах эрх мэдэлдээ “дөнгө” тавьсан нь өдгөө Монгол Улсыг төрийн хямралд хүргээд байна.

      Тэгвэл Үндсэн хуулийн цэц Их суудлын хуралдаанаараа УИХ-ын 95 дугаар тогтоол Үндсэн хууль зөрчсөн эсэх болон УИХ-ын дэд дарга Х.Булгантуяа Үндсэн хууль зөрчсөн эсэхийг дэнсэлнэ.

     "Монгол Улсын Ерөнхий сайд УИХ-ын дэд дарга, гишүүн Х.Булгантуяа болон Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудлыг хэлэлцсэн УИХ-ын чулганы нэгдсэн хуралдаан болон уг хуралдаанаас гарсан Ерөнхий сайдыг огцруулах тухай Улсын Их Хурлын тогтоол нь Үндсэн хууль зөрчсөн" гэх асуудлаар Үндсэн хуулийн цэцэд хандсан юм.

      Ингээд Үндсэн хуулийн цэц дээрх асуудлыг нэгтгэж маргаан үүсгэж байгааг албан ёсоор мэдэгджээ. Улмаар "Монгол Улсын Ерөнхий сайдыг огцруулсан үйл ажиллагаа Монгол Улсын Үндсэн хуульд нийцсэн эсэх уг маргаан нь онц хүндрэлтэй, яаралтай шийдвэрлэх асуудал тул Үндсэн хуулийн цэцийн их суудлын хуралдаанд хэлэлцүүлэх бэлтгэл ажиллагааг нэн даруй гүйцэтгэж дуусгалаа.  Уг маргааныг хянан хэлэлцэх Үндсэн хуулийн цэцийн их суудлын хуралдаан 2025 оны аравдугаар сарын 22-ны өдрийн 09.30 цагаас Үндсэн хуулийн цэцийн хуралдааны танхимд нээлттэй болно" хэмээн мэдэгдсэн.

  Тиймээс өнөөдөр Үндсэн хуулийн цэцээс гарах шийдвэр энэ талцал хуваагдлыг нэг тийш болгох чухал шийдвэрийн нэг бөгөөд цаашлаад улс төрд жишиг болон үлдэх түүхэн чухал үйл явдал болно. Улс төрд өрнөж байгаа үйл явдлууд сүүлдээ Үндсэн хуулийн цэц  рүү халдах хүртлээ дамжирч байгааг ч сануулах нь зүйтэй биз. Угтаа бол УИХ, Засгийн газар улс төрийн гацаанд орохдоо Үндсэн хуулийг барьж талцах хүртлээ ужигрсан байна.

    Тиймээс Үндсэн хуулийн цэцийн есөн гишүүн эцэг хуулиа манаж үлдэх хамгийн чухал алхамын өмнө ирээд байна. Нэмээд сануулахад Цэцийн тухай хуульд "Монгол Улсын Үндсэн хуульд захирагдах, Монгол Улсын Үндсэн хуульд нийцсэн хуулийг дээдлэх, судалгаанд үндэслэх, төвийг сахих, бие даасан, ил тод байх нь Цэцийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн" хэмээн заасан. Тиймээс Төрийн гацааг гаргах ганц найдвар нь Үндсэн хуулийн цэц болчихлоо.