ДЭЛГЭР МОНГОЛЫН ДЭЭЛТЭЙ НААДАМ ЭХЭЛЛЭЭ

2022-07-07, 623

-ДОМГИЙН ШУВУУ ҮРГЭЭЖ МОНГОЛ НААДАМ ЭХЭЛЛЭЭ-

Домгийн шувуу үргээж дээлтэй наадам эхэллээ. Өнөөдөр ардын хувьсгалын 100, 101 жилийн ойн баяр наадмын Урианхай сурын харваа эхэллээ. Шувуу шиг шунгиналдан, эсгэрэх сум агаар тэнгэртээ бүжиж, нумралдсаар бай онодог. Цэцтэй мэргэн харваачдын уухайн түрлэг талын салхийг зүсдэг. Домгийн шувуу сурын харваагаар үргэж долоон үеийн тэртээх түүхийг сануулсаар монгол наадам дэнж хотойтол эхэллээ.

Зуун, зууны түүхэн уламжлал, үндэсний өв соёл, эх орны бахархалт сэтгэлгээг төрүүлдэг монгол наадам хаяанд ирлээ. Наадмаа хүлээсэн уяач, бөх, сур харваачид бэлтгэлээ хангаад хуруу даран наадмаа хүлээж сууна.

Би монгол хүн шүү гэдэг өр зөөлөн, эх орноороо бахархах сэтгэл зүрх наадмын хоёр хоног хүн бүрийн сэтгэлд уяатай. Энэ өдрүүдээр нар, сар гэрэлтэж, салхи сийгсэн тостой хуушуурын амттайг яана. Хамгийн сайхан нь хайр халамж нүднээ ил харагддаг.

Үрсээ хөтөлсөн өвөө нар хааяа нэг газарт сууж дүнзэн тамхиа баагиулж, нар магнайгаа ханцуйгаар илж, хүүхдүүдээ зайрмаг авч өгч буй үзэгдэл цаана л сайхан. Үүнээс гадна өөрийн бага насандаа үзсэн дурсамж дүүрэн наадмаа үрсдээ ярьж, халамцуухан хоолойгоор дуу аялахад дэнжийн хөх салхи зэрэглээтэн түрдэг сэн. Энэ л үеэр хол ойрын хамаатан садан учран золгож, нутгийн хурдан хүлгээ ярьж, бөхөө дэмжиж захыг нь мушгин суудаг сан. Дэлгэр монголын дээлтэй наадам дэнж хотойтол хоёр хоног үргэлжилнэ. Түүхэн уламжлалаараа энэ жилийн наадам домгийн шувуу үргээж, талын хөх зэрэглээг зүсэж, дэнж хотойтол ийнхүү эхэллээ.

-ХУРДАН МОРЬ-

Тэнгэр, газрын зааг цэнхэртэн байх хязгаараас хөх тоос босгон хурдалдаг монгол морины уралдаан дэлхийн хаана ч байхгүй гайхамшигтай өв соёл. Хүчит дөрвөн туурайгаараа хөрс, шороог аяархан тогшиж, агаар тэнгэртээ сүүн тоос босгон хурдлах нь далавчтай мэт. Энэ л хурдан хүлгүүдээ тэнгэрт дэвшихэд дэл сүүлээр нь морин хуур урлаж аялгууг нь талын хөх салхиар түгээж ирсэн нь түүх болон хадгалагдаж иржээ. Тал нутгийн монголчуудын уламжлал, үндэсний өв тээгчдийн нэг бол уяач болон унаач хүүхэд юм. Хурдан морины уралдаан өнө эртний түүхтэй бөгөөд хүмүүсийн дунд ам дамжин яригдаж ирсэн хурдан хүлгүүд олон байдаг. Хөлд орох цагаасаа л морины нуруун дээр хадсан юм шиг өсдөг монгол хүүхдүүд морь уяж, унаж наадах нь аргагүй юм. Нүүдэлчин иргэдийн энэхүү соёл эрийн гурван наадмыг бүрэлдүүлдэг нэг хэсэг болж олон түмнийхээ сэтгэлийг цэнгүүлэн уралдах болсон. Энэ нь өнөөдрийг хүртэл уламжлагдан ирсэн бөгөөд илүү өргөн цар хүрээг хамрах болсон. Хөндий талаар гийнгоон түрлэг цуурайтаж, морин туурай нүргэлээд тоосон дундаас торолзон хурдлах хурдан хүлгүүд гайхамшигтай. Энэ л гайхамшигтай өв соёлыг дэнж дээрээс дуран сунгаад үзэхэд мөн ойрхон байна даа, ойрхон байна.

-ХҮЧИТ БӨХ-

Монголчууд бид багаасаа л хүч, бяртай бөхчүүдийн тухай сонсож ирсэн. Ам дамжин яригдаж домог болсон энгүй хүчит бөхчүүдийн залгамж халааг үргэлжлүүлэн авч яваа энгүй хүчит бөхчүүд өнөөдөр ч бий. Уул мэт бул хар чулууг нуруун дээрээ үүрч газар хотойтол алхаж явсан Бөх Билгүүтэйн түүхийг мэдэхгүй хүн үгүй биз ээ. Уул мэт ханагар, ханагар эрчүүд дэвэн дэвсээр зүлэг ногоон дэвжээндээ гарч ирэх сүрдэм сайхан. Нөмөр нөөлөг, эр хүний нүнжиг үнэртэх шиг. Хамгийн зөв, шударга жудагтай бөхчүүд наадмын дэвжээнд амжилт гаргадаг. “Эр бор харцага”-аа дуулж, хөх өвгөдийнхөө магнайг тэнийлгэсэн хүдэр эрчүүдийн түүх арвин. Дэнжийг хотойтол, чулууг бутартал, өвс нумартал хүч үзэх бөхчүүдээ харж суухдаа элдэв зүйлийн талаар хуучлах сайхан. Хүйтэн айраг, цэгээ ууж нутгийнхаа бөхийг хүн бүр л дэмжинэ. Давахаар нь уухайлж, унахаар нь урам хайрлаж дараа жилийн наадам сайхан барилдах ерөөл өргөдөг. Бид эрт үеэс бөхөө хайрлаж, тэднийгээ харж цэнгэж ирсэн ард түмэн. Дэлгэр монголын дээлтэй наадам дэнж хотойтол хоёр хоног үргэлжилнэ. Түүхэн уламжлалаараа энэ жилийн наадам домгийн шувуу үргээж, талын хөх зэрэглээг зүсэж, дэнж хотойтол эхлэхэд гуравхан хоног үлдлээ.

ДЭЛГЭР МОНГОЛЫН ДЭЭЛТЭЙ НААДАМ ЭХЭЛЛЭЭ

Шинэ мэдээ

Нийтлэлчид