Түүхэндээ анх удаа  Их хурал төсвөө баталж чадахгүй, гацаанд орж, сүүлдээ Засгийн газарт буцаах дээрээ хүрэв. Ингэхдээ өөрсдийн баталсан төсвөө өөрсдөө хүчингүй болгож, төсвийн төслийг арванхоёрдугаар сарын 10-ны дотор өргөн барих тогтоолын төсөл баталлаа.

      Засгийн газар өнгөрсөн баасан гарагт шөнө дөлөөр хуралдаж, Төсвийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төслийг УИХ-д өргөн мэдүүлэхээр болсон. Ийн ирэх онд Монгол Улс хэчнээн төгрөг олж, түүнийгээ юунд зарцуулахаа шийдэж чадахгүй мунгинаж байгаа гэсэн үг. Үндсэндээ Засгийн газар, Их хурал төсөв дээр дэндүү хөнгөн, хуумгай хандсны гороор ирэх онд Монгол Улсын эдийн засаг хэрхэх нь өнөөдрийг хүртэл тодорхойгүй байна.

Угтаа бол Засгийн газар 2025 оны төсвийг хэт өөдрөг төсөөлж, үрэлгэн төсөв оруулж ирсэн. Үүн дээр нь 126 гишүүнтэй парламент ажиллаж чадаагүй. Анх удаа төсвөөс нэг ч төгрөг танахгүй үрэлгэн төсөв баталсан. Улмаар 2025 оны төсвийг тодотгох тогтоолын төсөл баталсан нь тэр чигтэй хууль зөрчсөн гэдгийг учир мэдэх хуульчид, эдийн засаг удаа дараа сануулсан.

        Тиймээс хууль зөрчиж боловсруулсан төсөв дээр Ерөнхийлөгч бүхэлд нь хориг тавьж, Ерөнхийлөгчийн хоригийг хүлээж авсан Их хурал төсвийг Засгийн газарт буцаахаас өөр сонголтгүй болж үлдэв. Ийн 2025 оны төсвийг энэ онд багтааж баталж амжих уу, үгүй юү гэдэг асуудал ч урган гарлаа. Уг нь 126 гишүүнтэй анхны парламент бүрдсэн цагаасаа эхлээд л төсөв хэлэлцэж эхэлсэн. Үндсэндээ дөрвөн сарын хугацаанд төсөв тойрсон асуудал хэлэлцүүлж байгаа ч өнөөдрийг хүртэл гарц гаргалгааг нь олж чадаагүй л сууна. Эдийн засаг эрсдэлд орох хэмжээний чухал асуудал үүсэж, төсвийн бодлого алдагдаж, улсын орлого тасрахад чухам хэн хариуцлага хүлээх юм бэ гэдэг нь олны анхааралд үлдэж байна.  Угтаа бол төсвөө хоёр удаа хэлэлцэх хууль манайд байхгүй. Цаашлаад төсвөө баталж чадахгүй төрийн үйл ажиллагаа тасалдахад хүрвэл хариуцлагыг нь Ерөнхийлөгч Ерөнхий сайд, УИХ-ын дарга, Сангийн сайд нарын яг нь аль хүлээх вэ. 

       Тэгвэл бид төсөв тойрсон асуудлаар эдийн засагчид болон хуульчдын байр суурийг сонссон юм.

ЭДИЙН ЗАСАГЧ Н.ЭНХБАЯР: МОНГОЛ УЛС БАЯЛГИЙН ХАРААЛ ТУСАЖ БАЙГААГИЙН НЭГ ИЛРЭЛ НЬ ТӨСӨВ ДЭЭР ГАРЧ БАЙНА

       ЭДИЙН ЗАСАГЧ Н.ЭНХБАЯР: Энэ жил түүхэнд байгаагүй олон удаа төсөв тойрсон асуудлыг Их хурал ярьж байна. Шинэ парламент бүрдснээс хойш төсвийн хүрээний мэдэгдэл, төсвийн гүйцэтгэл, төсвийн тодотгол, ирэх оны төсөв гээд одоо тав дахь удаагаа төсөв ярих гэж байна. Хэвийн үед бол төсвийг жилд гурван удаа яриад л дуусах ёстой. Тодотгол гэж байхгүй, нэмэлт төсөв гэж байх учиргүй. Ийм асуудал үүсэж байгаа нь бидний байнга анхууруулж байдаг түүхий эдийн хараат байдлаас шалтгаалж байгаа юм. Нэг ёсондоо баялагийн хараал тусаж байна. Их мөнгө олчихоод түүнийгээ зарцуулж чадахгүй байна гэсэн үг. Хэрвээ бид нүүрсний экспорт өсөж, үнэ нь нэмэгдээгүй бол ийм байдал үүсэхгүй байлаа Ийм эрсдэл үүснэ гэдгийг олон улсын байгууллагууд манайд 14 жилийн өмнөөс анхааруулж байлаа. Гэтэл 10 гаруй жил үүнийхээ учрыг олоогүй явсан байна. Мөнгө өө зарцуулж чадахгүй байгаагийн нэг илрэл шүү дээ.

     Өнгөрсөн баасан гарагийн чуулганы хуралдаанаар Ерөнхийлөгчийн хоригийг нь хүлээж аваад төсвөө хэлэлцүүлэх байтал хоригийг нь ч олигтой хүлээж авсангүй тогтоолын төсөл баталж, Засгийн газарт төсвөө буцаалаа. Жинхэнэ бантан шиг юм болж байна.  Одоо төсвийг ондоо багтааж батлахын тулд яаралтай горимоор хэлэлцүүлэхээс өөр аргагүй. Ингээд УИХ-ын баталсан төсвийг үндэслэж, Засгийн газар дараа оны хуваариа гаргах ёстой.

     Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн ИТХ төсвөө батлах ажил хүлээгдэж байна. Тэгэхээр ирэх оны эхээр засаглалын бүх шатанд ирэх оны төсөв тун хүндрэлтэй болох нь. Цалин тэтгэврээ урьдчилсан байдлаар гаргаж өгч болох ч бусад зардлууд нэг сараар хойшилж гарахаас өөр аргагүй. Нэг ёсондоо төсвийн бүх тогтолцоогоо эвдэж байна. Энэ бол баялгийн хараал тусаж байгаагийн нэг илэрхийлэл. Тогтворжуулалтын сан гэдэг чинь ийм эрсдэл гаргахгүй байхыг тулд төсвийг тогтворжуулж, илүү мөнгөө хадгалаад том хөрөнгө оруулалт руу зарцуулах агуулгатай. Гэтэл ийм агуулга аа ойлгохгүй байна. Үүнийг манай улстөрчид ойлгохгүй, эдийн засагчдаа сонсохгүй дур зоргоороо аашилж ирсний нэг гор нь болоод байна. Засгийн газар мөрийн хөтөлбөрийг батлахдаа хэт өөдрөгөөр төсөөлж, өргөн мэдүүлсэнтэй холбоотой. Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрийг өргөн барихад төсөв тооцоо нь байгаагүй шүү дээ. Их хурлын тогтоолоор шаардагдах хөрөнгийн эх үүсвэрийг тодорхой болгохоор тогтсон. Ингээд төсөвт тодотгол хийж, 14 мега төсөл оруулж ирсэн. Засгийн газар үндэслэлтэй тооцоотой төсөв оруулж ирсэн бол тооцооллоо гаргаж, төслөө зөв эрэмбэлэх байлаа. Бушуу туулай боривондоо баастай гэдэг шиг л юм болж байна. Хоёр дахь удаа төсвөө хэлэлцэнэ гэдэг хууль манайд байхгүй. Тиймээс Төвсийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулж хэлэлцүүлж байна.  Хууль тогтоомжийн тухай хуулиа баримтлаад төсвөө батлаач гэдэг анхааруулга өгч байсан. Төсвийн тодотгол гэж Сангийн яам намар оруулж ирэхгүй 2025 оны төсвөө хэлэлцүүлсэн бол ийм зүйл болохгүй байлаа. Сангийн яам төсөв хэлэлцүүлэх явцад танаж болох зардлуудыг нь тануулахгүй холион бантан хутгаснаас ийм зүйл болсон гэж хэлж болно.

ЭДИЙН ЗАСАГЧ Ж.ДЭЛГЭРСАЙХАН: ТӨСВӨӨ БАТАЛЖ ЧАДАХГҮЙ БОЛ МОНГОЛ УЛСЫН ТӨРИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА ТАСАЛДАХ ЭРСДЭЛТЭЙ

       ЭДИЙН ЗАСАГЧ Ж.ДЭЛГЭРСАЙХАН: Монгол Улсад төсвийг батлаагүй байхад тодотгох ямар ч эрх зүйн зохицуулалт байхгүй. Төсвөө баталж чадахгүй бол Монгол Улсын төрийн үйл ажиллагаа тасалдах эрсдэлтэй. Хоёрдугаарт, Ерөнхийлөгч төсөвт бүхэлд нь хориг тавьсан анхны тохиолдол гарлаа. УИХ Ерөнхийлөгчийн хоригийг бүхэлд нь хүлээж авсан анхны тохиолдол болсон.  

Макро эдийн засгийн хүчин зүйлсээ эргэж харахгүй бол төсвийг хэт тэлсэн алдагдалтай яваад байж болохгүй гэдэг үндэслэлтэй хориг байсан. Бүхэлд нь хориг тавьж, Засгийн газарт буцаасан нь макро эдийн засаг талаасаа зөв. Сангийн яам бол Ерөнхийлөгчийн хориг дээр тодорхой хэмжээний бэлтгэлтэй байж гэж би харсан. Сангийн сайд Ерөнхийлөгчийг хориг тавьсны дараа мэдээлэл хийсэн шүү дээ.

ХУУЛЬЧ П.ЭРХЭМБАЯР: ЕРӨНХИЙЛӨГЧ ТӨСӨВ ДЭЭР УЛСТӨРЖИЛГҮЙ, ТӨРИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ ТАСАЛДУУЛАХГҮЙ ЯВУУЛАХ ШИЙДВЭР ГАРГАХ ЁСТОЙ БАЙСАН

       ХУУЛЬЧ П.ЭРХЭМБАЯР: Монгол Улсын төсөвт хориг тавих нь Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн асуудал. Хоригтой холбоотой зохицуулалтыг УИХ-ын дэгийн тухай хуулийн 1 дүгээр зүйл заалтад тодорхой заасан байгаа. Үүнд ээлжит чуулганы хуралдаантай үед Их хурал Ерөнхийлөгчийн хоригийг 14 хоногийн дотор хэлэлцүүлнэ. Хоригийг хүлээж авах, авахгүй байх талаар зохицуулна гэж заасан байгаа юм. Хоригийг хүлээж авсан бол яаж хэлэлцүүлэх вэ гэдэг нарийвчилсан зохицуулалт нь харин байхгүй. Тиймээс Их хурал Ерөнхийлөгчийн хоригийг бүхэлд нь хүлээж авсантай холбоотой шоконд орж, Засгийн газарт төсвөө буцаачихлаа.

      Магадгүй Хууль тогтоомжийн хуульд энэ талаар ямар нэг зохицуулалт байсан бол ийм асуудал үүсэхгүй байлаа. Харин Ерөнхийлөгчийн тавьсан хоригийн тухайд УИХ болон Засгийн газрын үйл ажиллагааг гацаахгүй төсөвт хэсэгчилсэн хориг тавих боломж байсан юм уу гэж би харж байна. Өөрөөр хэлбэл, төрийн үйл ажиллагаа тасралтгүй үргэлжлэх ёстой байсан. Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар энэ төсөв дээр сайн ажиллаж, тодорхой үндэслэлүүд дээр хориг тавьсан бол ийм гацаа үүсэхгүй байлаа. Төрийн үйл ажиллагааг тасралтгүй явуулахын тулд улстөржилгүй шийдвэр гаргах байсан. Харин УИХ-ын хувьд бие даасан, хараат бус байж чадахгүй байна. УИХ-ын гишүүд чинь нийт ард түмнийг төлөөлж сууж байгаа. Гэтэл намын хурал дээр шийдсэн шийдэрээр кноп дарж, төсөв баталдаг намын даргын даалгавраар явдаг байж болмооргүй байгаа юм. Намын бага хурал төсвийг шийддэг байж болохгүй шүү дээ.