Цахилгаан тасарсан, тоггүй шөнөдөө “лаагаа бариад”, тогтой шөнө нь колонк бараадаж, шөнийг барах. Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо зарласан 110 жилийнхээ ойг “балаг” дүүрэн л угтаж байна даа.

Улаанбаатар хотоор дүүрэн “шар нь ассан” машин сигналаа “орилуулж”, шатахуун түгээх станц руу орох эгнээгээр шоргоолж шиг цувуулж тавиад таван хоног өнгөрөв. Таван хоногийн дотор Засгийн газар, шатахуун импортлогч ААН-үүд “ирээдүйгээ даатгаад үлдээсэн” ОХУ, БНХАУ-даа “бөхөлзөөд” “амжилт олсонгүй”. Нийслэл хот нь бухимдаж, уурласан иргэдээр дүүрч, машиныхаа “голыг зогоох” бензин нь ч “хол одов”.

          Монгол Улс нэг сарын хугацаанд 38-40 мянган тонн АИ-92 автобензин хэрэглэдэг. Нэг сард хэрэглэх тухайн хэмжээний автобензины 95 хувийг ОХУ, таван хувийг нь БНХАУ-аас импортолдог. Гэтэл нэг л өглөө ОХУ-аас нийлүүлэх шатахуунаа ирэх сар хүртэл нийлүүлэх боломжгүй болж, БНХАУ-ын төмөр замын компанийх нь дотоод ачаа тээвэр нь ихэссэний улмаас аравдугаар сар гарах хүртэл шатахуун нийлүүлж чадахгүй гэхэд л улс даяараа “хад мөргөж” байгаа юм. “Шатахуун гуйж” хоёр хөршдөө “мөргөж, бөхөлзөөд” эцэст нь хоёр том гүрний “хараат улс” гэдгээ л баталж байх шиг. “Тусгаар улс болох мөрөөдөл”-өө уул, ус, тэнгэртээ “даатгачихаад” хэвтээд л байх уу. Эдийн засгаараа биш юм аа гэхэд, нефт, шатахуунаараа хараат бус байх хэрэгтэй байна. Нефтийн үйлдвэр байгуулж, шатахуунаа дотооддоо үйлдвэрлэнэ гэдэг нь нэг ёсондоо тусгаар тогтнох гэдэг үгээ “онож” таарах юм. Тусгаар тогтнох ганц гаргалгаа дотооддоо л шатахуунаа үйлдвэрлэх байна даа.

Уг нь Монгол Улс нефтийн үйлдвэр байгуулж, ажиллуулж ч байсан туршлагатай. Гэхдээ өнөөх туршлага нь 20 жил болоогүй “дэлбэрчихсэн” юм. Монголын хамгийн анхны Зүүнбаянгийн нефтийн үйлдвэр 1950 онд ашиглалтад орж байв. Гэтэл 19 жилийнхээ ойн босгон дээр үйлдвэр тэр аяараа дэлбэрч, олон ч хүний амь эрсэдсэн. Тухайн үедээ “Газрын тосны эх орон” гэгдэж байсан Зүүнбаян түүнээс хойш хэсэг хугацаанд хүн амьдрах аргагүй болж, хэдэн жилийн дараагаас нь цэргийн ангид түшиглэсэн аймгийн төвийн нэг баг болсон юм.

2018 онд цахим сүлжээгээр “Шатахуун түгээх станцууд чанар муутай бензин зарж байна. Бензинд тунадас үүсэж байна” гэх мэдээлэл тавигдсанаас хойш улс даяар “Чанаргүй бензин”-ийг үзэн ядагсад, шатахуун түгээх станцуудыг шалгуулах хүсэлтэй иргэд нэмэгдсэн юм. Тунадас ялгарсан, чанаргүй шатахуунд НМХГ-аас шалгалт хийж, “Чанаргүй шатахуун биш” гэдгийг нь нотолсон. Харин “Монгол Улс дотооддоо тодорхой хэмжээнд шатахуун үйлдвэрлэж, түүндээ чанаржуулагч хийж байгаа учир тунадас үүсэх тохиолдол гарч байна” гэж мэдээлсэн юм даа.

1949 онд Монгол Улсад анхны нефтийн үйлдвэрийн суурь тавигдсанаас хойш 70 жил өнгөрсөн ч, өнөөг хүртэл шатахуунаа үйлдвэрлэж чадахгүй, үйлдвэрлэсэн жоохон шатахуун нь “Чанаргүй шатахуун” гэсэн “гуншин” авснаас хойш “таг” боллоо.

Хойд хөршийн нэг жижиг цахилгаан станцад урсгал засвар хийх гэж баруун аймгуудын цахилгааныг тэр чигт нь хязгаарлачихав. ОХУ-ын ФСК-ЕЭС компаниас 220/110/35 кВ-ын Чадан дэд станцаас тэжээгддэг цахилгаан дамжуулах агаарын шугамд урсгал засварын ажил хийх болсон. Ингэхдээ урсгал засварын ажлыг хийхээр Увс, Ховд, Баян-Өлгий аймгийн цахилгааныг энэ сарын 20-22-ны өдрүүдэд хязгаарласан. Бүхэл бүтэн гурван аймгийн тогийг хязгаарлах эсэхийг Монгол Улс өөрсдөө мэдэхгүй байхад хойд хөршийн нэгэн компани ганцхан удаагийн мэдэгдэл гаргаад л таслаад хаячихав. Улс орон бүр дотооддоо өөрийн гэсэн нөхөн сэргээгдэх эрчим хүч үйлдвэрлэж, түүгээрээ улс орноо хангаж байхад монголчууд гурван хоног хойд хөршөөрөө тогоо таслуулчихаад “лаагаа бариад” сууж байна.

Жилийн жилд эхэлдэггүй ч, “уламжлал ёсоороо” эхлүүлэх ажлын төлөвлөгөөнд байлгадаг Эгийн голын усан цахилгаан станц, БНХАУ-аас авдаг импортын эрчим хүчийг өөрчлөх “даваатай” Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станцыг ашиглалтад оруулахгүй бол “шатахуунгүй” ард түмэн дээр нь нэмээд цахилгаан ч үгүй болох нь. Эгийн голын усан цахилгаан станцын төсөл энэ жил “30 нас” хүрч байгаа ч “өөдөлсөн” юм байхгүй хэвээрээ. 315 мВт-ын Эгийн голын УЦС-ын ТЭЗҮ-ийг Азийн хөгжлийн банкны санхүүжилтээр шийдэж байсан ч Байгаль нуурын эко системтэй холбоотой гэх асуудлаар хойшилсоор.

Харин нэг тэрбум ам.доллароор баригдах Эрдэнэбүрэнгийн УЦС-ын тендерт шалгарсан хоёр компани нь өөрсдийн эрх ашгийг оруулж, гацаанд оруулж байгаа гэх. Монгол Улсын эрчим хүч үйлдвэрлэлийг ч төлөөлж болох хоёр том УЦС-ын төсөл нь энэ мэт “аар саар” бартаанд “бүдэрч”, монголчууд XX зууны үе рүүгээ “эргэн мөлхөж”, “лаагаа бариад” л сууж байна даа.

“Тусгаар тогтнох мөрөөдөл”-ийнхөө эхлэлийг нефтийн үйлдвэр байгуулахаас эхэлж, дотооддоо л шатахуунаа үйлдвэрлэж, даруй усан цахилгаан станцаа ашиглалтад оруулж, эрчим хүчээ үйлдвэрлэхгүй бол Монголын ирээдүйг даатгаж үлдээсэн “уул, ус нь л мэдэх байх” даа.