126 гишүүний дунд тоон дотор үсэг гэгчээр Төрийн ордонд “төөрч” яваа гишүүн олон байна. Энэ удаагийн парламентад сонгогдсон гишүүдийн 70 хувь нь өмнө нь Их хуралд сонгогдож байгаагүй, цоо шинээр орж ирсэн гэх судалгаа бий. Анхдугаар чуулганы хуралдаан хуралдснаас хойш ээлжит бус чуулган хуралдаж, намрын чуулганы хуралдаан дундаа орж байна. Угтаа бол шинэ гишүүд хуулийн  төслүүдийн зах цухаас гадарлахтайгаа болж, ард түмнийг төлөөлөх үүргээ гүйцэтгэж, үзэл бодлоо чуулганы хуралдаанд илэрхийлэх цаг хугацаа болчихсон гэсэн үг. Уг нь бол төрд төлөвчихсөн гишүүд парламентад төлөөлөл болж суух зарчимтай баймаар. Харин энэ хэдэн сарын хугацаанд чуулганы хуралдаанд байгаа байхгүй нь мэдэгдэхгүй хуулийн төслүүдийг кноптдог гишүүн цөөнгүй болсныг энд сануулах гэсэн юм.

Өөрөөр хэлбэл, яг ижил гараанаас гарсан бусад гишүүн нь тэр дундаа насаар залуу, ажилласан туршлага багатай цоо шинэ гишүүд нь аль хэзээний олны анхааралд өртөж, хууль боловсруулж, ажлын хэсэг ахлах нь ахалж явна. Гэтэл энэ хугацаанд хэнд ч танигдаагүй, амандаа ус балгасан аятай чуулганы хуралдаан дээр үг хэлж, үзэл бодлоо илэрхийлдэггүй, төлөөлөх үүргээ мартсан гишүүд байгааг сануулах гэсэн юм. Тодруулбал, парламентад суусан “хэл”-гүй гишүүдийг танилцуулж байна.

УИХ-ын гишүүн А.Ганбаатар- Ц.Элбэгдоржийн зөвлөх асан, Лу.Гантөмөрийн дотнын найз А.Ганбаатар гэгч бичигдсэн. А.Ганбаатар нийтэд нэр, нүүрээрээ тийм ч танил биш. Гэхдээ АН-ынхан А.Ганбаатарыг Ц.Элбэгдорж, Лу.Гантөмөртэй адил хүндэлнэ, бас айна. Учир нь, А.Ганбаатар Ц.Элбэгдоржийг Ерөнхийлөгч байсан найман жил зөвлөхөөр нь ажиллаж, басхүү өнгөрсөн ба одоогийн АН-ын “пи-ар”-ыг атгаж ирсэн учраас арга ч үгүй биз. Тэгвэл А.Ганбаатар нь Ц.Элбэгдоржтой анх хэрхэн холбогдсоныг Лу.Гантөмөр ба Ц.Элбэгдоржийн түүх шиг нуршихгүйгээр, он дарааллаар нь товч танилцуулъя. Дүгнэлтийг уншигч та хийх биз ээ.  

- 1998 онд Дэд бүтцийн сайд С.Зоригийн амиа алдсаны дараа Дэд бүтцийн яамны Зам тээврийн газрын дарга Г.Батхүүг Дэд бүтцийн сайдаар томилсон. Тухайн үед Ц.Элбэгдорж, До.Ганболд хоёр хэн байсныг дээр дурдсан.   

- 2000 онд АН-ыг байгуулж, анхны даргаар нь Ц.Элбэгдорж Д.Дорлигжавын томилуулсан. Мөн АН-ын дэргэд Ардчилсан залуучуудын холбоог байгуулж, Ерөнхийлөгчөөр нь Г.Батхүүг, дэд ерөнхийлөгчөөр нь Лу.Гантөмөрийг ажиллуулж эхэлсэн.

 - 2002 онд Г.Батхүү “АПУ” компанийг хувьчилж авч, компанийнхаа маркетингийг сэтгүүлч мэргэжилтэй, “пи-ар” чиглэлээр мэргэшсэн А.Ганбаатар гэгчид хариуцуулсан. А.Ганбаатар өмнө нь М.Буянбадрах гэгчтэй “FM 107” радиог хамтран ажиллуулж байсан. Харин М.Буянбадрах нь өмнө нь Японд сурч, ажиллаж байсан. М.Буянбадрах ба Лу.Гантөмөрийн Японд байсан хугацаа давхацдаг. Өөрөөр хэлбэл, А.Ганбаатарыг анх Г.Батхүүд “зуучилсан” хүн нь Лу.Гантөмөр гэж харагддаг.

- 2004 онд Ц.Элбэгдорж Ерөнхий сайд болж, Г.Батхүүг Зам тээвэр, аялал жуулчлалын сайдаар томилсон бол, Г.Батхүү Зам тээвэр, аялал жуулчлалын яамны Аялал жуулчлалын газрын даргаар А.Ганбаатарыг томилсон.  

- 2006 онд Г.Батхүүгийн шууд хөрөнгө оруулалтаар А.Ганбаатар “NTV” телевизийг үүсгэн байгуулж, захирлаар нь ажиллаж эхэлсэн.  

- 2008 онд А.Ганбаатар “NTV” телевизийн захирлын ажлаа өгч, Ерөнхийлөгчийн сонгуульд бэлтгэж байсан Ц.Элбэгдоржийн  “пи-ар” хариуцсан менежер болсон.  

- 2009 онд Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгч болж, А.Ганбаатар түүний зөвлөх болсон.   

- 2010 онд Лу.Гантөмөр, А.Ганбаатар хоёр Ц.Элбэгдоржийн заавар ба дэмжлэгээр АН дотор “Нэг ардчилал” клубыг байгуулсан.  

- 2011 онд Лу.Гантөмөр “Манай “Нэг ардчилал” клуб хожим энэ намын цөм болно” гэсэн ярилцлага өгч байсан. Өнөөдөр түүний “зөгнөл” биелж, Ц.Элбэгдорж, Лу.Гантөмөр, А.Ганбаатар гурваар “толгойлуулсан” хоршил буюу “Нэг ардчилал” клуб АН-ыг “атгаж” байна гэхэд хилсдэхгүй болов уу.

УИХ-ын гишүүн Х.Жангабыл- “Рысжан” ХХК-ийн Ерөнхий захирал, Х.Жангабыл гэх эр 2022 оны аравдугаар сард МАН-д элссэн. Улмаар 2023 онд Эрчим хүчний сайд Б.Чойжилсүрэнгийн зөвлөх сэтэртэй болж, сонгогчдыг тойглох ажилдаа орсон. Сая нэр дэвшигчдийг нийтэд танилцуулахад ч Х.Жангабылыг “Рысжан” ХХК-ийн Ерөнхий захирал биш, Эрчим хүчний сайдын зөвлөх гэж танилцуулсан. Өөрөөр хэлбэл, Б.Чойжилсүрэн Х.Жангабылд нэрээ зээлдүүлэн, өөрийнхөө “зөвлөх” сэтэр зүүлгэж, сонгогчидтой уулзалт хийхэд нь нүүрийг нь тахалж өгч буй. Түүнээс биш Баян-Өлгийд суугаа Х.Жангабылээс Б.Чойжилсүрэн зөвлөгөө аваад байдаг гэсэн үг биш л дээ. Б.Чойжилсүрэн, Х.Жангабыл хоёр нас чацуу. Бас тэд цахилгааны инженер гэх адилхан мэргэжилтэй. Дээрээс нь, Х.Жангабыл Б.Чойжилсүрэнтэй адилхан барилгын бизнестэй. 2020 онд Баян-Өлгий аймагтаа 10 давхар зочид буудал, бас хамгийн том худалдааны төвийг барьж ашиглалтад оруулсан. Түүний хамсаатан, хамаарал бүхий этгээдүүд Баян-Өлгийн аргаль, янгарын “анчид” болохыг баримтаар хүргэсэн удаатай.

УИХ-ын гишүүн Сэддорж- Өмнөговь аймаг өнгөрсөн дөрвөн жилд хоёр Засаг дарга, хоёр ИТХ-ын даргаар ажиллаж, Их хуралд сонгогдсон. Тухайлбал, өнгөрсөн дөрвөн жилд Өмнөговийн Засаг даргаар ажилласан эхний хүн бол өдгөө УИХ-ын гишүүн, Эдийн засгийн байнгын хорооны даргаар ажиллаж буй Р.Сэддорж. Түүний хувьд Өмнөговь аймгийн уугуул, “Хан-Уул” дээд сургуулийг математикч мэргэжлээр төгссөн нэгэн. Харин Р.Сэддорж их сургуулиа төгсмөгцөө буюу 2002 онд “Ажнай” Д.Бат-Эрдэнийн “Ажнай корпораци”-ийн Маркетингийн албаны даргаар ажилд орсон байдаг. Улмаар 2004 онд “Ажнай”-г УИХ-ын гишүүн болоход туслах нь болон дэвшиж, цүнх барьж гүйсээр 2009 онд “Тавантолгой” ХК-ийн Санхүү хариуцсан дэд захирал, 2013 онд “Тавантолгой” ХК-ийн гүйцэтгэх захирлаар ажилласан намтартай. Харин “Тавантолгой” ХК-ийн гүйцэтгэх захирлаар долоон жил ажиллаад, 2020 онд Өмнөговь аймгийн Засаг даргаар томилогдсон байдаг.

Р.Сэддоржийг аймгийн Засаг даргаар ажиллаж байхад түүнийг “Анхны 17” нүүрсчдийн нэг гэдгийг Засгийн газраас зарласан. Тухайлбал, 2022 оны арванхоёрдугаар сард АТГ-аас “Ажнай” хочит Д.Бат-Эрдэнэ, нэгэн цагт туслах, цүнх баригч нь явсан Өмнөговь аймгийн Засаг дарга Р.Сэддорж нарыг “нүүрсний хулгай”-н хэрэгт шалгаж буйгаа мэдэгдэж байв. Улмаар “Ажнай” Д.Бат-Эрдэнэ УИХ-ын гишүүнээсээ чөлөөлөгдөхөд туслах Р.Сэддорж нь “Тавантолгой” ХК-ийн гүйцэтгэх захирлаар ажиллаж байхдаа 350 сая төгрөгийн урамшуулал авсан” гэгдээд уснаас хуурай гарна гэдэг шиг хэргээс цэвэрхэн мултарч дөнгөсөн байдаг.

УИХ-ын гишүүн Х.Бадамсүрэн- Дорнод аймгийн Засаг дарга асан, УИХ-ын гишүүн М.Бадамсүрэнг нутгийнхан нь “Түгжил Бадам” гэлцдэг гэнэ. Олон жил засаг даргаар ажилласан ч гараас нь гарсан, хийж бүтээсэн зүйл ховор учраас ийн нэрлэсэн бололтой. Газрын тосны инженер мэргэжилтэй тэрбээр ажлын гараагаа “НИК” ТӨХК-ийн Дорнод аймаг дахь Нефть хангамжийн газар, ОБЕГ-ын харьяа Улсын нөөцийн газарт ШТС-ын түгээгч, эрхлэгчээр эхэлсэн байдаг. Улмаар 2008 онд ИТХ-ын төлөөлөгч, 2012 оноос Хэрлэн сумын Засаг даргын орлогч, 2013 оноос аймгийн Засаг даргын орлогчоор ажиллаж, 2015 онд хэл ам, хэрүүл тэмцэл хийн Засаг даргаар томилогдон, өнгөрсөн УИХ-ын сонгууль хүртэл есөн жил ажилласан.

Түүнийг аймгийн Засаг даргын орлогч болон Засаг даргаар ажилласан 11 жилийн хугацаанд Дорнод аймаг хөгжих нь байтугай өнгө зүс нэмээгүй, сайжирч, дээрдсэн зүйлгүй өдийг хүрсэн. Түүнчлэн Дорнод аймгийн Чойбалсан хотын иргэд зэвтэй ус хэрэглэж, эрүүл мэндээрээ ноцтой хохирч байгаа ч өнөөг хүртэл үүнийг шийдээгүй, төв шугамын угаалга цэвэрлэгээг сүүлийн 7-8 жил хийгээгүй гэдэг.

М.Бадамсүрэнгийн АТГ-т тайлагнасан хөрөнгө, орлогод өнгөрсөн таван жилийн хугацаанд ямар өөрчлөлт гарсныг хүргэе. Тэрбээр 2019 онд гэр бүлийн орлогоо 44.6 сая төгрөг хэмээн мэдүүлж байсан бол 2023 онд  249.9 сая төгрөг болж, тав дахин нэмэгджээ. Мөн орон сууц, барилга байгууламж нь 113 сая төгрөгөөс 228 сая төгрөг болж өссөн байна. Түүнчлэн 101.5 сая төгрөгийн мал нь 257.6 сая төгрөг болон үржиж, 37.8 сая төгрөгийн гурван газар нь 50 сая төгрөгийн 11 газар болон нэмэгдсэн байдаг. Тодруулбал, эзэмших тус бүр нэг га хэмжээтэй хоёр газар, өмчлөх 699 ам метр нэг, 700 ам метр зургаа, 750 ам метр хоёр газартай. Мөн 55.6 сая төгрөгийн хадгаламжтай, 54 сая төгрөгийн зээлтэй.

УИХ-ын гишүүн Л.Соронзонболд- М банкны гүйцэтгэх захирал гэдгээр нь түүнийг олон нийт гадарлана. МСS группыг төрд төлөөлж суудаг гишүүдийн нэг гэсэн үг. УИХ-ын сонгуульд Зүүн бүс буюу Хэнтий, Дорнод, Сүхбаатар аймагт нэр дэвшиж гарч байлаа.

    УИХ-ын гишүүн Д.Ганмаа- Харвардын Анагаах Ухааны Их Сургууль, Харвардын Нийгмийн Эрүүл мэндийн Их Сургуулийн багш, дэд профессор Д.Ганмаа МАН-ын жагсаалтаар гишүүн болж  суусан. Гишүүн болсноосоо хойш намрын чуулган хүртэл нэг ч удаа чуулганы хуралдаанд суугаагүй гэх хэл аманд өртөж байлаа.

       Түүнийг МАН-ын дарга Л.Оюун-Эрдэнийн санал болгосноор нэр дэвшүүлж, улс төрийн дэмжлэг авсан гэх нь бий. Тэрбээр нийслэлийн 23 дугаар дунд сургуулийг дүүргэж, АУДС-д цэргийн эмчээр элсэн орж, АШУИС-д баклаврын зэрэг, Японы Яманаши АУИС-д доктор, АНУ Харвардын АУИС, Харвардын Нийгмийн Эрүүл Мэндийн Сургууль дэд профессор хамгаалсан. Тэрбээр 2004 oноос  "Монголын Эрүүл Мэндийн Үүсгэл" (MHI) хэмээх Харвардын Их Сургуулийн эрдэм шинжилгээ, судалгааны нэгж байгууллагыг үүсгэн байгууулж ажиллаж байна.

УИХ-ын гишүүн Б.Хэрлэн- Б.Хэрлэн нь төрийн удирдлага, удирдлагын сэтгэлзүйгээр суралцаж төгсөөд Герман Улс, Потсдамын их сургуульд төрийн удирдлагын магистр, Герман Улс, Потсдамын их сургуульд улс төрийн шинжлэх ухааны докторын зэрэг хамгаалжээ.

      Б.Хэрлэн нь Удирдлагын академийн удирдлагын социологи сэтгэл зүйн тэнхмийн багш, профессороор ажиллаж байв. Тэрбээр 2020 оны сонгуульд УИХ-ын 20 дугаар тойрогт МАХН-аас нэр дэвшиж байв. Тухайн үед тэрбээр МАХН-ы гүйцэтгэх товчооны гишүүнээр ажиллаж байв. Энэ удаад намын жагсаалтад түүнийг Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр зүтгүүлсэн гэдэг.

УИХ-ын гишүүн Д.Жаргалсайхан- АН ба Шинэ намын угсаатай УИХ-ын гишүүн асан Лу.Болдын төрсөн дүү Лу.Болдхуяг, МАН-ын гишүүн, УИХ-ын гишүүн асан Л.Элдэв-Очир хоёрын хамтын эзэмшлийн “Баянхонгор трейд центр” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирлаар ажилладаг байсан. Улмаар 2010 онд Баянхонгор аймгийн АН-ын дарга болж, 2012 онд АН ялахад Баянхонгор аймгийн Засаг дарга болж дэвшсэн. Ингээд 2017 онд Х.Баттулгыг Ерөнхийлөгч болмогц ЕТГ-ын Зохион байгуулалтын хэлтсийн даргаар томилогдож, 2019 онд ЗХЖШ-ын Бүтээн байгуулалтын дэмжлэгийн газрын даргаар дэвшиж, Х.Баттулгын шууд удирдлагаар Тавантолгой-Зүүнбаян чиглэлийн төмөр замын бүтээн байгуулалтын төслийг удирдсан. 2021 онд Х.Баттулга Ерөнхийлөгчөөс буухынхаа өмнө Тавантолгой-Зүүнбаян төмөр замын төслийг амжилттай удирдсан гэж Н.Удаанжаргал, Д.Жаргалсайхан хоёрыг Хөдөлмөрийн баатар цолоор шагнаж байв.