• Өнөөдөр 2024-03-29

Н.БУЛГАНТАМИР: Хөвч тайгадаа цуурай хадаан цангинатал дуулах сайхан даа

2024-02-09,   2961

Хөвч тайгын хүйтэн жаварт олон оныг илээж, ёс уламжлал, ахуй соёлоо хадгалан Дархад зон оршиж буй. Энэ зоны нэгээхэн хэсэг өдгөө Хөвсгөл аймгийн Ханх суманд аж, төрөн амьдран сууцгаана. Хэдийгээр цаа буга хөлөглөн шигүү тайгын гүнд нутаглаагүй ч гэлээ сарлаг, хонь, ямаа адуу маллаж, эртний сайхан дуугаа үр хойчдоо өвлүүлэн, түгээдэг байна. Түүний нэг бол Нямдалайн Булгантамир хүү юм. Бид түүнийг зорин Монгол Улсын баатар Л.Гэлэгбаатарын нэрэмжит Ханх сумын ЕБС дээр очлоо. Сурагчдын дүрэмт хувцсаа цэмбийтэл өмсжээ. Мөн жисэн өмд өмсөж, дотуураа үстэй хар савхин гутал жийжээ.  Үсээ толийтол самнасан улаан хацартай энэхүү наймдугаар ангид суралцдаг бөгөөд өвөөгийнхөө хөвч тайгад цуурай хадаан дуулдаг байсан дархад ардын дуугаа сурах чинхүү хүсэлтэй. Аав, ээж нь хүүгээ дуулах дуртай аж. Н.Булгантамир хүүгийн аав, ээж малаа онд, мэнд оруулахын тулд отроор явжээ. Тиймээс хүү бусдын адил сургуулийнхаа дотуур байранд амьдарч байна. Аав, ээжийгээ санахын хажуугаар “Тэжээлийн хэдэн хурга, ишгээ яаж байгаа бол” хэмээн санаа зовнин суудаг гэнэ. Эгэл малчны хэрсүү бор хүү дуучин болох мөрөөдөлтэй. Урлаг, соёлын үйл ажиллагаа зохион байгуулагдахаа больсон сумынхаа иргэдэд дуу дуулж өгч, тэднийхээ сэтгэлийн мяндсан утсыг хөглөж, уяраах чинхүү хүсэлтэй тухайгаа бидэнд тоосго өрөх мэт үгээ нэг нэгээр зөөн учирлаж байлаа. Анх дуу хөгжмийн багшаасаа сурсан дуугаа дархан мэх гэдэг шиг байнга аялан явдаг гэнэ. Ингээд дархад зоныхоо дуу хуурыг сурч, хөвч тайгадаа цуурай хадаах дуртай хүүгийн яриаг уншигч та бүхэнд хүргэж байна.

-Юу түрүүнд чамд энэ өдрийн мэнд хүргэе. Хоолойныхоо цар, хүрээг гайхуулан дуулахыг чинь сонсох сайхан байлаа. Одоо хэддүгээр анги вэ, хэзээнээс анх дуулж эхлэв?

                 -Та бүхэнд энэ өдрийн мэнд хүргэе. Алс тэртээх Улаанбаатар хотоос зорин ирж, нутаг устай минь танилцаж буйд талархлаа. Би одоо наймдугаар ангид суралцдаг. Ер нь багасаа л дуулж өссөн. Цаашдаа ч дуулж, ард түмнийхээ хайртай дуучин болно гэж боддог.

-Аав, ээжийнх нь хамаатан, саданд дуулдаг хүн бий юу?

                 -Одоо бол бараг л байхгүй. “Өвөөг их сайхан дуулдаг хүн байсан” гэж аав хэлдэг. Манай өвөө дархад хүн байсан. Аав, ээжийн ярьж байгаагаар дархад дуугаа “Ёстой хөвч тайгадаа цуурайттал дуулдаг” байсан гэнэ лээ.  Өвөөгийн тэр сайхан хоолойны багахан хэсэг нь надад заяасан болов уу. Тиймээс  боломж л гарвал дуулаад байдаг даа.

Аав, ээж хоёр маань дуулаад байдаггүй ч намайг дуулах их дуртай

-Танай өвөө дархад ардын ямар дууг ихэвчлэн дуулдаг байсан бол. Энэ талаар аав, ээж нь ярьж байсан уу?

                 -Яг ямар дууг ихэвчлэн дуулдаг байсныг нь би мэдэхгүй юм аа. Их сайхан дуулдаг байсан гэнэ лээ. Би өвөөгийнхөө дуулдаг байсан дархад ардынхаа дууг сурч байгаад хөвч тайгынхаа гүнд цуурай хадтал дуулна гэж боддог. Дуу дуулах их сайхан. Цаанаасаа л сэтгэл дүүрээд байдаг.

-Сургуулийнхаа урлагийн үзлэгт олон жил дуулж байгаа гэж сонссон. Анх ямар дуу дуулж, тайзан дээр гарч байв?

                 -Анх гуравдугаар ангид байхдаа сургуулийнхаа урлагийн үзлэгт дуулж орсон. Манай Ханх сумын ЕБС-ийн дуу хөгжмийн багш Туул багш надаар анх дуу дуулуулж байсан. Тэгээд багш минь их сайшааж надад “Хүүхэд морь хоёр” дууг зааж өгч байлаа. Тиймээс би энэ дууг дуулах маш их дуртай. Байнга аялж явдаг гэхэд болно. Аав, ээж хоёр маань дуулаад байдаггүй ч намайг дуулах их дуртай. Би тэднийхээ хоёрдох хүү нь болон мэндэлсэн.

 манай нутагт жавар тажигнасан хүйтэн жил тохиож байна

-Аав, ээж нь ямар ажил хийдэг вэ?

                 -Ээж, аав хоёр маань малчин хүн. Энэ жил манай нутагт цас их орсон үүний улмаас өвс цасанд дарагдаж, мал идэх юмгүй болсон. Ер нь манай нутагт жавар тажигнасан хүйтэн жил тохиож байна. Тиймээс тэд маань малаа оторт аваад явсан. Хүн бүл муутай, яаж яваа бол гэж санаа их зовж байна. Аав, ээж хоёр минь  хаа хол нутгаас хүүхдүүдээ санаж, санаа нь зовниж суугаа байх.

-Ээж, аавыгаа оторт явсны дараа холбоо барьсан уу. Гэрээс нь сүлжээ барьдаг уу?

                 -Ээж, аав хоёр маань арваннэгдүгээр сарын эхээр оторт явсан. Хаа нэг л утсаар ярьдаг. Гэрээс сүлжээ барихгүй болохоор өндөр, уул, хадан цохион дээр гарч байж л сүлжээ барина. Тиймээс гар утсаар ярихад их төвөгтэй. Утасны цаана салхи хүнгэнэж, цас шуурч  байгаа нь сонсогддог. Их салхины цаанаас аав, ээжийнхээ дууг хоолойг бүдэгхэн ч болов сонсоод баярладаг. Ер нь сэтгэл цэлмээд л явчихдаг даа.

-Оторт явснаас нь хойш гэртээ очсон уу?

                 -Ганц удаа л очсон. Удаан хугацаанд гэртээ очоогүй байсан болохоор сайхан эрхэлж байгаад ирсэн дээ. Шинэ жилээ хөдөө гэртээ гаргасан. Өндөр уулсынхаа бэлд, цасан хөшигтэй моддын нөмөрт халуун ам бүлээрээ отрын жаахан шовгортоо бялуу хувааж, оргилуун дарс буудуулж, од чуулсан тэнгэртээ хүслээ шивнэсэн. Отрын жаахан шовгороосоо гэрэл тусгаад гарахаар хонь ямааны нүд гэрэлтэж, амьсгал нь уур, манан болон савсаж байгаа харагддаг. Аргамжаатай морь өвс ширлэж, цас чахруулан байгаа нь сонсогдоод мөн ч сайхан. Үүнээс гадна хоточ хоёр нохой минь хотоо эргэж, хий хуцахад тайгын модноос чоно улих нь сонсогддог. Ер нь бол манай нутагт байнга л болдог үзэгдэл. Би сургуулийнхаа амралтаар гэртээ очихоороо аав, ээждээ аль чадахаараа туслахыг хичээдэг. Зуны амралтаараа хонио хариулна. Харин өвлийн амралтаараа тэжээлийн хурга, ишгээ ойр, зуур хариулдаг даа.

-Удахгүй Цагаан сарын баяр болох гэж байна шүү дээ. Гэртээ очиж шинэлэх үү?

                 -Аав удахгүй ирж авна гэсэн. Харин мориор ирэх болов уу, машинаар ирэх болов уу гэдгийг л гайхаад байж байна. Саяхан цас нэмж орсон болохоор мориор ч ирж магадгүй. Манай гэр одоо сумын төвөөс бараг 70 гаруй километрийн зайд байгаа. Цас гайгүй бол машинаар бүтэн өдөр яваад хүрдэг. Мориор бол хоёр хоног явна. Би хурдхан гэртээ очмоор байгаа болохоор машинаар ирж аваасай гэж хүсэж байна. Тэгвэл ядаж эндээсээ цагаан сарын тавгийн идээ, айлын хүүхдүүдэд гар цайлгах бэлэг зэргийг базаагаад нэг мөр амар байхгүй юу.

 Өндөр уулсынхаа бэлд, цасан хөшигтэй моддын нөмөрт халуун ам бүлээрээ отрын жаахан шовгортоо бялуу хувааж, оргилуун дарс буудуулж, од чуулсан тэнгэртээ хүслээ шивнэсэн. Отрын жаахан шовгороосоо гэрэл тусгаад гарахаар хонь ямааны нүд гэрэлтэж, амьсгал нь уур, манан болон савсаж байгаа харагддаг

                Би аавтайгаа шинийн нэгний өглөө эртлэн босоод өндөр уулан дээр гарч нар хардаг. Аав маань их сайхан уухайлдаг. Би харин хийморио сэргэтэл цангинуулан дуулдаг даа. Үнэгэн малгайны сор салхинд дэрвээд хоёр хацар час, час хийж, чимчигнээд ай бас л хүйтэн байдаг шүү.  Гэвч цаанаа нэг л сайхан даа. Уулнаас бууж морьдоо эмээллээд, хот хороогоо арц гангаар ариулаад золголт эхэлдэг. Гэртээ халуун бүлээрээ золгож аваад, аавыг даган нутгийн өндөр настай айлуудаар золголт хийдэг дээ.

Өргөн далайн захад, өндөр уулсын бэлд дуулахын сайхныг магад энэ хүү хамгийн сайн мэдэх биз. Тиймдээ ч дархад ардынхаа дууг сурч, хөвч тайгын гүнд цуурай хадаан дуулах мөрөөдөлтэй болов уу. Дуу цөөнтэй ч дуулах дуртай  Н.Булгантамир удахгүй ард түмнийхээ хайртай дуучин болно гэдэг эргэлзэхгүй байна. Учир нь түүнд дуучин болох болох чинхүү хүсэл, мөрөөдөл бий.


Н.БУЛГАНТАМИР: Хөвч тайгадаа цуурай хадаан цангинатал дуулах сайхан даа
АНХААР! Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууныг баримтална уу. Ёс бус сэтгэгдлийг админ устгах эрхтэй. Мэдээний сэтгэгдэлд ergelt.mn хариуцлага хүлээхгүй.

Нийт сэтгэгдэл: 3
  • Сэтгэгдэл үлдээсэн: 2023-03-01 17:53:59
    Зочин: Ёстой нэг хөөрхөн хүү юмаа
  • Сэтгэгдэл үлдээсэн: 2023-02-27 13:41:11
    Dulmaa: Sain saihanig hvsen suralga uralgin ondoroos ondor amjiltig hvsey mundag yuma sonirholtoi yaria ornvvlsen dvvde talarhay
  • Сэтгэгдэл үлдээсэн: 2023-02-27 13:41:09
    Dulmaa: Sain saihanig hvsen suralga uralgin ondoroos ondor amjiltig hvsey mundag yuma sonirholtoi yaria ornvvlsen dvvde talarhay
Шинэ мэдээ
Нийтлэлчид
Монгол Улс, Улаанбаатар хот, Сүхбаатар дүүрэг, VIII хороо, "Ардын эрх"-ийн байр, Гуравдугаар давхарт Эргэлт.мн редакц
7509-1188