Хоргой эмжээр нь сэмэрч, гандсан хуучин саарал даавуун дээлтэй, хэвээ алдаж далбайсан жижиг малгай тавиад, цагийн аясаар үрчийж үнгэгдсэн хуруунуудынхаа завсарт хавчуулсан тамхиа зууж, тийм гэхийн аргагүй гуниг хурсан нүдтэй, нүүрэнд нь суусан гүн үрчлээ болгон нь амьдралын хэцүү хатууг туулсан гэдгийг нь илтгэх шиг дүр төрх.
“Монголын дэлгэцийн урлагийн дүрийн ноён оргил, ховор эрдэнийн алмаз л энэ юм биш үү” гэмээр санагдах юм аа, “Эцсийн тушаал” жүжгийг үзэх бүрд. Тэр харц, дотоод их харуусал, битүүхэн гомдол түүнийгээ өөртөө л хадгалах уужуу тайвуу байдал, хаа нэг инээхэд нь цухуйх ганц хоёрхон шүд гээд ёстой л нэг нуугисан дүр юм аа. Цэл залуухан тэвхийсэн сайхан залуу цэрэгт яваад л эх орноосоо урвасан эсэргүү гэж хэлмэгдэн, хайртай эмэгтэйтэйгээ ч уулзаж чадахгүй нэгэн насаа элээсэн гэх хорчгор бор өвгөнийг харах бүрд “Ийм өвгөн гэж байдаг юм уу”, “Энэ чинь ёстой ховорхон дүр байна даа” гэмээр.
Үзэгч бүрийн сэтгэл зүрхэнд хүрсэн дотно дүрийг Д.Сэдэд гуай бүтээж, бас дархалж чаджээ.
Жүжигт Цэрмаа Бадрахыг “Залуудаа ямар сайхан залуу явлаа. Ямар их өтөлж, харлаа вэ” гэж боддог хэсэг бий. Үнэхээр ч амьдралын хатуу, зөөлөнг ханатлаа эдэлсэн өтөл буурал өвгөн түүний өмнө доошоо харан бодол болж сууна. Тэр энэ үдэш цэргийн дотно нөхөр Лувсан, өөрийн хайртай бүсгүй Цэрмаа хоёрынхоо гэрт халган халган ирээд байгаа нь энэ. Д.Сэдэд гуай үнэхээр энэ дүрээ Монголын урлагт дархалж чаджээ. Өөрийгөө, өтөл дүрээ, байгаа төрхөөрөө л ийн тоглоно гэдэг уран бүтээлч бүрд байх хувь тохиол, авьяас чадвар биш. Одоо түүний энэ дүр шиг, ийм өвгөн лав манай кино урлагт байхгүй.
Мэдээж Д.Сэдэд гуай “Улаан дарцаг” киноны эсэргүү, “Талын цуурай” киноны мөн эсэргүү Лутаа, “Эх бүрдийн домог” киноны Баян, “Сүхболдын яриа” киноны эсэргүү, “Хүний сайхан сэтгэл” киноны ашигч эр Дориг, “Хатанбаатар” киноны Дэрэм, “Хуучин сүм” киноны манаач, “Гарьд магнай” киноны гурил элдэгч, “Үүр цайхын өмнө” киноны өртөө занги Ойдов зэрэг киноны туслах болон гол дүрийг бүтээсэн ч “Эцсийн тушаал” жүжгийн Бадрах шиг чин үнэн, амь халуун дүр үгүй. Тэр Монголын урлагт энэ л дүрийг бүтээх гэж төрсөн мэт, хаа нэгтээгээс Лувсангийн гадаа морьтой буудаг шигээ буусан мэт санагдана.
Тэгээд л Цэрмаа гуай түүнийг наран зүгээс ирнэ гээд насаа дуустал хүлээж, ирээд явахад нь авдартаа олон жил хадгалсан даалингаа гаргаж өгөөд, сая нэг уужраад нулимстай үднэ.
Д.Сэдэд гуайн гарын шавь нарын нэг МУГЖ Ё.Цог “Эцсийн тушаал” жүжигт багшийгаа үнэхээр мөнхөлж, нэгэн эр хүний амьдралын гуниг баяраар тэгнэн жүжгийнхээ амин гол санааг гялалзуулж чаджээ. Тэрбээр багшийнхаа тухай “Хүнд хачин их тусархуу ховор хүн байсан даа, багш минь. Намайг жүжигчний шалгалт өгөхөд бэлдүүлж, дараа нь Дарханы театрт ажиллах замыг минь зааж өгсөн. Нэг ёсондоо урлагийн гарааг минь тавьж өгсөн хүн. Уран бүтээлчийнхээ хувьд үнэхээр агуу хүн байсан даа. Багшийгаа анхны бүтээлийнхээ гол дүрд тоглуулж амжсандаа шавийн хувьд их баяртай байдаг. Үнэхээр манай багш л бүтээх дүр байсан” хэмээсэн билээ. Тэгэхээр Ё.Цог гуай түүнийг урлагт, дэлгэцэд дахин давтагдашгүйгээр мөнхөлж чаджээ. Бүр ханьтай нь, хайр сэтгэлтэй нь хамт мөнхөлж. Түүнчлэн түүний хань Д.Жавзмаа “Талын цуурай”, “Шинэ хотын гэрэл”, “Жаргал даахгүйн зовлон”, “Эргүнэ хонгийн домог”, “Шадар ван” зэрэг кинонд чадварлаг тоглосон уран бүтээлч байсан гэдгийг дурдах нь зүйтэй байх.
-З.ОЙДОВЫН “ДАЛАН ХУДАЛЧ” ЖҮЖГИЙН СЭНГЭЭГИЙН ДҮРЭЭР ТЭР ТАЙЗНАА АНХ ГАРЧЭЭ-
Залуудаа их ганган, чинээлэг явсан Д.Сэдэд гуай Төв аймгийн Баянцогт суманд төрсөн бөгөөд сумын клубээсээ л урлагийн замд орж, Хүүхэлдэйн театр, Армийн театр, Хүүхэд Залуучуудын театр гээд ороогүй газар, гараагүй тайзгүй алтан үеийн жүжигчин билээ. Анх тайзнаа З.Ойдовын “Далан худалч” жүжгийн Сэнгээгийн дүрээр гарч, дараа нь “Учиртай гурван толгой” жүжгийн Балганы дүрд тогложээ.
Мөн “Үнэрт үр” жүжгийн шуудан зөөгч, “Өөрийн замаар”-ын Бадарч, “Тожоо жолоочийн Төмөр, “Ялалтын жигүүр”-ийн Баатар өвгөн, “Ромео, Жульетта” жүжгийн Монтекьюн, “Хярааны хонхорт” жүжгийн Дамба, “Арван хоёр сар” жүжгийн Түшмэл зэрэг Монголын хийгээд дэлхийн сонгодог 30 гаруй бүтээлд дүрээ мөнхөлсөн уран бүтээлч юм.
Түүний гарын шавь нараас нэрлэвэл, МУГЖ Ё.Цог, “Гарын таван хуруу” киноны Шагдар буюу Л.Лхасүрэн, МУГЖ Ж.Сүххуяг тэргүүтэй авьяаслаг жүжигчин юм байна. Шавь нар нь багшийнхаа аваагүй шагналд цөм хүрч, гавьяат болсон байдаг. Хэдийгээр Д.Сэдэд гуай Монголын кино урлагийн том уулсын нэг ч түүнд төр засаг хүртээх ёстой гавьяа, шагналыг нь өгч амжаагүй юм. Энэ тухай түүний шавь Ж.Сүххуяг агсан нэгэнтээ “Хэрвээ надад гавьяат цол хүртээвэл би багшийнхаа шарилд булна. Монголын төр багшийн минь авьяасыг үнэлээгүйд гомдож байна” гэсэн удаатай. Харин хань Д.Жавзмаа нь нэгэн хэвлэлд “Хань минь хэвтэрт байхдаа хэд хэдэн удаа харвасан. Өдөр шөнөө, идэж ууснаа ч ялгахаа байсан. Гавьяат цолыг хань минь ч, би ч их горьддог байсан. Сүүлдээ хөгшин минь горьдох ч тэнхэлгүй болсон доо” хэмээн ярьсан байдаг.
Тиймээ, Д.Сэдэд гэж энэ эгэл мөртлөө эрхэм хүмүүн “Эцсийн тушаал” жүжгийн Бадрахын дүрээрээ Монголын урлагт өөрийгөө арилшгүйгээр дархалж чадсан ч түүний энэ авьяас билгийг Монголын төр цагт нь үнэлээгүй нь даанч харамсам юм даа...
“НАРАН ЗҮГЭЭС ЧАМАЙГАА ИРНЭ ЭЭ ГЭЭД НАСАА МАРТТАЛ ХҮЛЭЭНЭ ГЭСЭН ДЭЭ...” |
|