Монголчуудын амьдрал ч хэсэг уйдах завгүй хөгжилтэй өнгөрнө дөө. Учир юу вэ гэвэл ард түмэндээ сайхан харагдаж, сонгуулийн хуудсан дээр өөрийнхөө нэрийг дугуйлуулах гэсэн улстөрчид иргэддээ ёстой байдгаа барьж гүйнэ. Ишиг, хурга үнсэж зураг даруулна, айл айлын хаалга тогшиж, “Нэр дэвшигч нь байна аа” гэж орилно, нялхсыг үнсэж, хөгшчүүдээ дээдэлнэ, одон медаль гардуулна, залуусыгаа магтана. Энэ тэнд шуудай гурил, будаа тарааж байгаа зураг ч мэр сэр үзэгдэнэ.

                Ухуулагчид нь “Нэр дэвшигчийн бэлэг” гээд өнгө алагласан зурагт хуудас, хэзээ хийх нь мэдэгдэхгүй амлалтаар дүүрэн сэтгүүлийг айлын хаалга, хашааны завсар хавчуулна. Зарим нь бас нууцаар хийчихсэн мөнгөтэй гэж байгаа. Гудамжинд яваа найман настай балчраас наян настай бууралд хүртэл нэг бүрчлэн очиж нэр дэвшигчидээ магтана. Хамаатан билүү гэж андууртал дотночилж, “Хаана харлаа” гэж бодтол зургийг нь энэ тэндгүй өлгөнө.

                Үүнийгээ дагаад бүтэлгүйтэл, нэг тойрогт нэр дэвшигч рүүгээ дайрсан хөгжилтэй үйл явдал ч  өрнөнө. “Миний сурталчилгааны самбарыг хулгайлчихлаа, самбарыг минь эвдчихлээ” гэсэн гомдол цахим хуудсанд ч, цагдаагийн газар ч хүрнэ. Сонгогдох гэж улайрсан нэр дэвшигчдийн хөгтэй, хөгжилтэй нөгөө талаар арга ядсан эмгэнэлтэй сонгуулийн сурталчилгаа олон бий.

НҮҮР ЗУРАГТАЙ БЭЛГҮҮД

                Сонгуулийн дараа иргэд ашиглаж, хэрэглэх ч хэцүү олон бэлэгтэй үлдэнэ. Данх, бидон, аяга, халбага, цүнх гээд. Ашиглахад хэцүү байгаа шалтгаан нь цэлийсэн талбай дээрх уран цэцэн үгт, нүүр зургуудтай нь холбоотой. Уг нь өгснийг нь бодоод, сүү саалиас эхлээд хийх зүйл олон ч дээр нь байгаа зургийг яалтай. Ингээд зогсохгүй гурил, будаа, цай, оймс, жигнэмэг барьчихаад зураг даруулах гэж гүйцгээнэ. Өөрийг нь олон талаас магтсан үгс дүүрэн сонин, сэтгүүл, нүүр хуудас ч энэ дунд багтана. Саяхандаа нэг хэвлэлийн компанийн ажилтан “Өөрөө хэвлэлийн компанид ажилладаг, нэг сэтгүүл хэр их хөрөнгө, цаг, ус зарцуулж хийдгийг мэддэг хүний хувьд энэ сонгуулийн сэтгүүлүүдийг ёстой хаях ч, хадгалах ч хэцүү юм. Энэ зузаан цаасан хэвлэлээр нь хүүхдүүдэд хэрэгтэй ном хийсэн бол” гэж цахим хуудаснаа шүүрс алдан бичсэн билээ. Яах аргагүй сонгуулийн дараа шатаах ч хэцүү, хадгалах ч хэцүү байдаг зүйл нь тэр сонин, сэтгүүл. Сонгууль дууссаны дараа хэсэгтээ л хогийн цэг дээр тэдний нэр, зургаар дүүрсэн сэтгүүл, сонин хөглөрдөг нь нууц биш юм. Угтаа хэвлэсэн сонин, сэтгүүл бүр нь мод, ус, мөнгө. 

ДУГУЙ УНАЖ, ТЭРЭГ ТҮРСЭН, ЭНГИЙН ХАРАГДАХ ГЭЖ ЯДСАН СУРТАЛЧИЛГАА

                Энгийн үед зам хаалгаж, ногоон гэрлээр давхидаг улстөрчдийн дугуй, цахилгаан дугуй хөлөглөнө, автобусанд сууна, иргэдтэйгээ усны тэрэг түрэлцэж зураг даруулах цаг эхэллээ. Иргэдийнхээ амьдралтай ойртох гэж тэд багадсан дугуйны малгай өмсөөд дугуй унасан хүүхдүүдтэй зураг даруулна. Эсвэл хослолтойгоо ус түрнэ. Энгийн харагдах гэсэн оролдлого бүр нь тэднийг ядсан, иргэдийг доромжилсон мэт харагдуулна. Улстөрчид үү эсвэл тогооч уу гэдгийг нь ялгахгүй болтол энэ тэнд хоол хийнэ. Тэгээд “Би ер нь байнга хоол хийдэг, хоол хийх дуртай” гээд брэндийн хувцас, бүтэн нүүр будалттай хоол хийж байгаа бичлэгээ хэд хэдэн талаас нь хийлгэнэ. Гэхдээ сонгуульгүй үед тэднээс талх, сүүний үнэ асуувал “Мэдэхгүй байна, завгүй учраас” гэнэ эсвэл аль хэдэн жилийн өмнөх үнийг ичихгүй хэлсээр зогсоно.

УХУУЛАГЧИДЫН БУДИЛААН

                Сонгуулиар ихэвчлэн намд “амиа тавьсан” хүмүүс ажиллана. Эсвэл цалинг нь сонсоод ирсэн оюутан, залуус ч бий. Аль ч байсан тэдний зорилго цалин өгч байгаа нэр дэвшигчээ сонгуулах. Өглөөнөөс орой хүртэл сэтгүүл, сонин, гарын бэлэг тараана. Өнгө өнгийн хувцас, малгайгаар жигдэрсэн хүмүүс хаалга тогшоод “Манай нэр дэвшигчийн дэмжээрэй, сонгоорой” гээд ар араасаа орж ирцгээнэ. Тэд намдаа үнэхээр үнэнч эсрэг намынхаа хүнийг хэдэн алхмын цаанаас үзэн ядсан харцаар харцгаана. “Нөгөө намын хэдэн юм тэнд явж байна, тэр байраар дахиад сайн тараа” гээд нэгнийхээ дээр гарах гэж улаарна. Заримдаа бүүр хэрүүл зодоон ч болно. Сонгуулийн өдөр бүүр адал явдалтай. Мөнгө барьсан, машинаараа хүмүүс зөөсөн нөгөө намынхаа ухуулагч, ажилчидыг тагнаж илрүүлээд сүйд. Жишээ нь, 2020 он сонгуулийн үеэр Орхон аймгийн МАН-ын ухуулагчид ижил наалт наасан машинаараа иргэдийг өдөржин зөөж байгаад баригдаж байсан юм. Баригдсан жолооч нь тайлбар хэлж чадахгүй камерын өмнө бүртэлзээд зогсож байж. Мөн Дархан-Уул аймгийн МАН-ын ухуулагчид бага насны хүүхдээр сонгуулийн материал тараалгасны улмаас гурван настай охин нохойн хазуулж байжээ. АН-ынхан харин цагдаа нарт хураалгасан тараах материал болон мөнгө өө нэхэж, шуугиан тарьж байв.

САНАЛЫГ ЧИНЬ ХУДАЛДАЖ АВЪЯ

                Мөнгө тараах асуудал сонгууль бүрийн ард явагддаг. Сонгуулийн байрны урд хэн нэгэн зогсоод хэдэн төрөг гарт нь атгуулаад “Тэрийг дугуйлаарай” гэнэ. Зарим нь сонин, сэтгүүлийн завсар, ууттай бэлэг дундаа хийчихнэ. Эсвэл сонгуулийн байр руу олноор нь машинтай зөөх үедээ өгч авалцана. Харин хамгийн сонгодог мөнгө тараалт нь 1072 хувьцааны ноогдол ашиг эсвэл халамж дээр суурьж мөнгө таарна. Хамгийн гол нь аль намын хэн санаачилж, хэрэгжүүлж байгаагаа олон дахин сануулах хэрэгтэй. Сонгууль болгоны өмнө мөнгө тараадаг нь ингэж батлагдана.

2004 онд УИХ-ын сонгуулийн өмнө Ардчилсан намаас Хүүхэд бүрд 20 мянган төгрөг олгох амлалт  өгч МАН залуу гэр бүлүүдэд 500 мянган төгрөг олгов

2008 онд "Эх орны хишиг" тараах амлалт өгч, сонгуулийн дараа олгосон

2012 онд Сонгуулийн өмнө "ЭТТ" ХК-ийн 1072 хувьцааг иргэдэд эзэмшүүлсэн

2016 онд Сонгуулийн өмнө "Сайн хувьцаа" ЭТТ-н 1072 хувьцааны 30% мөнгөжүүлж засаг худалдаж авсан

2020 онд Сонгуулийн өмнө 1072 хувьцааны ногдол ашиг тараасан

2024 онд Сонгуулийн өмнө 1072 хувьцааны 2022, 2023 оны ногдол ашиг тараав.