"БИ МОНГОЛ ХҮН" БУЮУ ЧОЙЖИЛЫН ЧИМИД

2024-06-30, 510

Төрийн шагналт Чойжилын Чимид гуайн хүү Энхээ зураачтай уулзаж аавынх нь талаар дурсамж яриа сонсохоор цаг товлосон. Түүний урьтал болгож, анх зохиол бүтээлтэй нь хэрхэн танилцаж байсан, өдгөө хүртэл хайртай зохиолч нарын минь нэг байсаар ирсэн тухай хүүрнэмээр санагдлаа.

"Аргалын утаа боргилсон

Малчны гэрт төрсөн би

Атар хээр нутгаа

Өлгий минь гэж боддог..." гээд л цааш хөврүүлэн уншдаг сан. Монгол хүн бүрийн элэг зүрхэнд төрийн дуулал шиг эгшиглэдэг, хэн ч хаана ч цээжээрээ бахархал дүрэн уншдаг энэ шүлгийн эзэн бол тэр. Би анх таван настайдаа түүний энэ шүлэгтэй танилцаж байлаа. Өвлийн хүйтэн өглөө 40-ийн пидонтой ус тас хөлдчихсөн жихүүн цагаар манай гэрийнхнээс хамгийн эхлээд ээж босно. Ээжийгээ би тийм хүйтнийг зүсэн босож чаддагийг нь одоо ч гайхдаг. Шөнөжин халуун илчинд нь даарахыг мэдэхгүй хоносон би хөнжлийн завсраар жаахан сэрүү татахад л нойрмоглонгуй, ярвайсхийж ирээд л хөнжлийнхөө хамгийн дулаан хэсэгт гүн шигдэн унтана. Гэсэн ч нэг их удалгүй галаа дүнгэнэтэл түлсэн ээж минь, "Бямбаалай миний хүү шүлгээ цээжлээрэй" гээд л өнөөх "Аргалын утаа"-г эхлүүлнэ. Ээж биднийг угаас "Миний хүү" л гэнэ. Тэгээд л,

"...Хосгүй баярын нулимс

Хоёр нүдийг минь бүрхдэг... " гээд зогссон,цааш нь уншаарай" гэнэ. Сургуульд ороогүй байсан үе учир цаас, ном хараад өөрөө уншиж чадахгүй болохоор ээж л миний ном байв. Ээж,

"Өргөн сайхан нутгийнхаа

Өвчүүн дээр нь төрөөд

Өнөр уудам талынхаа

Өнгөт амьдралын төлөө

Амь биеэ зориулдаг

Ариун нандин заншилтай

Өвгөд хөгшид дээдсийн минь

Үрээ гэж найдаад

Үлдээж надад өгсөн

Өнөр Монгол орны

Нар нь намайг гийгүүлж

Нарийн салхи нь үлээж..." гээд л дагуулан хэлж, дөнгөж нойрноосоо сэрсэн би сулхан дуугаар дагаж уншина.

Тэгэхэд ээж "Чанга уншаарай, өндийж босоод цовоо унш" гэхэд нь сая нэг нойрноосоо бүтэн сэрж, давтан давтан уншаад, "Одоо бүр эхнээс нь уншчих уу, ээж ээ" гээд "Аргалын утаа боргилсон..." гэдгээс дахиад л эхэлдэг сэн. Ингэж л ээж, бид хоёрын хамгийн сайхан дурсамж энэ шүлгийг анх сурахад нэгээр нэмэгдэж, унших бүрд эх орон, элгэн нутаг минь бодогдох ч ээж л илүүтэй санагдаж, "Анх надад "Би монгол хүн" шүлгийг ээж минь зааж өгч байсан" гэж хэлэхдээ ихэд хөөрч, ухаан бодол минь шууд л өвлийн тэр нэгэн өглөө рүү хүргэдэг дээ. "Би монгол хүн" шүлгийн утга уянга, эрчим долгио нь тухайн үед миний сонирхлыг татаж байсныг дараа нь би ойлгосон. Ая үгүй шүлэг мөртлөө нэг тийм аятай мэт уншигддаг нь шүлгийн утга найруулга, мөр холболттой холбоотой байсныг ч тэр ухаан орж, уран зохиолын хичээл үздэг болсноор таниж мэдсэн. Энэ шүлэг хүн бүрийн дотор бий ч, анх ямархан замаар, хэрхэн тийш орж, зүрх сэтгэлийнх нь хамгийн оргилуун, догдлуун хэсэгт нь утга яруу үгстэйгээ эгшиглэж, унших бүрд цээжин дотор бамбар асааж байдгийг л мэдэхгүй юм. Миний хувьд харин ээж надад анх заан өгч, дотор минь бөхлөн суулгасан түүх ийм. Ээж гэхдээ зохиолчийнх нь тухай ярьж өгөөгүй ээ. Харин шүлгээ бүрэн уншиж дууссаны дараа "Чойжилын Чимид" гэж хэлэхдээ л энэ шүлгийг зохиосон хүн юм байна гэж ойлгосноос бусдаар юу ч мэдэхгүй байв.

Дараа нь нээрээ сургуульд ороод товч намтартай танилцсан юм байна. Сурах бичигт байснаар "Тэрбээр 1927 онд Улаанбаатар хотод төрсөн. 1945-1950 онд МУИС-д сурч, монгол хэл, уран зохиолын багш мэргэжлээр төгссөн. "Би монгол хүн", "Дайчин нөхрийн дуу", "Энэтхэг бүжиг", "Эх орон" зэрэг шүлэгтэй" гэж байсан юм. Яах вэ, ганцхан шүлгээс нь өөрийг мэдэхгүй надад товхийсэн мэдээлэл өгсөн. Түүнээс хойш мэдээж он цаг улирч, ахлах ангид ороод, оюутан болсноор багагүй судалж эхэлсэн. Ч.Чимид зохиолчийг ганц шүлгээр ойлговол дутуудна. Жүжгийн зохиолч, орчуулагч бол түүний гурван жигүүрийн хоёр нь. Нэг жигүүр нь мэдээж эхэнд өгүүлсэн шүлэг нь.

Тэрээр "Босгон дээр", "Яндангийн дуу", “Арын албаныхан", "Хөхөө намжил", "Маш нууц", "Хүний санаа" зэрэг тайзны бүтээл болон "Сэрэлт", "Тус биш тус", "Сэтгэлийн дуудлагаар", “Өглөө", "Тэмцэл", "Газрын үнэр" зэрэг дэлгэцийн бүтээлүүдтэй. Харин орчуулсан бүтээлүүдийнх нь тухайд, "Санасан ёсоор бүтэх болтугай”, “Отелло", "Евгений Онегин", "Дайн ба энх" тэргүүтэй олон бүтээл нэрлэж болно. Бидний хэзээний танил эдгээр сайхан бүтээлийг бичиж, орчуулж төрүүлсэн гэхээр эрхгүй дотно, ойрхон санагдана. Энэ лут бүтээлүүдийг тэр хэчнээн өдөр бодож, хэдэн шөнө сууж бичээ бол. "Дүр бүрийг нь үснийхээ ширхэг шиг хайрлан ургуулж, үгийн утга уянгатай, үнэ цэн, мөн чанартайг олох гэж түмэн үгсэд бэдэрч, оюун санаа, зүрх сэтгэлээ нэгжин чагнаж, нэхэн нэрж суусан байх даа" гэж бодохоор эрхгүй хайрлан хүндэлж, бүтээл бүрийг нь уншиж, үзмээр санагддаг. Номд лав нугасгүй нэгэн байсан тухай Ардын уран зохиолч Ш.Сүрэнжав гуайн нэгэн дурсамж бийг уншигч та хадийнэ уншсан ч байж мэдэх юм. Юутай ч Ш.Сүрэнжав гуайн “Долгионт жилийн туужис" номд орсон тэрхүү дурсамжийг энд оруулъя.

"1967 оны үед Ч.Чимид Зохиолчдын хорооны орлогч даргын албыг хашиж байлаа. Би тэрхэн үед овоо гайгүй гэгдэх “Миний дуулах ертөнц” нэртэй найраглал бичиж хэвлүүлээд шагналаа цохуулж авахаар Ч.Чимидийн өрөөнд орлоо. Тэр ихэд уриалгахан 7500 төгрөг олгохоор баримтан дээр бичиж өгөв. Нярав Ложоо гуайгаас мөнгөө аваад гарч ирвэл мөнөөхөн цохолт хийсэн дарга маань үүдэнд тосож байна. Надад хандан “Гадаа Энэтхэгийн зочинд үйлчилж буй хар тэрэг байгаа. Чи түүнд ороод суу” гэлээ. Хаалгыг нь татвал ард нь Б.Явуухулан, С.Эрдэнэ хоёр сууж байна. Би тэднийг хараад баярлах ч шиг боллоо. Ч.Чимид жолоочийн хажууд суугаад бид хэдүүлээ хөдлөв. Тэгээд “Чиний эхнэр чинь хаана билээ?” гэхэд нь би “Их дэлгүүрийн яслийн эрхлэгч хийж байгаа” гэвэл “Их дэлгүүрийн үүдэнд очоод зогсоорой” гэж Чимид жолоочийг захирав. Тэрэг Их дэлгүүрийн өмнө очоод зогсоход би таван давхарт гарч эхнэр Цэндээгээ дагуулаад эргэж ирлээ. “За чи эхнэртээ үлдээх юмаа үлдээ” гэж Ч.Чимид тушаалаа. Би таван мянгыг нь эхнэртээ өгч хоёр мянгыг нь өөртөө авлаа. Цэндээ ч баяртай нь аргагүй дэлгүүрийн шатаар өгсч, бид ч урамтай гэгч нь тэргээ асаалаа. “За одоо үлдсэн нь миний мэдлийн юм” гэж Ч.Чимид хэлээд тэр дороо Урт цагааны зоогийн газар очиж хүн бүр 200 грамм архитай хуйцай захиалж идлээ. Хажуу дэлгүүрээс нь таван шил архи аваад шууд л Тасганы овоон дээр хүргүүлэв. Хэнээсээ дуулсан юм бүү мэд, оройхон Л.Ванган зохиолч шар цүнхээ бариад ирж нийлсэн санагдана. Тэгэхдээ тэнд бид дэмий нэг наргиагүй, Тасганы овооны тэр товцог тэр өдөржингөө уран зохиолын санаа бодлоор цогцолсон юмдаг." гэжээ.

Энэ удаад Ч.Чимид гэж энэ агуу хүмүүний тухай ийн өгүүлээд өндөрлөе. Монгол хүн байхын бахархал бардамналыг тэр л гарцаагүй хүн бүрийн цээжнээ бичиж, шидтэй тэр л үгсээ халуун элгэнд нь дэвхцүүлж, сэтгэлээс нь үсэрсэн оч бүхэн царайд нь баярын туяа татуулж, монгол хүн байхын сайхныг сэнхийтэл мэдрэн суудаг биз ээ.

"БИ МОНГОЛ ХҮН" БУЮУ ЧОЙЖИЛЫН ЧИМИД

АНХААР! Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууныг баримтална уу. Ёс бус сэтгэгдлийг админ устгах эрхтэй. Мэдээний сэтгэгдэлд ergelt.mn хариуцлага хүлээхгүй.

Нийт сэтгэгдэл: 3

Сэтгэгдэл үлдээсэн: 2024-06-27 22:03:12

Зочин: Би энэ хүний ганцхан энэ шүлгийг л мэднэ, гэхдээ агуу гэдгийг нь бол үг дуугүй хүлээн зөвшөөрч байна оо, өнөөгийн болор цомчингууд ичиж амьдрах хэрэгтэй ш дээ
Сэтгэгдэл үлдээсэн: 2024-06-27 16:26:39

Зочин: XUCHINDUULI80955877
Сэтгэгдэл үлдээсэн: 2024-06-27 10:20:32

Лхагва Лхагвачулуун : Агуу их хүн Ч Чимид жинхэнэ эх орны хүү юм даа баярлалаа баяр хүргэе , Бид эх орондоо хайртай ...

Шинэ мэдээ

Нийтлэлчид