-МОНГОЛД ХЭВЛЭЛИЙН ЭРХ ЧӨЛӨӨ БИЙ ЮҮ ГЭЖ ҮҮ-

         Өрөвдөлтэй байдаг даа, хэдэн бор сэтгүүлч минь. Шүүх, прокурорын байгууллагын үүдэнд хувцсаа гандтал, урам зоригоо мохтол хүлээж, байцаагчийн өрөөнд буруу, булхайг илчлэн бичиж, сурвалжилснаа батлах гэж бүлтэлзэн, эрүүгийн гэмт хэрэг хийсэн ялтан шиг л байдаг болсон доо, Монголын хэдэн сэтгүүлч. Телевиз, сонин, мэдээллийн сайт ялгаагүй ээ, үнэн хийгээд зоригтой дуугарсан бүгдийг нь хууль, хяналтын байгууллагын үүдэнд “сахиур” болгон залхааж, авлига, албан тушаалын хэргийн араас явах эр зоригийг нь мохоох ажиллагаа хэрээс хэтрээд байна. Үүний бичигч надад хамгийн ойрын жишээ бол Эргэлт.мн мэдээллийн сайтын сэтгүүлчидтэй богино хугацаанд тулсан айдас, түгшүүртэй олон түүх билээ.

            Оюунлаг ирээдүйн төлөө уриатай, сайн бүтээл, уншууртай нийтлэл, баримтаар зодож, баараггүйд нь хийсэн сурвалжилга бичиж, уншигчдыг баярлуулах, олон нийтэд үнэнийг мэдүүлэх зорилготой хэсэг залуусын байгуулсан Эргэлт.мн мэдээллийн сайтын сэтгүүлчид өнгөрсөн жил гаруйн хугацаанд Сүхбаатар, Баянзүрх, Хан-Уул, Чингэлтэй дүүргийн цагдаагийн хэлтсүүдэд толгой дараалан 30 орчим удаа дуудагдаж, ойролцоогоор 90-ээд удаа очиж, мэдүүлэг байцаалт өгчээ. Ингээд зогсохгүй прокурор, АТГ-т дуудагдан шалгагдлаа. Редакцынх нь үйл ажиллагаа, сэтгүүлчдийнх нь суудаг ширээ, байрлалд Эрүүгийн цагдаагийн газраас үзлэгийн зураг авалт хийнэ хэмээн сандаргалаа. “Юунаас болж вэ” гэж үү.

          Ердөө л баримт дэлгэсний төлөө. Сэтгүүлчдийн хөдөлмөрөө шингээж, тархи гашилган бичсэн, гэхдээ хүссэн хэн ч хайлтын системээс хайгаад олчих баримтууд, төрийн болон бусад байгууллагын албан ёсны сайтуудад гарсан мэдээллүүдийн уялдаа холбоо, түүнд хийсэн анализ, тэдгээрийг нэгтгэсэн баримт бүхий нийтлэлүүдийн төлөө. Өөрөөр хэлбэл, олон нийтэд нээлттэй байдаг мэдээллүүд, жаахан л хөдөлмөр зарвал цул, хөдлөшгүй болж батлагддаг баримтуудын төлөө сэтгүүлчдийг цагдаагийн үүдэнд өлгөөтэй юм шиг, буруутай юм шиг “хадаж” байна.

        Цөөн баримт дурдвал, https://ergelt.mn/news/22/single/13958 “Андлалын хөшөө”-ний луйврын эзэн Л.Батсүрэн, Л.Оюун-Эрдэнэ хоёрын бизнесийн сүлжээ ба "дотно харилцаа" цуврал нийтлэлүүд, https://ergelt.mn/news/59/single/13650 “Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ, Соёлын дэд сайд М.Батбаяр нарын Хэнтий дэх хоршил буюу зураг төсөл, ТЭЗҮ тойрсон “луйвар”” цуврал, https://ergelt.mn/news/22/single/14765 “Соёлын сайд Ч.Номингийн "солгой гар"-ын тендер, томилгоонууд” цуврал, https://ergelt.mn/news/22/single/17056  “Компанийн "магнат", тендерийн "хаан", МАН-ын генсек Д.Амарбаясгалан цуврал нийтлэл,  https://ergelt.mn/news/44/single/15987 “Л.Оюун-Эрдэнийн хэлснээр МАН-аас хамгийн түрүүнд хөөгдөх авлига, албан тушаалын хэрэгтнүүд” тэргүүтэй нийтлэл, сурвалжилгууд эргэлтийнхнийг мөрдөн байцаагчийн өмнө удаа дараа суулгаж, тэднийг ч “Танайх замын цаад талдаа оффис түрээслэчих л дээ. Тэгвэл өөр дүүрэгт орчих гээд байна” гэж хэлтэл нь “залхааж” байна.

Эргэлт.мн мэдээллийн сайтын сэтгүүлчид өнгөрсөн жил гаруйн хугацаанд Сүхбаатар, Баянзүрх, Хан-Уул, Чингэлтэй дүүргийн цагдаагийн хэлтсүүдэд толгой дараалан 30 орчим удаа дуудагдаж, ойролцоогоор 90-ээд удаа очиж, мэдүүлэг байцаалт өгчээ

        Мөн мод, үрсэлгээ бэлтгэн нийлүүлэгчид “Тэрбум мод” аяныг далимдуулан уулын модыг булгалан авчирч, Улаанбаатарт суулгаж байгаа юм биш биз гэх хардлагын үүднээс Сэлэнгэ аймгийн Хүдэр сумаас хийсэн цуврал сурвалжилгын мөрөөр сэтгүүлчдийг маань багагүй хугацаанд Эрүүгийн цагдаагийн албанаас шалгаж, “зовоосон” доо. Уулын модыг дуртай газраасаа булгалж, хар нүх болгож үлдээгээд, хавь ойрыг нь сэндийчиж, төнхөөд Улаанбаатарт авчраад өндөр үнээр улсад шахдаг, мөнгө угаадаг бизнесмэнүүдийн мөрөөр орсон сурвалжилгынхаа тэг дундаас сэтгүүлч маань “Ой сийрэгжүүлэх нэрээр сийрэгжүүлэх ямар ч шаардлагагүй, машин хүрч болох хамгийн ойрын, дуртай газраасаа хүссэн модоо булгалаад авчих нь зөв юм болов уу. Хууль хяналтын байгууллагынхан “Ой модоо, байгалиа ингэж сүйтгэж болохгүй ээ” гээд бидний хийсэн сурвалжилгын мөрөөр шалгаж, гэм буруутнуудыг илрүүлэн хариуцлага тооцох байтал “Та нар ямар зорилгоор, хэний өгсөн мэдээллийн мөрөөр ийм сурвалжилга бичсэн бэ” гэж асуугаад байгаа нь ямар учиртай юм бэ.Сэтгүүлч байгаль орчноо хамгаалж бичиж, сурвалжлах нь буруу юм уу” гэж асуугаад зүрх нь мохож, урам нь хугарсан нь илт зогсож байсан сан. Өөрөөр хэлбэл, байгалиа хамгаалж бичээд буруутан, ялтан мэт хууль, хяналтын байгууллагын үүд сахиж байгаадаа итгэж чадахгүй, бас өөрийгөө буруу зүйл сурвалжилсан юм биш байгаа гэж эргэлзэтлээ байцаагдсан гэсэн үг. Гэхдээ хамгийн чухал нь бидний сурвалжилгын мөрөөр хэдхэн хоногийн дотор Хүдэр сумын уулсаар сэтгэл харанхуйлж, дотор шархиртал онгойлгоод, ухаж, төнхөөд орхисон байсан модны үндэсний ором, нүхнүүдээ бөглөж, битүүлсэн байдаг. Сумын ойн байцаагч нь сурвалжилга гарснаас долоо хоногийн дараа “Та нар ирээд дахиад сурвалжлаад өгөөч. Бид нүхнүүдээ бөглөсөн. Бас бус мэдээллийг бид бэлтгэчихээд байж байя” хэмээн холбогдож байв. Мөн тус сумын нутгаас ой сийрэгжүүлэх зэрэг шалтгаанаар олгодог тусгай зөвшөөрлийн тоо, олголтод Экологийн цагдаагийн газар тэргүүтэй хууль хяналтын байгууллагаас холбогдх хяналт, шалгалт явуулж, асуудлуудад нь хугацаат үүрэг өгсөн байдаг. Иймд ядаж энэ жил тусгай зөвшөөрөлтэй компаниуд хариуцлагатай хандаж, заасан тооноос нь хэд дахин хэтрүүлэхгүйгээр сийрэгжүүлэх ёстой газраас нь зохих модоо сугалах байх гэж найдаж сууна. Энэ тохиолдолд сэтгүүлчийн маань сэтгэлээ чилээн байж бичсэн, мөрдөгчийн өмнө регистрээсээ эхлээд хамаг байдгаа тоочин барин, үнэнээ ярьж байгаа мөртлөө л “Буруу, зөрүү юм ярьчих вий, хоригдчих вий, ял авчих вий” гэх айдаст бүрэн автан бөмбөгөнөж суусны хэрэг гарах болно...

     Нийтэлсэн нийтлэл, сурвалжилсан сурвалжилгаасаа болж, эрх бүхий албан тушаалтнуудаас дарамталж, дайрсан, заналхийлсэн мессэж, үгсийг цөөнгүй удаа сонсох нь сэтгүүлчийг мөнхийн айдаст автуулж, дарамтад оруулдгийг бид өөрсдийн биеэр мэдэрч байгаагаа ядаж Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрөөр илэрхийлэх хэрэгтэй гэж шийдсэн нь энэ.

           Өөр нэг ноцтой баримт гэвэл сэтгүүлчийг харлуулах, гүтгэн доромжлох үндэслэлгүй бохир мэдээллээр зорилтот зурагт хуудас, дүрс бичлэг, дуу хоолой бүхий эвлүүлэг тэргүүтэй зүйлсийг хууль хяналтын байгууллагынхан өөрсдөө бэлтгэн хийж, олон нийтийн сүлжээнд зохион байгуулалттайгаар түгээн “айлгах, мохоох тактик” хэрэглэдэг байж болзошгүй баримтууд бий. Ялангуяа ар гэр, нялх үр хүүхэд, эцэг эхийг нь бохир гүтгэлэгтээ дурдан ашиглаад эхлэхээр “Хэн нэг эрх мэдэлтний улсаас мөнгө төгрөг шамшигдуулж, ард иргэдийн боломжийг хулгайлсныг би бичлээ, илчиллээ гээд надад юу ч наалдахгүйгээс хойш нэр хүндээ баран байж, гэр бүлийнхнийгээ элдэв булай гүтгэлэгт хамсаатуулж, зовоон байж, өөрийнхөө карьер, амжилт, амь насыг зольж, заналхийлэлд өртөн байж, цагдаагийн гадаа хүн алж, хулгай хийсэн хүн шиг “уягдаж”, байцаагдаж, доромжлуулан байж бичиж, нийтлэх хэрэг байна уу. Хулгай, дээрэм, авлига, албан тушаалын гэмт хэрэгтнүүдийг л биш бол, ялангуяа эрх барьж байгаа намын удирдлагуудын тухай л биш бол юу ч хамаагүй бичээд мөрөөрөө гэлдрэх минь” гэж эрхгүй бодогдоно, шантарна. Эвгүйдвэл барьж хорих бүх нөхцөл, боломжийг тэд “үүсгэнэ”, харин өөрсдийнх нь буруу, булхай, шуналын тухай огт дуугарахаа больж, хэлснийг нь бичиж, хамсаатан нь болбол юунаас ч сугалж авч чадаж байгаа жишээ цөөнгүй байдаг.

            Энэ бол Монголд хэвлэлийн эрх чөлөө байхгүй, байхыг хүсэгчдийг нь нухчин дарлаж, үгүй хийж байгаа ганцхан бөгөөд хамгийн тод жишээ. Монголд тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж байгаа хэвлэл мэдээллийн байгууллага бүрд эх орныхоо, монголчуудын, байгалийн, авлига, хээл хахуулгүй, хууль бус зүйлгүй ирээдүйн төлөө хийсэн эрэн сурвалжлах сурвалжилга, нийтлэлийнхээ төлөө хууль, хяналтын байгууллагад очиж байцаалт өгсөн, байцаагчийн хахир хатуу асуултад сандран сандран хариулсан, айж, мэгдсэн сэтгүүлч, сурвалжлагч байгаа нь үүний баталгаа юм.

        Тийм ээ, үр хүүхдийнхээ ирээдүйг гэрэл гэгээтэй, итгэл дүүрэн бүтээх, үлдээх боломжийн нэг баталгаа хэвлэлийн эрх чөлөө Монголд лав цагдаагийн үүдэнд “бүлтэлзэж”, прокурорын ая харан “бөмбөгөнөж”, эрх мэдэлтнүүдийн хурууны үзүүрээр амаа таглуулж, гараа дөнгөлүүлээд, айдас, шантралаар дүүрэн “гэлдэрч” байна...

Монголд хэвлэлийн эрх чөлөө байхгүй, байгааг нь үгүй хийж байгаа ганцхан бөгөөд хамгийн тод жишээ