Дунд сургуулийн урлагийн үзлэг гэж хөрөнгө, мөнгө урсгасан үр дүн, өгөөж багатай сурагчдыг залхааж, эцэг, эхчүүдийг бухимдуулсан мөнгөний уралдаан аятай зүйл болж хувираад байна. Харин сургуулийн захиргаанаас сурагчдыг урлагаар хөгжүүлж, хүмүүжүүлж байгаа соёл хүмүүжлийн шилдэг арга хэмжээ гэж үздэг аж. Урлагийн үзлэгийг явуулж байгаа нь буруу зүйл биш. Харин сурагч, эцэг, эхчүүдэд хүндрэл, дарамт учруулан, олон хоногоор бэлдэж байна гэж залхааж байгаа нь нэг л биш ээ. Ёстой нөгөөх “Дургүй ламд дарж байж сахил хүртээв” гэдэгтэй адил болж хувирсан. Сургуулийн захиргаанаас сурагчдадаа урлагийн үзлэг зохион байгуулан оролцуулж чадаагүй багш нарын цалингаас хасна. Тийм болохоор багш нар дуу, бүжиг, хөгжим заах хүмүүсийг хөлслөн авч, анги хамт олноо бэлдэнэ. Бас болоогүй урлагийн хувцас, хөгжим хэрэгслийг түрээслэн авна. Түмний олон хүүхдэд эрдэм ном сургах гэж хамаг эд эсээ үхүүлж байгаа багш нар цалингаа хасуулахгүйн тулд тэр бүх түрээсийн мөнгийг сурагчдаас татахаас өөр аргагүйд хүрнэ.

Амьдралаа залгуулж буй авдаг бага цалингаасаа хасуулахгүйн тулд багш нар шавь нараасаа 20-30 мянгаас эхлээд 200-300 мянга хүртэлх төгрөгийн татаас авахаас өөр аргагүй байдалтай тулгарна. Ер нь сургуулийн зүгээс төрөл бүрийн өнгөлөн далдалсан байдлаар татаасыг эцэг, эхчүүдээс авдаг. Тэр бүх татаасаа олон янзын шалтгаанаар тайлбарлаж халхавчилна. Урлагийн үзлэг, усны мөнгө, ангийн фонд, аялал, зугаалга гээд дунд сургуулийн сурагчдаас авах татаас араасаа хөвөрнө. Харин цэцэрлэгийн багачуудаас ор, хөнжлийн даавуу, хөтөвч, сандал, амны болон ариун цэврийн цаас, өнгийн цаас, өнгийн будаг, харандаа, дэвтэр, хайч, скоч, баримлын шавар, тоглоом, оо, саван, сойз, угаалгын нунтаг гээд авахгүй юм байхгүй. Дээрээс нь нэмээд хандив, засварын мөнгө болон "IQ "сургалтын  номыг ав гэнэ. Хүүхдийн оюун ухааныг хөгжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой гэж "IQ" сургалтын номыг нь заавал авна. Үүнийгээ тайлбарлахдаа манай цэцэрлэг, сургууль авч байгаа юм биш, та хүүхдийнхээ оюун ухаанд хөрөнгө оруулалт хийж байна шүү дээ гэж эцэг, эхчүүдийн амыг таглана.

         ЕБС-ийн захиргаанааас болохоор сургуулийн засвар, кабинетын тохижилт, ангийн фонд, цэвэрлэгээний нунтаг, саван, анги засвар, тарааж өгөх материал, давтлага, канон, бичгийн цаас, хөшиг,  самбар, шохой, хавтас, ном, сонин, шинэ жил, багш нарын баяр, эмэгтэйчүүдийн баяр, цэргийн баяр, сургуулийн ой гээд татаас нь дуусна гэж байхгүй. Өгөөд байх хэцүү, өгөхгүй гэж хүүхдээ бүлтэгнүүлж, загнуулан зогсоох нь бүр ч хэцүү. Мөнгө өгөөгүй хүүхдийг багш хамт олных нь өмнө арчаагүй, харамчаар дуудах нь юу ч биш. Дээхнэ үед найм, аравдугаар анги төгсөхөөр хонхны баяр гэж хачин сайхан, мартагдашгүй дурсан явах, дурсамж үлдээдэг баяр байлаа. Гэтэл сүүлийн 30 жилд цалин багатай багш нар маань цэцэрлэг төгссөний хонхны баяр, уншиж, бичиж сурсны үсэглэлийн баяр, тав, ес, арванхоёрдугаар анги, их, дээд сургууль төгссөний хонхны баярыг тэмдэглэх болжээ. Хонхны баярын халхавчаар цэцэрлэгийн хүмүүжигч багачуудаас эхлэн сурагч, оюутнууд багшдаа заавал бэлэг авч өгдөг бичигдээгүй хуультай.

       Тэр бэлэг нь зүгээр нэг 5-10 мянгын чихэр, жимс биш. Бусад ангиас давсан бэлгийг багшдаа өгөх гэж нэг ёсны уралдаан өрнүүлнэ. Бас болоогүй зарим багш нь бэлгээ сонгон захиалдаг гэсэн. Энэ мэт бэлэг нэрээр "авилга" гэгчийг цэцэрлэгээс эхлүүлэн дунд сургууль, коллеж, их, дээд сургууль хүртэл цэцэглэн, мандуулан хөгжүүлж байна. Ийнхүү ардын багш нар маань цэцэрлэгийн багачуудаас эхлүүлэн бусдад авлига, хээл хахууль, бэлэг өгөхийг зааж сургаад байх шиг. Ирээдүйн үедээ "авлига" хэмээх бэлгийг өгч, бусдын гарыг цайлгахгүй л бол ажил урагшилдаггүй юм шүү гэдэг сэтгэлгээг, тэдний тархинд суулгаад байж боломгүй. Тийм болохоор өчүүхэн жижиг юм шиг энэ мэт авлига, хээл хахуулийн үр үндэс болсон зүйлийг устгахгүйгээр нийгмийг бүрэн цэвэрлэж, багш нарын нэр хүндийг өсгөж чадахгүй.

         Хэн хүн "А" үсгийг анхлан зааж, уншиж, бичүүлж, бодуулж сургасан ачтан багшаа "авлигач ардын багш" гэж нэрлэхийг бодохгүй билээ. Багш хүн бүхий л талаараа хүүхдэд үлгэр дуурайлал болох ёстой. Эх нь булингартай  бол адаг нь булингартай гэдэг. Түүнчлэн эх нь хээр алаг бол унага нь шийр алаг ч гэдэг билээ. Тийм учраас багш нар ёс зүйтэй байж гэмээн шавь нартаа үлгэр жишээ үзүүлж чадна.
Монгол Улсын боловсролын тухай хуульд "Иргэнийг оюун ухаан, ёс суртахуун, бие бялдрын зохих чадавхтай, хүмүүнлэг ёсыг дээдлэн сахидаг, бие даан сурах, ажиллах, амьдрах чадвартай болгон төлөвшүүлэхэд оршино" гэж заажээ. Энэ хуулийг амьдралд хэрэгжүүлж, ард түмний хүүхдүүдийг соён гэгээрүүлэгч ардын багш нар минь, сүүлийн үед энэ эрхэм үүргээ умартаад байх шиг санагдах юм. Гэхдээ бүх багш  биш л дээ. Зарим нэг албан тушаалаа ашиг олох хэрэгсэл болгон хүүхдээр бизнес хийгч захирал, хичээлийн эрхлэгчдээс болоод байгаа билээ.

          Тэд багш нарт элдэв төрлийн мөнгийг сурагчдаас татахыг үүрэг болгодог байна. Авч чадахгүй бол цалингаас чинь суутгана шүү гэж сүрдүүлдэг гэсэн. Ийм л захирлууд багш нарын нэр хүндийг унагаад байгаа. "Нэг үхрийн эвэр доргивол мянган үхрийн эвэр доргино" гэдэг билээ. Боловсролын салбарын ялзарсан, үхэшмэл байдлыг цэвэрлэж, хүнд "шок"-оос нь гаргах шаардлага байгаа. Толгой нь томорсон Боловсролын яамыг ч цэгцлэх хэрэгтэй байх. Тус яамны бодлого боловсруулан цэцэрхэж суугаа мэргэжилтнүүд дуртай үөдээ сурагчдыг анги алгасуулан сургах туршилтыг сүүлийн 30 жилд хийсэн. Багш нарын ажлыг заасан хичээлийнх нь үр дүнгээр биш. Хэн их бичиг, цаас үйлдвэрлэж, судалгаа, тайлан бичсэн байдлаар нь дүгнээд байгаа. Цахим эрин үе гэсэн хэрнээ цаасыг  улам ихээр шаардах болсон. Багш нарын ээлжит хичээлдээ бэлтгэж, чанартай хичээл заах боломж, цаг завыг тайлан, судалгааны материал бэлтгэх үр дүнгүй, өгөөжгүй зүйлээр үгүй хийж байна. Боловсролын яамнаас багш нарынхаа цалин, ахуй хангамжийг сайжруулах нэг ч арга хэмжээ аваагүй. Үүнээс нь болоод багшийн мэргэжил эзэмших хүмүүс цөөрч, багшийн нэр хүнд унаад байгаа.

        Монгол Улсад бүрэлдэн тогтож  эхэлсэн орчин цагийн боловсролын тогтолцоог болсон, болоогүй гадаадын төсөл, хөтөлбөр, стандарт гэгчийг хэрэгжүүлэх нэрээр нурааж байгаа. Хүүхдийн эрх гэж эцэг, эхчүүд хүүхдээ өмөөрч багш руу дайрч, багшийн нэр хүндэд халдаж, шүүх, цагдаад гомдол гаргадаг болсон нь хүүхдийн хүмүүжил, боловсролыг чанарыг унагах нэг шалтгаан болсон. Энэ бүхнээс нь болоод багш мэргэжлийг сонгон суралцах оюутны тоо цөөрсөн. Мөн гадаад хэл, математикийн хичээл чухал гээд монгол хэл, уран зохиолын хичээлийн цагийг багасгасан нь эх хэл, эх орон, ээж, ааваа хайрлах монгол хүмүүжлийн тогтолцоог нурааж байгаа билээ.