Мөдхөн наадамд уралдах азарга ч үгүй, адуу ч үгүй болж мэдэх нь. Бүр хууль, дүрмээ өөрчлөөд “Монгол, эрлийз хамаагүй уралдуул” гэж тушаал гаргах цаг ч ирж магадгүй бололтой. Ингэж хэлж байгаа учир нь, Тулгар төрийн 2232 жил, Их Монгол Улсын 817 жил, Үндэсний эрх чөлөө, Тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсны 112 жил, Ардын Хувьсгалын 102 жилийн Үндэсний их баяр наадмын хурдан азарганы уралдаанд ердөө 57 азарга уралдлаа. Сүргийн манлай хурдан азарганы уралдаанд 124 хурдан хүлэг бүртгүүлснээс сэрвээний өндрөөр тал нь хасагдчихлаа. Азарганы уралдаанд Увс аймгийн Зүүнхангай сумын харьяат Улсын алдарт уяач Бадарчийн Норовсамбуугийн гоё хээр азарга түрүү магнайд ирж, торгон жолоо өргүүллээ. Аман хүзүүнд Хөвсгөл аймгийн Мөрөн сумын харьяат Нийслэлийн алдарт уяач Дорждалайн Даяндэмидийн нарт хонгор азарга, айргийн гуравт Завхан аймгийн Тосонцэнгэл сумын харьяат Тод манлай уяач Төмөрбаатарын Ууганбаярын уулс хүрэн, айргийн дөрөвт   Булган аймгийн Гурванбулаг сумын харьяат Хишигжаргалын Аминхишигийн хүрэн халзан, айргийн тавд Архангай аймгийн Төвшрүүлэх сумын уяач Цагаанбандийн Буянбаатарын хүрэн халзан хурдаллаа. Түүхэндээ хамгийн бага азарга уралдсан наадам болох шиг боллоо.

...“Хэзээ 100 хүрэхгүй азарга уралдаж байсан юм бэ. Сумын наадам биш дээ. Монгол адуу гэж байхгүй, эрлийз адуу л гэж байдаг болсон бололтой. Эрлийз нь дотроо намхан, өндөр л гэж байгаа юм байна. Өнөөх эрлийз адуу нь бага насандаа хэмжилтэд тэнцээд уралдчихдаг. Тэгээд дараа жил нь хасагдчихдаг бололтой. Монгол наадамд хөгшин морь уралдахаа больжээ. Дандаа л залуухан зургаа, долоотой морь уралдаж байна. Хөгшрөхөөрөө эрлийз нь мэдэгдээд хасагдчихаад байдаг юм уу даа. Тэрийг нь мэдэж байгаа учраас уяачид нь ч уралдуулдаггүй бололтой. Адуун сүргээ цэвэр цусаар нь өсгөж, уяж хурдлуулж байгаа монгол хөх уяач ховор болжээ” гэж наадамчин олон Хүй мандлын ногоон дэнжид шогширч, шивнэлдэж байна.

Нөгөө талдаа, түүхт 102 жилийн ойн баяр наадамд хурдан хүлгээ уяж сойсон уяачид гомдол дүүрэн буцаж байна. “Баяр наадмын дараа шүүхэд хандана, хуулийн байгууллагаар явна” гэж байна. Хүй мандлын ногоон дэвжээн дээр “Миний морь монгол адуу шүү дээ” гэж хусуураа гозойлгож, хамгаа хэлэх уяач, “Би уралдахгүй юм уу. Яагаад хасаж байгаа юм бэ. Хэмжилтээ яаж хийгээд байгаа юм бэ” гэж уйлах унаачдын зураглал л өр эмтэрмээр байна. Бусдаар “Хэмжилтээс хэтэрлээ, хас. Сэрвээ нь өндөр байна, хас. Шүдэлгээ хийгээд нэмэргүй, хас” гэж хэлж байгаа нь амархан бөгөөд “асуудал”-тай байна. Ганцхан азарга ч гэлтгүй их нас, хязаалан, шүдлэн насны морьд ч үй олноороо хасагдаж, наадамчин олныг гайхшрууллаа. Үүний ганцхан жишээ нь, их насны морьдын уралдаан. 220 хурдан хүлэг бүртгүүлсэн ч сэрвээний өндрийг хэмжиж, 70-ыг нь хаслаа. Их насны морьдыг онцолсон учир нь, өнгөрсөн жилийн Үндэсний их баяр наадамд түрүүлсэн, Баянхонгор Баацагаан сумын харьяат, аймгийн алдарт уяач Сүрэнжавын Энхтөрийн Дүүгүүр хээр сэрвээний хэмжилтээр хасагдаж, төрийн наадамд тоосоо өргөж чадсангүй. Хүлээлтэд байсан хүлэг уяан дээрээ тонгочиж, уяач нь бухимдаж байгааг уншигч та харсан биз ээ.

Тодруулбал, аймгийн алдарт уяач С.Энхтөр “Ардын хүүхдийн сорь уралдаж болдоггүй наадам юм уу. Миний дүүгүүр хээр морийг хэмжээнд орохгүй байна гээд хасчихлаа. 141 см-ээр хасдаг бол миний дүүгүүр хээр 140 см ч хүрдэггүй шүү дээ. Гэтэл миний морийг 141.4 см буюу дөрвөн мм-ийн илүү гээд хасчихлаа. Ийм шударга бус юм гэж байдаг юм уу. Төрийн наадамд уралдах түүхэн амжилтыг минь үгүй хийлээ. Баяр наадмын дараа шүүхэд хандана. Зохион байгуулалттайгаар хасна гэж баймааргүй юм даа. Хэрэв эрлийз байсан бол өнгөрсөн жил хасагдах байсан шүү дээ. Хуулийн байгууллага шалгаад сэрвээний өндрийг үнэхээр зөв хэмжсэн байвал би дүүгүүр хээрийнхээ өмнөх амжилтуудыг хүчингүй болгоно” гэжээ.   

Хэрэв Хурдан морины салбар хорооны комиссынхон зөв хэмжсэн бол дүүгүүр хээр эрлийз адуу болж таарах нь. Эрлийз адууг нь мэдэхгүй өмнөх жилүүдэд уралдуулчихсан гэсэн үг. Үүнээс харвал Хурдан морины салбар хорооны комиссынхон бага адууг эрлийз эсэхийг нь ялгаж мэдэхгүй бололтой. Өөрөөр хэлбэл, намхан морийг монгол, өндрийг нь эрлийз гэж үзэж байгаа юм байна, тэд. Тэгвэл өч төчнөөн намхан эрлийз адуу монгол наадамд уралдаж, тоосоо өргөж юм биш үү. Энэ жилийн наадамд түрүүлсэн их насны морийг, азаргыг дараа жилийн наадмаар "Эрлийз байна. Сэрвээний өндрөөр хаслаа" гэж хэлвэл гайхах юм алга.