УИХ-ын сонгуулийн санал өгөхөд дөрөв хоног үлдлээ. Нэр дэвшигчид сурталчилгааны хугацаагаа дуусгаж, иргэдээс оноо авах гээд сонгуулийн хар, цагаан “пи-ар”-аа эрчимжүүлж эхлэв. Тэгвэл Эргэлт.мн мэдээллийн сайт сонгогчдод зориулан тойрогт нэр дэвшигчдийн хэн хэн болохыг цувралаар хүргэж эхэлсэн. Энэ удаад бид УИХ-ын ээлжит сонгуулийн IX тойрог буюу Баянгол дүүрэгт МАН болон АН-аас нэр дэвшиж буй зургаан нэр дэвшигчийн хэн хэн болохыг танилцуулж байна. Тус тойрог нь гурван мандаттай. Нам тус бүр гурван нэр дэвшигч дэвшүүлээд байна.

“ОРГИЛ”-ЫН ГЭХ ХОЧООРОО БУЛХАЙГАА ДАЛДАЛЖ, АЛТ, НҮҮРСНИЙ “АКУЛ”-УУДТАЙ СҮЛБЭЛДСЭН БАЙЖ БОЛЗОШГҮЙ  УУЛ УУРХАЙН САЙД Ж.ГАНБААТАР

           УИХ-ын гишүүн, Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайд Жамбалын Ганбаатар Увсынх гэгддэг ч Улаанбаатар,  тэр тусмаа Налайхын уурхайд төрж өссөн. 1996 онд одоогийн “Оргил” худалдааны төвийг хүнсний дэлгүүр хэлбэрээр нээж бизнесээ эхлүүлсэн. 1998 онд одоогийн МАН-д элсэж, 2004 оноос улс төрд орохоор Баянгол дүүргийн Засаг даргын тамгын газраар зөвлөх сэтэртэй эргэлдэж эхэлсэн. Улмаар 2008 онд НИТХ-ын төлөөлөгч болж, 2016 онд УИХ-ын гишүүнээр сонгогдож, 2020 онд улирсан. 2022 оноос УИХ-ын гишүүний сэнтийгээ Уул уурхайн сайдын сэтэртэй хослуулж буй. Намтар нь товчхондоо ийм.  

    Бизнесийнх нь тухайд, Ж.Ганбаатарын Улаанбаатар хотын өнцөг, булан бүрт босгосон “Оргил”, “Энканто” нэртэй хотхон, хорооллуудыг нь нурших илүүц байх. Харин Уул уурхайн сайдын хувиар уул уурхайн “акул”-уудад үйлчилж байж болзошгүй маш ноцтой гурван баримтыг танилцуулъя.

 1. Ж.Ганбаатарын төрсөн дүү Ж.Нарантуяа нь 2018 оны аравдугаар сарын 8-нд “Оргил үүдэн зам” ХХК-ийг Пүрэвдоржийн Пүрэвдэлгэртэй хамтран байгуулж, удалгүй Хаянхярваагийн Азбаяр гэгчийг хувьцаа эзэмшигчээр нэмсэн байдаг. Ноцтой нь, П.Пүрэвдэлгэр нь УИХ-ын гишүүн, Түгжрэлийн сайд Б.Дэлгэрсайханы төрсөн ах Б.Ганхуягийн бэр буюу хүү Г.Гантулгынх нь эхнэр. Харин Х.Азбаяр нь Б.Дэлгэрсайхантай “Монголиан транс ложистик” ХХК-ийг хамтран эзэмшдэг хамаатан нь. Х.Азбаяр, Б.Дэлгэрсайхан нарын “Монголиан транс ложистик” ХХК нь өнгөрсөн 2022 онд Засгийн газрын концессоор Зүүнбаян-Ханги чиглэлийн 226 км төмөр замыг барьж ашиглалтад оруулсныг санаж буй байх.

      Илүү ноцтой нь, УИХ-ын гишүүн Б.Дэлгэрсайханы төрсөн ахын хүү Г.Гантулга нь “Хишиг арвин индустриал” ХХК-ийн эзэн Б.Хишигдоржтой “Сора интернэшнл” ХХК-ийг 2019 оноос хамтран эзэмшиж ирсэн. “Сора интернэшнл” ХХК нь Дорноговь аймгийн Хөвсгөл сумын нутагт байх “Дадын хар толгой”-н нүүрсний уурхайг эзэмшиж, ажиллуулдаг. Цааш хөөвөл, “Хишиг арвин индустриал” ХХК-ийн эзэн Б.Хишигдорж нь “Эрдэнэс тавантолгой” ХК-ийн гүйцэтгэх захирал асан Б.Ганхуягаас 2019 оноос хойш 1.8 их наяд төгрөгийн нүүрс олборлолтын тендер авсан. Тэгээд болоогүй, Б.Ганхуяг, Б.Хишигдорж хоёр хамтран “нүүрсний хулгай”-н мөнгөө угаахын тулд Богдхан уулын Нүхтийн аманд орон сууцны хороолол, спорт цогцолбор барьж эхлээд байхдаа буюу 2022 оны арванхоёрдугаар сард баривчлагдсан. Улмаар өнгөрсөн нэгдүгээр сард Б.Ганхуягт 5.9 жилийн ял оноосон бол гол хамтрагч нь гэгдэж байсан Б.Хишигдоржийн хэрэг хэрхсэн нь тодорхойгүй сураг тасарсан. Эхэнд дурдсан баримтаар хөвөрдөж хөөвөл, Б.Хишигдорж нь Уул уурхайн сайд Ж.Ганбаатар, Түгжрэлийн сайд Б.Дэлгэрсайхан хоёроор хамгаалуулж “нүүрсний хулгай”-н хэргээс мултарсан байж болзошгүй маш ноцтой сэжүүр гарч ирэх ажээ.

      2. Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайд Ж.Ганбаатар “Гурвангол бааз” ХХК-ийг 2021 оноос “Камдер” ХХК-аараа дамжуулан эзэмшдэг болсон. Ноцтой нь, “Гурвангол бааз” ХХК-ийг 2006 оноос хойш Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн Цагааны Нанзаддорж, “Гацуурт”-ын Л.Чинбатын худ буюу Соёлын сайд Ч.Номингийн хадам аав Төмөрбаатарын Ганхуяг нар үүсгэн байгуулж, эзэмшиж байгаад 2021 онд ийнхүү Ж.Ганбаатарт шилжүүлсэн байдаг. Илүү ноцтой нь, Цагааны Нанзаддорж, Төмөрбаатарын Ганхуяг хоёр одоо “Гурвангол холдинг” ХХК-аараа дамжуулан “Баян-Айраг эксплорэйшн” ХХК-ийг эзэмшдэг. Харин “Баян-Айраг эксплорэйшн” ХХК нь Завхан аймгийн Дөрвөлжин сумын нутагт байх “Баян-Айраг” хэмээх алтны уурхайг эзэмшиж, ажиллуулдаг. Зургаан удаа цианид алдсан гэж хэвлэлүүдэд хэдэндээ бичигдэж, хууль шүүхдээ тулж байсан ч тус уурхайг зогсоож дөнгөсөн хүн үгүй.

      3. Ж.Ганбаатарын “Камдер” ХХК нь 2017 онд “Олимп орд харш” ХХК-ийг эзэмшдэг болж, гүйцэтгэх захирлаар нь хүргэн Б.Төгсбаяр нь ажилладаг болжээ. Гэтэл М.Билэгт 2016-2020 онд УИХ-ын гишүүнээр ажиллахдаа “Олимп орд харш” ХХК-ийг эзэмшдэг гэж мэдүүлж байжээ. М.Билэгтийн хүү М.Ганбагана нь “Монлаа” ХХК-ийг саяхны хүртэл эзэмшиж байсан, одоо тал хувь нь Солонгосчуудад очсон. “Монлаа” ХХК нь Дорноговь аймгийн Хатанбулаг сумын нутагт байх “Элстэй” гэх төмрийн хүдрийн орд, “Толгод” гэх шохойн чулууны орд, Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын нутагт байх “Номт” гэх төмрийн хүдрийн ордыг тус тус эзэмшдэг.

БАЯНГОЛ ДҮҮРГИЙН ЗАСАГ ДАРГА Ө.СУМЪЯАБААТАР Ж.ГАНБААТАРЫН ХҮН ҮҮ, Ж.МӨНХБАТЫН ХҮН ҮҮ

       Баянгол дүүргийн Засаг дарга Өлзий-Оршихын Сумъяабаатар- Өвөө, ааваараа Архангай аймгийн Тариат сумын уугуул. Намтрынх нь эхэнд сануулахад, Ө.Сумъяабаатар улс төрийн хүрээлэлд Уул уурхайн сайд Ж.Ганбаатарын “гар хөл” гэгдэж ирсэн. Гэхдээ үнэн хэрэгтээ Ө.Сумъяабаатарын өдий хүртэлх намтрыг нь бичилцсэн гол хүн бол УИХ-ын гишүүн асан, “нүүрсний хулгай”-н хэргээр “шувуу” болчихсон Ж.Мөнхбат. Өөрөөр бол, нэг талаас Уул уурхайн сайд Ж.Ганбаатар Төрийн ордон дахь хүчээ нэмэхийн тулд Ө.Сумъяабаатарыг сойж буй харагдах боловч нөгөө талаас Ж.Мөнхбат өөрийнхөө орыг залгуулахын тулд Ө.Сумъяабаатарыг зүтгүүлж байж болзошгүй гэсэн үг.

        Тодруулбал, Ө.Сумъяабаатар, Ж.Мөнхбат хоёр 1997 онд Архангайд 10 жилээ төгссөн. Улмаар Ө.Сумъяабаатар 2001 онд МУИС-ийн Улс төр судлаачаар, харин Ж.Мөнхбат нэг жил завсардаад дараа жил нь буюу 2002 онд МУИС-ийг Улс төр судлаачаар төгсөж байв. Ингээд 2003 онд Ж.Мөнхбат УИХ-ын дарга С.Төмөр-Очирын туслах болсон бол, харин Ө.Сумъяабаатар 2005 онд МАН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга С.Баярын туслах болж, хоёр жил гаруй ажилласан. Дараа нь, 2007 онд Ерөнхий сайд Миеэ.Энхболдын туслахаар нэг жил ажилласан. Ингээд 2008-2011 онд Боловсролын сангийн 32 мянган ам.долларын зээлээр АНУ-ын Бриджпортын их сургуульд олон харилцааны мэргэжлээр суралцсан. С.Баяр, М.Энхболд хоёрын туслах байсан түүнд Боловсролын сангийн зээл хялбархан олдсон хэрэг л дээ. Улмаар Ө.Сумъяабаатар буцаж ирээд 2012 онд МАН-ын дарга Ө.Энхтүвшингийн Ажлын албанд нь нэг жил ажилласан байдаг. Ингээд 2013 оноос МАН-ын дэргэдэх Сургалт, судалгааны стратегийн академийн даргаар Ж.Мөнхбат, дэд даргаар нь Ө.Сумъяабаатар томилогдож нэг жил ажилласан.  

Дараа нь, 2016 онд Ж.Мөнхбат ЗГХЭГ-ын дарга болж, улмаар “Эрдэнэс тавантолгой” ХК-ийн Гүйцэтгэх захирлаар Б.Ариунболдыг, Захиргаа, удирдлагын газрын даргаар нь Ө.Сумъяабаатарыг томилж, тэд хоёр жил хагас хамт ажилласан. Ингээд 2018 оны дөрөвдүгээр сард Б.Ариунболд, Ө.Сумъяабаатар хоёр ажлаасаа зэрэг чөлөөлөгдөж, улмаар “Эрдэнэс тавантолгой” ХК-д Б.Ганхуягийн баг очиж байв. Дараа нь, 2019 онд Ж.Мөнхбатын тойргийн найз Ё.Баатарбилэг Боловсрол, шинжлэх ухааны сайд болж, Ө.Сумъяабаатар зөвлөхөөр нь томилогдсон. Ингээд 2020 намар Баянгол дүүргийн Засаг даргаар томилогдож, дөрөв дэх жилдээ ажиллаж буй. Товчхондоо, Ө.Сумъяабаатарын оюутны ширээнээс дүүргийн Засаг дарга хүртэлх намтрынх нь талаас илүү хувь нь Ж.Мөнхбаттай холбоотой явж ирсэн.  

Сонирхуулахад, Ө.Сумъяабаатар нэр дээрээ бизнесгүй. Харин аав Н.Өлзий-Орших нь эм, эмнэлгийн хэрэгслийн төрийн 300 тендерт оролцож, талаас илүүд нь шалгарсан “Цомбо” ХХК-ийн Эдийн засагчаар ажилладаг юм билээ.

ХАССУУРИЙН ГАНХУЯГ

УИХ-ын гишүүн Хассуурийн Ганхуяг- Ааваараа Архангай аймгийн Тариат сумын уугуул. 2003 онд ах, эгч хоёртойгоо “Хера групп”-ыг байгуулж, 30 гаруй охин компанитай. 2016 оны УИХ-ын сонгуульд Баянгол дүүрэгт бие дааж нэр дэвшсэн ч ялагдал хүлээсэн Ингээд 2017 онд МАН-д элсэж, 2020 онд МАН-аас Баянгол дүүрэгт дахин нэр дэвшиж, улмаар УИХ-ын гишүүнээр сонгогдсон.

АН-ын дарга асан Содномзундуйн Эрдэнэ- Архангай аймгийн Хайрхан сумын уугуул. 1990 онд АН-тай амь, амьдралаа холбож, улмаар 1996 оноос БГД-ийн Засаг даргаар, 2004 оноос НДЕГ-ын даргаар ажиллаад, 2008 оноос УИХ-ын гишүүнээр гурав угсран сонгогдож, Төрийн ордонд нийт 12 жил тухалсан. Завсарт нь, 2012 онд засагт залагдаж, Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайдаар дөрвөн жил ажиллаж байв.

СҮҮЛЧИЙН НАЙДВАР ТЭЭСЭН С.ЭРДЭНЭ

   С.Эрдэнэ ингэж Төрийн ордонд түшээгээр тухалсан 12 жилдээ тойрогтоо ёстой “галзуурч” байлаа. Нэг жишээ дурдахад, 2012 онд С.Эрдэнэ өөрөө хоёр дахь удаагаа УИХ-ын гишүүнээр сонгогдож, харин эхнэр Н.Нинжбадгар нь БГД-ийн ИТХ-ын төлөөлөгч, охин Э.Содгэрэл БГД-ийн ИТХ-ын төлөөлөгч, хүү Э.Ганболор нь БГД-ийн ИТХ-ын төлөөлөгч, хүргэн Г.Энхболд нь БГД-ийн ИТХ-ын төлөөлөгч, жолооч Л.Баттулга нь БГД-ийн ИТХ-ын төлөөлөгч, бие хамгаалагч Б.Мөнгөнсүх нь  БГД-ийн ИТХ-ын төлөөлөгч, туслах Т.Мөнх-Очир нь БГД-ийн ИТХ-ын төлөөлөгч, бие төлөөлөгч Т.Сэр-Од нь БГД-ийн ИТХ-ын төлөөлөгч гэх мэтээр хамаарал бүхий хориод хүн нь нэгэн зэрэг төлөөлөгч болж байв. Бүр хоржоонтой нь, 2014 онд Баянгол дүүрэгт төсвийн 6.3 тэрбум төгрөгөөр Спорт цогцолбор барих тендер зарлагдахад С.Эрдэнийн ээж Б.Цэнд-Аюушийнх нь “Молор констракшн” ХХК нь авчихаж байлаа. Өөрөөр бол, С.Эрдэнийн гэр бүл Баянгол дүүргийн төрийн албыг бүхэлд нь базаж, тендерүүдийг нь ч түүж байсан хэрэг л дээ. Баянгол дүүргийг 10-аад жил “Эрдэнэ вангийн хошуу” гэлцэн хошигнож, бас шогширсны учир ийм юм.

Гэвч С.Эрдэнэ 2020 оны сонгуулиар өөрөө унаж, АН-аа ч унагаасан. Улмаар өнгөрсөн дөрвөн жил Х.Баттулга, Лу.Гантөмөр хоёрт намаа, Ж.Ганбаатарт дүүргээ “булаалгаж”, “Капитал” банк, эвдэрхий элеваторын хэргүүдээрээ АТГ-ынханд ачигдахын наахнуур явсаар ам мөлтөс сонгуультай золгож буй нь энэ. Өөрөөр бол, ирэх сонгууль С.Эрдэнийн эцсийн найдлага.

     Бизнесийн тухайд, С.Эрдэнийн гэр бүл Хүүхдийн парктай хаяа залгаа “Шонхор тауэр” барилга, Яармагт байх “Гурван тамир” хувийн сургууль, Хандгайтын аманд байх “Их тамир” амралт, сувиллын бааз, Төв Гандантай хаяа залгаа “Улаан сахиусны өргөө” хийд, III хорооллын “Өргөө” кино театртай хаяа залгаа “Ардчиллын өргөө” барилга, “Гурван тамир” сургуулийн хуучин байр буюу “Tamir holiday center” барилга зэргийг эзэмшдэг.

БАЯНГОЛЫН “БИТҮҮ МОРЬ” Ц.ТАВАНЧУЛУУ

      Баянгол дүүрэгт Ардчилсан намаас нэр дэвшиж буй Ц.Таванчулуу Улаанбаатар хотын уугуул. Ардчилсан намын ҮБХ-ны гишүүнээр 2019  оноос хойш ажиллаж байгаа. С.Эрдэнийн зүтгүүлсэн хүн гэгдэг. Эдийн засагч мэргэжилтэй нэгэн. Тодруулбал, 1997-2001 он МУИС-ийн Санхүү Эдийн засгийн сургууль, Татварын эдийн засагч, 2011-2013 он Газарчин Дээд сургууль, Бизнесийн удирдлагын сургуульд, 2011 он Монголын Мэргэшсэн Нягтлан Бодогчдын Институт, Монгол Улсын Мэргэшсэн нягтлан бодогч, аудитораар суралцсан. Улмаар АНУ-д суралцаж, мэргэжил дээшлүүлсэн. Тэрбээр Сангийн яам болон Зам тээврийн яаманд нягтлан бодогчоор ажиллаж байсан. Улмаар Алтан Оршдос ХХК-ийг байгуулж, аудитороор 10 гаруй жил ажилласан гэх товч намтартай.

    УИХ-ын сонгуульд Баянгол дүүргээс Ардчилсан намаас Б.Баттулгыг нэр дэвшүүлэх талаар яригдаж байсан ч АН-ын нэр дэвшилтийн маргаан дундуур Ц.Таванчулуу “сэм” орж ирсэн гэх цуу яриа ч олны дунд бий. Тиймээс түүнийг Баянгол дүүрэгт орж ирсэн “Битүү морь” гэгдэж буй. Түүний жилийн орлого 85 сая төгрөг, гэр бүлийн орлого 24 сая, 445 сая төгрөгөөр үнэлэгдэх орон сууцтай, Алтан оршдос ХХК, Мөнгөн оршдос Аудит ХХК-ийн үүсгэн байгуулагч хэмээн хөрөнгө орлоготоо мэдүүлсэн байна.

Э.БАТ-ҮҮЛИЙН “ЗҮТГҮҮЛЖ” БУЙ Ц.АЛТАНЦЭЦЭГ

      Түүнийг олон нийт Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгийн захирлаар ажиллаж байсан гэдгээр нь гадарлах биз. Тэрбээр эдийн засагч, нягтлан бодогч, бизнесийн удирдлагын менежер мэргэжилтэй. 2012-2016 оны хооронд Нийслэлийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгчөөр сонгогдон ажилласан. 2017-2023 онд АН-ын Улс төрийн зөвлөлийн гишүүн, Багахангай дүүргийн Ардчилсан намын дарга, Нийслэлийн намын хорооны гишүүнээр ажиллаж байсан. Өдгөө Баянгол дүүргийн намын хорооны гишүүн, Ардчилсан намын Үндэсний бодлогын хорооны гишүүн, Ардчилсан эмэгтэйчүүдийн холбооны дэд ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байна.

Ц.Алтанцэцэг нь 2012 оноос Э.Бат-Үүлийг хотын даргаар ажиллаж байх хугацаанд зөвлөхөөр нь ажиллаж байсан.  Угтаа бол улс төрд хөтлөн оруулсан хүн нь Э.Бат-Үүл гэгдэг. Тиймдээ ч С.Эрдэнийг дагуулж, Э.Бат-Үүл улс төрд “сойж” байгаа гэх нь бий. Тэрбээр хотын даргын зөвлөхөөр ажиллаж байх хугацаандаа “Жишиг гудамж” төслийг эхлүүлсэн гэдгээрээ имжээ бүрдүүлдэг. Хувьдаа бизнесгүй, улс төрийн сонгуульт ажил хийж ирсэн ч хамгийн өндөр үнэлгээтэй орон сууцтай нэр дэвшигчдийн нэгээр тодроод буй. Тодруулбал, тэрбээр хөрөнгө орлоготой 1.5 тэрбум төгрөгөөр үнэлэгдэх орон сууцтайй хэмээн мэдүүлсэн байна. Мөн 2019 онтой харьцуулахад хөрөнгө орлого нь өссөн байна. Тодруулбал, 2019 онд тэрбээр жилийн орлогоо 11 сая төгрөг хэмээн мэдүүлсэн бол хамгийн сүүлд 2023 онд 75 гэж мэдүүлсэн байна.