Одоогоос хоёр жилийн өмнө “Үндэсний шуудан” сонины халуун ам бүлд 15 настай мөртлөө тун хэрсүү бор хүү сэтгүүлчээр ажиллахаар орж ирж байсан юм билээ.  Дөнгөж аравдугаар ангийн сурагч мөртлөө хэдийнэ сургуульд нь сураад төгссөн мэргэжлийн сэтгүүлчидтэй ан мана үзэж, мэдээ, сурвалжилга, ярилцлагыг өөрийнхөөрөө хэвлүүхэн хийчихдэг түүнийг Ц.Эрхэмбаяр гэнэ. Ээж нь “Миний хүү амралтаараа сонинд ажиллаж үзэх үү” гэснээр сонины, цаашлаад сэтгүүл зүйн ертөнц рүү түүнийг хөтөлж, жаахан хүү өөрийгөө сурагч, хүүхэд гэж гололгүйгээр бусдаасаа дутахгүй мэрийж, сэтгүүлч ах, эгч нар шигээ бичих хүсэлд автаж, хэрдээ сайн материал хийхээр “шатдаг” байж. Тэр бол "Эргэлт"-ийн хамгийн залуу, адтай сэргэлэн, басхүү хэрсүү хүү. Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний эл өдрөөр сурагч сэтгүүлчтэй уншигч таныг уулзуулж байна. Манай хамгийн залуу сэтгүүлч Ц.Эрхэмбаяр нь мөн Монголоос Холливудын кинонд тоглосон анхны хүүхэд гэдгийг онцлохгүй өнгөрч болохгүй болов уу.

-АНХ ХИЙСЭН МЭДЭЭГЭЭ СОНИНД ГАРСНЫГ ХАРААД ШУУД ААВ РУУГАА ЗАЛГАЖ “ТА ОДОО ШУУД “ҮНДЭСНИЙ ШУУДАН” СОНИНЫГ ХУДАЛДАЖ АВ” ГЭЖ ХЭЛСЭН-

   -“Үндэсний шуудан” сонинд аравдугаар ангидаа сэтгүүлчээр ажиллаж байсан юм билээ. Яагаад сэтгүүлчээр ажиллах болсон бэ?

    -Монгол Улсад коронавирус ид гарч байх үед ээж минь анх сонинд дагуулж ирж байсан.Тэгээд “Үндэсний шуудан” сонинд орсон эхний өдөр Эрэн сурвалжлах, шуурхай мэдээллийн албаны сэтгүүлч Д.Чанцалдулам эгчтэй хамт тоглоомын талбай нураад, хүүхэд бэртсэн сурвалжилгад явж байсан. Анх юу ч мэдэхгүй хүүхэд ирж байлаа, намайг бол хүмүүс юм мэддэг л гэж бодож байсан байх. Тэр өдөр их ээдрээтэй учир замбараагүй сурвалжилга болж байсан. Анхных болохоор учир нь сайн ойлгогдохгүй сурвалжилга болж байсан, миний хувьд шүү дээ. Түүнээс хойш өдөр бүр коронавирусийн мэдээ бэлтгэдэг болсон. Сүүлдээ Б.Энхмарт эгч “Чи арын нүүрэнд гарах захидал, бяцхан ном хийгээд үз” гэснээр авьяаслаг хүүхэд гэсэн ярилцлага гаргаж, анх удаа бичвэрийн шагнал авч үзсэн. Тухайн үед Хүрэлээ эрхлэгч ээж рүү залгаад “Авьяаслаг хүү байна” гээд ярьсан юм билээ. Тэр үед их гоё санагдаж, сэтгүүлч мэргэжилтэй болох хүсэл төрж, урам авч байсан.

-Ээж нь сонины "хүн" юм билээ. Анх сонинд оруулахдаа чамд юу гэж захисан бэ?

      -Ээж намайг төрөөгүй байхад сонинд сурвалжлагч хийдэг байсан гэсэн. Харин төрсөний дараагаас сонинд нягтлангаар ажиллаж байгаа. Ээж "Сонинд сэтгүүлч болохоор суралцаж байгаа хүүхдийг ер нь их зардаг шүү” гэж хэлсэн. Намайг бол нэг их зараагүй. Мөн ээж “Уран зохиолын ном сайн уншиж, хүнтэй зөв боловсон харьцаарай” гэж захиж байсан.

  -Сонины редакц бусад телевиз, сайтаас  ямар санагдаж байсан бэ?

        -Надад бусад мэдээллийн сайт телевизээс шуурхай санагдсан. Сонины сэтгүүлчид бүгд зогсоо зайгүй ажиллаж байсан. Тэгэхдээ өөр өөрсдийнхөө мэдээллийг өөрсдөө хариуцна. Хамгийн гол нь тухайн бэлтгэсэн мэдээлэл худал хуурмаг зүйлгүй үнэн байх ёстой байдаг гэдгийг их сайн ойлгосон. Би хийсэн ярилцлага, мэдээлэлдээ үг нэмж, зохиож үзсэн, болдоггүй юм билээ. Мөн би сонинд байхдаа шаргуу ажиллахын сайхныг мэдэрсэн. Сониноос гарсны дараа сайтад орсон чинь жаахан удааширч, уйтгартай санагдсан. Сонингийн сэтгүүлчид бол үнэхээр “шажигнаж” ажилладаг юм билээ.

   -Хүүхэд сэтгүүлч хүүхэдтэй ярилцлага хийх ямар байсан бол?

  -Хүмүүс намайг хүүхэд гэж байгаагүй. Сэтгүүлч гэдгээр нь л хүлээж авдаг юм билээ. Үеийнхээ хүүхэдтэй ярилцахаар бөөрөнхийлөөд, сайн ярьдаггүй юм билээ.

 -Сонинд ажиллаж байхдаа бусад сэтгүүлчийг хараад сэтгүүлч болох хүсэл төрж байв уу?

   -Мэдээж сэтгүүлч болох хүсэл төрж байсан. Нөгөө талаар хүн бүртэй эелдэг, боловсон харьцана гэдэг хэцүү ч юм шиг санагдсан. Би хүний яриаг сонсохгүй шууд ярьдаг байсан бол сонинд ороод хүний үгийг сонсож сурч, хүмүүжсэн. Мөн цаг барьж, цагийн юмыг цагт нь хийхийг сурсан. Ихэнхдээ цагт нь материалаа хийж чадахгүй байгаад байсан. Сүүлдээ харин сурсан.

  -"Арван жилийн сурагч юм чинь би яаж чадах билээ" гэж бодож байв уу, эсвэл бусад сэтгүүлчтэй өрсөлдөж, сайн юм хийх хор шар төрж байсан болов уу?

        -Д.Чанцалдулам эгч ч юм уу мундаг сэтгүүлчидтэй өрсөлдөнө гэж боддоггүй байсан. Тэднээс бол суралцаж, тэднийг уншиж байсан. Харин дадлагын оюутнуудтай их өрсөлддөг байсан. Би тэднээс түрүүлээд ороод ирсэн болохоор намайг та гэж хүндэлж байсан. Тэгээд би “Намайг ингэж хүндэлж байгаа юм чинь, би илүү хичээх ёстой юм байна” гээд материалаа илүү сайн хийхийг зорьж ажилласан. Гэхдээ анх үг, үсгийн алдаа их байсан. Одоо харин алдаагүй бичдэг болсон. Дадлагын хүүхдүүдийг коронавирусийн мэдээ бичээд редакторт үзүүлж байхад нь би хэдийнэ бичээд сурчихсан. Тэдгээр хүүхдүүдийг жаахан зэмлүүлэхээд “Тэгдэг юм даа” гэж бодоод л сууж байсан /инээв/

   -Ангийн хүүхдүүд дундаа зөв бичгийн дүрмийн алдаагүй бичдэг нь болсон уу?

   -Харьцангуй алдаагүй бичдэг болсон. Сонинд байхад би зарим оюутнаас хамаагүй бага алдаж байсан. Тэд надаас зарим зөв бичих дүрмээ асууж байсан даа. Сонинд сэтгүүлчээр ажиллаж, дандаа том хүмүүстэй харьцаж ажиллаж байгаад хичээл ортол ангийнхан маань жаахан хүүхдүүд шиг санагдсан. Тэд танин мэдэхүйн зүйл яриад байх шиг санагдсан. Мөн сонинд ажиллаж байх үед ээж, бид хоёр орой бүр гэртээ цаг үеийн үйл явдал, улс төр ярьдаг байсан. Яриа, бичгийн түвшин тэгж өөрчлөгдсөн байсан.

    -Сэтгүүлчээр ажилласнаар Эрхэмээд өөр ямар өөрчлөлт гарсан бэ?

    -Олон хүнтэй харилцдаг болохоор биеэ зөв авч явах ёстой санагдсан. Мөн хүнээс ярилцлага авч байхдаа санамсаргүйгээр хүнд буруу үйлдэл, сэдэл өгөх магадлалтай юм билээ. Тэгэхээр өөрийгөө маш сайн хянаж байх нь зүйтэй байх. Сэтгүүлчээр ажилласнаар тоглохоо больж, юм бичдэг болсон. Тэгээд их сайн уншиж, ярианы баялгаа сайжруулах ёстой гэдгийг ойлгосон. Сонины сэтгүүлч бол өөр сонинуудыг уншиж, харьцуулж харах нь зүгээр болов уу гэж бодсон.

   -Сонин дээр нэртэйгээ мэдээлэл нь нийтлэгдсэн байх сайхан мэдрэмж байдаг. Анх ямар санагдаж байсан бэ?

   -Тэр бол үнэхээр гоё. Анх мэдээлэл нэртэй минь гарсан өдөр аав руу шууд залгаад “Аав та одоо Үндэсний шуудан сониныг худалдаж ав” гэсэн. Тэгсэн аав сонин аваад миний нэрийг хайгаад олохгүй байж байж нэг юм олж хараад бөөн баяр болж байсан. Манай аав сэтгэл хөдлөлөө бараг ил гаргадаггүй хүн болохоор “Сайн байна, миний хүү” гэж урам өгч байсан.

   -Сэтгүүлч гэдэг хувиар хүмүүсээс яриа авч, мэдээлэл бэлтгэхэд том болсон мэт мэдрэмж төрсөн болов уу?

    -Тэгж байсан. Анх Хангарьд ордон орж, үүдний харуулуудад нь үнэмлэхээ үзүүлээд ороход “Би ч ажил хийгээд “алж" байна даа. Ер нь сэтгүүлчээр явъя” гэж бодогдож байсан. Үеийн хүүхдүүд Хангарьд ордон ч гэж мэдэхгүй байхад би хэдийнэ дотор нь ороод үзчихсэн, хүнээс ярилцлага авсан гэхэд цаанаасаа цээжинд багтаад гоё байсан.

-Ярилцлага, сурвалжилга хийж байхдаа тохиолдсон хөгжилтэй явдлаасаа яриач?

     -Эхлээд би өдөр бүр коронавирусийн талаар мэдээлэл хийж байсан. Тэгж байгаад жаахан уйдаад, нэг өдөр ном гаргасан хүүхдийн сурвалжилгад яваад, сонсож буулгаж, найруулан бичсэн. Тэгээд албан дарга Эрдэнэцэцэг эгчид үзүүлсэн чинь “Юу вэ, үүнийг ингэж бичихгүй ээ” гэхээр нь би жаахан шантарч байсан. Тухайн үед өөрийгөө бол сайн биччихлээ гэж бодсон. Тэгээд засвар орсны дараа түүнийгээ илүү сайжруулж, оруулж байсан. Надад тухайн үед ажиллаж байсан сэтгүүлчдээс Д.Чанцал, Эрдэнэцэцэг эгч хоёрын материал их сайхан санагдаж байсан. Уншихад огт түгдрэхгүй, урсаж уншигдаж байсан. Тэгээд л дууриаж бичих гэж оролдоно. Мөн бусад сайтын мэдээллийг уншиж, өөрийн материалтай харьцуулна. Тэгж байгаад нэг өдөр өөрөө бүтцийг нь гаргаж байгаад мэдээгээ бичээд Д.Чанцал эгчид үзүүлэхэд “Чи бараг надаас илүү болсон байна, Эрхэмээ ч бичдэг болжээ” гэж магтаж, хөөргөж байсан. Тэгээд би өөртөө өмнөхөөсөө арай дээрдэж байна гэж хэлсэн дээ.

 -ХОЛЛИВУДЫН КИНОНД ТОГЛООД НЭГ ХЭСЭГ ОДДЫН ӨВЧИН ТУССАН БАЙСАН-

    -Би Монголын хүүхдийн ордны драмын дугуйланд явдаг юм. Нэг өдөр киноны дүрийн сонгон шалгаруулалт болно гээд хэдэн хүүхэд сонгосон. Тухайн үед МҮОНРТ–д  шалгаруулалт нь болоод очсон чинь Аглуу ах, Бооёо ах хоёр хүүхдүүдийг бэлдэж байсан. Тэгээд би дүрийн сонгон шалгаруулалт өгтөл эхний шатандаа тэнцсэн. Тэгээд хоёрдугаар шатанд ортол “Намайг болж байна, илүү сайн яриад бай” гэсэн. Анх Ардын жүжигчин  Жаргалсайхан ахтай хамт дүрд сонгогдож, кино зураг авалт нь Малайзад болсон. Тухайн үед арван настай байсан учраас аавтайгаа хамт явсан. Монголын жүжигчдийн жүжиглэлт, гадаадын жүжигчид хоёр өөр байдаг юм билээ. Зураг авалтын студи нь том хашаан дотор байрлаж байсан. Тэгээд тухайн үед хүмүүс магтахаар нь жүжигчин больё гэсэн бодол төрж л байлаа. Кинондоо Ц.Цэрэнболд жүжигчин, мисс Баярцэцэг нартай хамт тоглосон.

    -Кинонд тоглож байхад хэцүү, бэрхшээлтэй зүйл нь юу байсан бол?

    -Монголдоо бэлтгэл хийж байсан болохоор хэцүү зүйл байгаагүй. Бэрхшээл гэвэл англи хэлгүй байсан. Хэлгүй бол хөлгүй гэдгийг тэр үед ойлгосон. Уг нь киноны нэг хэсэгт л тоглож, зураг авалт шөнийн 00:00 цагаас 05:00 цаг хүртэл үргэлжилсэн. Тухайн үед мөн технологийн шоконд их орсон. Одоо найман жилийн өмнө гэхээр тэр үеийг бодоход Монголын кино урлаг харьцангуй сайн хөгжсөн.

  -Би Холливудын кинонд тоглочихлоо гэж үү” гэдэг ч юм уу, онгирч байсан уу?

   -Монголд ирээд “Би одоо Холливудын кинонд тоглочихлоо. Одоо хүмүүстэй яаж харьцах вэ, багш бараг над дээр өөрөө ирэх болов уу” гэж бодоод, аав, ээждээ хэлтэл шоолсон. Нэг хэсэг үнэхээр сургуулийн хүүхдүүд жаахан харагдаад, өөрийгөө ихэд томд бодож байсан. Тэгээд л больсон доо. Тухайн үед бол өөрийгөө өөрчлөгдөж байгааг анзаардаггүй юм билээ. Дараа нь хүүхдүүд ирээд “Их зантай болсон байсан шүү” гэж хэлсэн.

-Тэгээд өөр кинонд тоглосон уу, жүжигчнээс яагаад больсон бэ?

     -Том болоод хоолой суугаад ирэхээр “шахагддаг” юм билээ. Гэхдээ Хүүхдийн ордны тайлан тоглолт, уран жиргээ, хүрэл тулгыг хөтөлдөг. Одоо харин арванхоёрдугаар ангид орсноор хичээл ихтэй гээд больсон. Хүүхдийн ордон маань арванхоёрдугаар ангид ороод л сүүлчийн тайлан тоглолтоо хийгээд төгсдөг. Тэгээд ч ахлах ангид орохоор цаанаасаа өөрт хэрэгтэй мэргэжлийг сонгодог юм байна. Энэ ч утгаар одоо хуулийн мэргэжил сонгоно гэж бодож байна. Урлагийн оюуны өмч талаар мэргэшинэ гэж бодож байгаа.

-Сэтгүүлч эсвэл жүжигчин болмоор ч юм шиг болоод өөрчлөгдөөд байгаа юм байна. Ер нь ийм юм бүхнийг сонирхогч уу?

    -Би ер нь их хийсвэр. Багадаа хөл бөмбөг сонирхдог байхдаа хөлбөмбөгчин болъё гэж боддог байсан. Мөн цахимаар тоглоом тоглоод, энэ чиглэлийг ч сонирхож байсан. Одоо харин төлөвшөөд, хэрэгтэй мэргэжлээр явъя даа гэж бодоод байгаа. Хичээл номоо хийгээд төлөвшөөд л байх шиг санагддаг. Одоо бол юм юманд дөртэй, сайн байсан нь хожиж байгаа нь ажигладдаг.

  -Одоо материал нь нийтлэгдсэн нь сонин нь хадгалаастай байдаг уу?

  -Тийм ээ, гэрт тусад нь хадгалсан байгаа. Сонинд хийсэн мэдээ, сурвалжилга, ярилцлага бүр минь надад дурсамжтай санагддаг. Сонины суурь минь хэзээ ч арилахгүйгээр надад суусан гэж би боддог. 

   -Харин одоо өөрийн тоглосон киногоо үзэхээр ямар санагддаг вэ?

  -Одоо харин киногоо үзэхээр үгээ тэгж засах байж, тэр жаахан дутуу болж гэх зэргээр шүүж үздэг. Би аливаа зүйлийг харьцуулж, шүүж үзэхийг боддог. Магад миний үеийн хүүхдүүд кино ч юм уу автаж үздэг бол миний хувьд жүжигчдийг нь харьцуулж, бусадкд киноноос юугаараа өөр байна гэж үздэг. 

  -Эрхэмээтэй хамгийн ойр ярилцаж, зөвлөгөө өгдөг хүн аав, ээж хоёрынх нь аль вэ?. 

     -Ээж ажилтай болохоор тэр бүр ойр байдаггүй.  Аав харин ярилцаж, зөвлөгөө өгч, их тусалдаг. Би айлын том хоёр дүүтэй болохоор мөн хоёр дүүтэй тусалж, үг хэлнэ. Би дотроо жаахан том бодолтой. Манай хоёр дүү ч ялгаагүй намайг дууриана. Ер нь ахыгаа дууриадаг юм билээ.