Г.АЮУРЗАНА ЗОХИОЛЧТОЙ ӨДРҮҮД

2024-02-22, 442

Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, зохиолч, яруу найрагч Г.Аюурзанын "Бөөгийн домог" романыг франц хэлээр хэвлэсэн сайхан мэдээтэй, түүнтэй өдрүүд өнгөрч байна даа.

Тэрбээр дөрөв дэх роман болох “Бөөгийн домог”-оо 2010 оны гуравдугаар сард хэвлүүлсэн бөгөөд энэхүү бүтээлээ бичихийн тулд гурван жил дараалан Байгаль нуурын Ольхон арал руу явсан гэдэг. Энэхүү арлынхаа тухай тэрбээр “Их далайн дундах бяцхан тал нутаг. Одод энд тодоос тод цацарч, домог зүүдлэгддэг...” гэж бичсэн нь бий. Зохиолд халх залуу Байгаль нуурын арал дээр суудаг бөөтэй танилцан, дэргэд нь долоон жилийг өнгөрүүлж байгаа тухай өгүүлэх бөгөөд жил бүрийг нэг онцлог явдлаар төлөөлүүлсэн долоон бүлгээс бүрдэнэ.

Тус романыг олон домог яриа агуулсан, буриад ястны түүхийн сэдвийг нэлээд эмзэг талаас нь хөндсөн, хүний сэтгэлийн үймээн зөрчилдөөний аясыг илэрхийлсэн сэтгэлгээний бүтээл гэж үздэг байна.

”Бөөгийн домог” романаараа тэрбээр “Алтан өд”, “Гоо марал” тэргүүтэй шагнал хүртсэн байдаг. Энэхүү романыг франц хэл рүү хөрвүүлэн хэвлүүлсэн нь монголчуудын хувьд баяртай үйл явдлын нэг яах аргагүй мөн. Тиймээс баярт энэ үйл явдалтай нь ташлуулан, удаан ч түүний уншигч болж яваагийн хувьд анх ямар бүтээлээр нь танилцаж байснаа, юу нь надад жигүүр ургуулж, ямар мөртөөр нь би тэжээгдэн, тэтгэгдэн яваагаа бичихийг зорилоо.

Г.Аюурзана зохиолчийн бүтээлийг сонирхож, зорьж уншсан гээд анх түүнийг уншиж эхэлсэн түүх хүн бүрд өөр байх. Би л гэхэд "Цасны роман" тууж, "Хэвтрийн хүн" зохиолоор нь танил болж байсан. Түүнээс хойш шүлэг, хүүрнэл зохиол, орчуулгын гээд бүтээл бүрийг нь өөртөө нэхэж, "дагаж", эрж уншдаг болсон. Яах аргагүй хүчтэй сэтгэгдэл, гүн бодох булан тохойд аль ч бүтээл нь суулгаж чаддаг. Гэхдээ тэр суулгахын тулд номлодоггүй. Сууж уншихаас өөр аргагүй үйл явдал, сонин хачин нь өөрөө татна. Түүний орчуулан гаргасан Мишэль дэ Монтений "Сонгомол эсээнүүд" гэхэд унших дуртай ч гавьж шалиагүй сурагч ахуй үед минь бяд суулгаж, юмсыг, ертөнцийг өөрөөр харах, сэтгэл зүрхний ганхашгүй хүчийг олж авах номын нэг болж байлаа. Сэтгэлийн хат, юунд ч ажрахгүй байж болохыг тэндээс олоод цаашлахад түүний олон ч бүтээл зам тосон хүлээж, нэг мэдэх нь ээ би Г.Аюурзана зохиолчийн бүтээлийг шимтэн уншдаг, жигүүрлэн ургадаг болсон байв.

Энэ бол түүний бичсэн "Балчир шүлгүүд", "Ганцаар цайвар навч", "Цаг хугацаа амсхийх зуур", "Эр сэтгэл", "Филисофийн шүлгүүд", "Non plus Ultra”, “16 давхрын аглагт" зэрэг шүлэг найргийн бүтээлүүд, "Дурлалгүй ертөнцийн блюз", "Илбэ зэрэглээ", "Арван зүүдний өр" зэрэг үргэлжилсэн үгийн зохиол, бусад судлал, шүүмжлэл, орчуулгын бүтээлийнх нь ач тус, үр нөлөө, уншаад үүдсэн бодол. Магад тэр "Ганц намайг уншаад л гайхаж байна гэж үү" гэж ч болох юм. Мэдээж үгүй шүү дээ. Нэг зохиолчийн бүтээлд автан дурлаж, шимтэн уншдаг нь зохиолч өөрөө олныг уншиж, зүдүүхэн уншигчид бидний олж гарчиглаагүйг гарчиглаж, өөрийн бүтээлд дайн авчирсан байдаг шиг санагддаг. Тийн явсаар Г.Аюурзана зохиолч гэж үүтгэгдэн "төрж", түүний гэсэн бүхэн зохиолоор бүтээлээр нь илрэн ирдэг мэт.

Тэгвэл тэр уран зохиол руу хэрхэн орж, ямархан бодолтой бүтээж яваа талаар хэвлэлд өгсөн ярилцлагаас нь сөхөхөд, "Миний суралцах гэж хамгийн их хичээсэн зүйл бол уран зохиол. Уран зохиолд "Эсвэл шилдэг нь бай, эсвэл ор сураггүй арил!" гэдэг ганцхан л зарчим байдаг. Ийм хатуу зүйл рүү эргэлт буцалтгүй хөл тавьчихлаа гэдгээ би анхандаа мэдээгүй. Гэхдээ, азаар ч гэх юм уу, хэдэн сайн ном уншсаны хүчинд бага сага зүйл ойлгосон. Уран зохиолыг хямдхан нэр алдар хөөх, ашиг завшаан олох хөшүүрэг болгох юм бол, тэгээд л чи дуус аа, эцсийн өдөр хэн ч биш, хошин дүр төдий л амьтан үлдэнэ гэдгийг ойлгосон. Бэлээхэн жишээнүүд нүдэн дээр минь ил байсан болохоор, тэднээс өөр замаар явахыг чармайсан. Тэгэхээр ямар нэгэн зорилго гэж хэлж болохуйц зүйл байсан ч юм шиг" гэнэ.

Давтагдахгүй байх. Магад түүний гол зарчим байх. Ямар ч бүтээлдээ тэр гүн мэдэрснээ, цаад эрэг хүртэл нь бодож эргэцүүлснээ нугалан тавьдаг. Өөрөөр харж, өсгөн бодсон байдаг. Ийм зүй тогтлоор өрж бичсэн бүтээлийнх нь утга, өрнөл, амтад орж, сая нэг наад цаадахын учрыг ухахтайгаа болдог байх. Тэгэхээр тэр уншигчидаа жигүүр ургуулж, тэдний оюун санааг өсгөдөг зохиолч.

Шүлгээс нь харин олон мөрт цээжинд явдагаас,

"Минийхээс илүү дурласан зүрх

Хэний цээжинд цохилж байна

Мэдэрч чадвал чи түүний эхнэр бол л доо...”, мөртүүд бол

"Балчир шүлгүүд" номд багтсан,

"Тааралдаж өгөхгүй үүрдийн хайрыг үгүйлнэм.

Тас хар үсэнд үнэгэн мөр бүргэнэм.

Үснийхээ ширхэг бүрийг мөнгөлчихөөд,

Үнэнийг таньдаг орчлонд би

амьдарч яваа бол яанам!

Тэрлэх гэтэл санаанд багтахгүй шүлэг мэт

Тэрлэг цаанахи энхрийхэн илч төсөөлөгдөнө.