• Өнөөдөр 2024-03-29

ТАНИЛ НЭГНИЙ БҮРЭГ ДАСАЛ ҮГСИЙГ АНИРДАХУЙ

2023-05-23,   586

      Бүрэг дасал үгс, бүрэг шувууд, бүрэг саарал тэнгэр, бүрэг зүүд, бүрэг навчис, бүрэг ичимхий харц... Яасан дотно дулаан мөртлөө бишүүрхэм, дагуулж үгээ цөөлмөөр шүлгийн түүвэр уншив аа.

      Өөд, уруугүй эхлээд нэг гүйлгэв. Хоёр дахиа харин үгс болоод утгын эрэл хийхэд БҮРЭГ гэх үгтэй холбоотой хэчнээн зүйлс байдгийг, юм бүхэнд бүрэг даруу мөртлөө бүгдийг дотроо багтаачихсан чанар байдгийг олов. Гүйлгэж, эрж, дараа нь олсон ийм нэг түүврийг, их сургуульд мөр зэрэгцэн хамт сурч байсан, нэг үеийн төгсөгч яруу найрагч Ө.Балжинням эмхэтгэжээ. Түүврийг нь уншаад, “Тэр нээрээ, багшийн хэлдгээр бүрэг зан чанартай даруу инээсэн нэгэн дээ” гэж бодогдов, харин дараа нь үнэхээр л “Ийм мөртүүд түүнийх дээ” гэж нэмж бодлоо хачирлав. Ингэж эхлээд, дараа нь гэж эрэмбэлсээр эл түүврийг нэг бүтэн, энд тэндээс нь хоёр удаа гүйлгэж мэдэрснээ энд сийрүүлье.

           -БҮРЭГ ДАСАЛ ҮГС-

 
      Тийм үгс  үнэхээр байдаг аа. Цээжин дотор чинэрч, бүр буцалж, оргилж, тэсрээд байдаг ч яг гаргая гэхээр дотогш гүн шигдчихээд, эсвэл сэтгэлийн минь хананаас зуурчихаад тавихгүй. Яван явсаар, хураагдан хураагдсаар дотор ахуйд минь бүр өөрсдийн орон гэрээ барьчихсан, аж төрөхийг нь яана. Хэзээ ч дотроос гарахгүй мөртлөө хариугүй гарах гэж байгаа мэт хоолойд тээглэж, бороо, цастай бүрхэг өдөр хөндүүрлэж, заримдаа бүр тэсэж тэвчихийн аргагүй өвтгөж, арга барахдаа нулимсаар дамжин хэсэг нь урсдаг. Тэдгээрийн гарах гэж ядсан илэрхийлэл, маяг, хэлбэр эл шүлгийн түүврийн зарим мөртөд байж байгааг хараад ёстой нэг танилтайгаа таарсан шиг л баяр төрөн байна.
 
    Тухайлбал,
 
“...Битүү утгатай үгс, би бие рүүгээ шидсээр
Бидний дундах тунгалаг хөшгөө хэн маань ч сөхсөнгүй...”гэх мөрт.
 
      Битүү утгатай үгс гэдэг нэг талаараа бүрэг даруу л үгс. Хөшиг шиг нээлттэй биш байна гэдэг нь цаана, далд утгыг л илтгэнэ. Энэ өнөө хэдэн “нөхөр” үгсийн дотроос гарах гэж ядан байгаа нэг хэлбэр. Энэ нөхдийг мөн тун зохимжит байдлаар илэрхийлсэн мөрт ч байгаа нь “Уучлаарай”, эсвэл “Хайртай” гэх уруул даваагүй үгс шиг...”хүний дотор ийм уруул даваагүй үгс түм бумаараа сүрэглэн оршиж, дээш цойлох гэж өдөрт хэдэн мянгаараа тэмтчин байдаг ч давах зоригтой нэг ч үгс байдаггүй. Түүнийг энэ түүвэр баталж байх шиг. За тэгээд
 
“...Тамхи татан аяархан үглэх найзынхаа хариуд
Дэмнэх ганц үг хэлж чадалгүй
Дэмий л газар ширтсэнээ бодох...” гэх мөрт ч байна. Дэмнэх ганц үг. Магтаал сайшаалын нялуун болоод урмын олон үгээс заримдаа хэн нэгэнд таарах, голыг нь олоод хэлчих дэмтэй үг хүртэл олддоггүй. Өнөө уруул давдаггүй, дотроос өвтгөдөг үгсээс ч эрсэн тааралддаггүй үе ч гэж байна. Үг барагдсан үед, үг хэлэх тохиромжгүй үед харин бодол урдуур орвол илүүтэй зөв шийдэл болдог. Тиймээс л дэмий, эсвэл албаар, зориуд хаа нэгтээ ширтэн бодол болж, бодлоосоо харин өнөөх үгээ хайх нь зүйтэй байдаг.
 
Үүнийг эл түүврээс
“Үг дуугүй бид гурав өөд өөдөөсөө харалгүй
Өөр өөрсдийн бодол болж нэг өглөөг барав...” үгсээр жишээ татаж,
“Зарим үгс хэлэгдэхгүй байхдаа үнэ цэнтэй...” мөрөөр бат нот баталж болж байна.
 
Дээрхтэй мөн агаар нэг мөртлөө тун сэтгэл татам, зарим үед үг, бодол хоёул мухардахад үйлдэл чухлыг илэрхийлсэн
“...Гавьтай үгээр сэтгэлийг нь засаж дөнгөхгүй ч
Ганьхарсан сүүдэрт нь ганцаардсан сүүдрээ зэрэгцүүлж алхах сан...”гэх мөрт багтаж. Гэхдээ эдгээрээс хамгийн их тулж, бүр ойртож, дотор минь бөөн, бөнөөрөө хуралдсан борооны үүл шиг нүүгээд байгаа нь бүрэг дасал үгс. Хүнд угаас хамгийн ойр зүйл л хөндүүр, хүнд байдаг. Үг ч мөн ялгаагүй.
                 

                      -БҮРЭГ ШУВУУД-

   “Бүрэг шувууд үе үе жиргэж, бүгээн бороо зүсэрнэ...”гэх төгсгөлтэй мөртийг гүйлгэв. Нэр үгүй мөртүүд түүнийх болохоор тэр шүлгийн мөр гэж тодорхой өгүүлэхгүйгээр үлдээлээ. Унших нэгэн нь аандаа олж "уулзана" байх. Нээрээ шувуу хүртэл бүрэг даруу, ичимхий хөндий байдаг байх нь. Тийм дээ л байнга биш, хаа нэг жиргэж, дөхөөд очихоор үргээд нисдэг юм байна. Тийм байна, үнэхээр тийм байна. Тэд бүрэгтээ л нисдэг, бүрэгтээ л нууцхан жиргэж, хүн хүрэхгүй уулсын оройд хүрч, хэн нэгний эзгүйд голын мандалд бууж, барагтаа хүрэхгүй моддын оройд аж төрдөг байх нь. Тийм л болж таарлаа. Тэгэхэд нь нээрээ тэнгэр бүрхэж, бүгээн бороо зүсэрч, хариу бүрий болж, эсвэл тунамал хөх үүрийн гэгээ гийдэг байх нь. Шувууны зан чанар, шувууны араншин өөрөө ийм байхыг үгүйсгэх аргагүй юм байна. Эл мөрт ийм байдаг гэж шууд батлахгүй ч тийм байж магадгүй гэсэн нэгэн өнцгийг гарцаагүй илэрхийлж. Тийм ээ, бүрэг шувууд үе үе жиргэсэн, бүгээн бороо зүсэрсэн зуныг хүлээж байна. 

-БҮРЭГ СААРАЛ ТЭНГЭР-

       Тэнгэр бүрэгтээ л тэртээ дээр оршиж, тэндээс магад над шиг, эл шүлгийн түүврийн эзэн шиг бүрэг нэгнийг ажигладаг байх. Магад "Бидэн шиг улс цөм газарт байгаад яанам" гээд алсад байдаг ч байж мэдэх юм. Учир нь "Бүрэг дасал үгс" түүвэрт тэнгэрийн тухай,
...Нүдний гэгээ нь унтарсан хүн шиг бүрэг саарал тэнгэрийн доор...” гэх мөрт анхаарал татав. Өнөө л бүрэг гэх үг тэнгэртэй холбогдож, бүр хүний нүдний гэгээтэй хоршиж. Тиймээ, тэнгэр бүрхэхээрээ хамгийн бүрэг ичимхий, бороогоор бүхнээ далдалж, нууж, хэнтэй юу ч ярихгүй гэсэн шиг хамаг нүдээ аниад, гүн гүнзгий нууцлаг оршдог. Тийм тэнгэрийн дор яваа хэн бүхэн магад бүрэг ичимхий зан чанартай байж ч магадгүй. Хүний төрөлх, бүр нуугдмал зан чанар өөрөө бүрэг байх. Гэхдээ үл мэдэх юм. Юутай ч бүрэг саарал тэнгэрийн дор бөртөлзөн амьдарч яваагаа л бүүр түүр ойлгоно. 
Цаашлаад шүлгийн түүвэр бүрэгтэй холбогдох мөртүүд байна аа, байна.

                      -БҮРЭГ ЗҮҮД-

"...Хөвсгөл нуурын хөшиг
Бүрэг зүүд мэт сэмэрнэ..." гэж. Хөх өнгө л нүдэнд харагдана. Тийм нэг давалгаа бас үзэгдэнэ. Бодох нь ээ, тэр зүүд байж болох нь. Тэгээд бүр бүрэг зүүд. Зүүд хүртэл нээлттэй, чөлөөтэй, өөрийнхөөрөө биш. Мөн л яах ийх нь үл мэдэгдэм ичингүйрэлтэй бүрэг даруу. Би ч мөн олон бүрэг зүүд зүүдэлсэн. Сэрээд бодоход саная гэх нь ээ тод өгүүлэгдэж, баригдашгүй естой л нэг сэмэрч, сарниж, эмтрэх шиг мэдрэмж. Үүнийг, эл мэдрэмжийг хүний энэ ойр мөртлөө хүнээ үргэлж бүдгэрүүлж, магад заримдаа жолоодлого нь ч болж байж мэдэх бүрэг зан чанартай холбон бүрэг зүүд хэмээн оноож болдог байна. Усанд тунгалаг чанар байдаг шиг зүүдэнд хэн нэгнээс бэргэж, эмээх, дөлж зугатаах шинж ч бий нь бий. Зүүд заримдаа ямар нэгэн зүйл нэхэж, шаналгаж, мөнөөхөн дотор орших бүрэг даруу үгсийг өдөөх шиг үймж, шуурч, зөөлөн бороо шиг асгарч, зүүдэнд өнөөх бүрэг шувууд ч жиргэж, бүрэг саарал тэнгэр таг дуугүй оршиж, бүрэг зүүд зан чанарын минь бүрэг бүхнийг өөртөө "нөхөрлүүлэх" шиг санагддаг. Тэгэхээр энэ түүврээс хэзээний танил нөхдийгөө олж үзээд, уулзаж явна. 
 
                 

-БҮРЭГ НАВЧИС-

       Ургаж, унаж байгаа нь үл мэдэгдэж, нэг л харахад ургаж, унасан байдаг нь моддын чимээгүй бүрэг зан. Гэхдээ модод гэхээс илүү навчсын дуугүй байдал аж. Үүнийг найрагч түүвэртээ, 
"...Чимээгүй бүрэг навчистай модод болон ургана..." гэх мөртөд хэлчихэж.  Тийм ээ, цаашлаад бодвол намар ер бүрэг даруу улирал ч байж болох юм. Тэгээд л дэргэдүүр нь өнгөрөхөд нэг л дуу үл гаргах, үгүй ядаж шаналан зовнилт, унан бутарч байгаагийн орь дуу ч үгүй чимээгүй модод, навчис хөглөрсөн зөрөг зам байдаг байх нь. Гишгэж л чихрах дуу анирдахаас өөрөөр амьгүй мэт навчис. Тэдний зан чанар ч мөн бүрэг даруудаа л байж. Хүлцэн тэвчиж, хүлээсэн шаналал, хувь тавилантайгаа эвлэрсэн зан байж. Тийм ээ, навчсын занг хүнийхтэй жишин дүйцүүлж, хүншүүлэн илэрхийлсэн нь "Үнэхээр ч тийм дээ" гэх бодлыг үүтгэнэ. Яг одоо гадна чимээгүй бүрэг навчистай модод ургасаар д байна. Одоо ер тэднийг харж, хажууд нь сууж, намар болохоор унасныг нь авч, үнэрлэж, үгүй дээ л барьж гүйх ээ больё. Тэд ичиж, эмээж, үл мэдэгдэх гэсэн дээ л чимээгүй ургадаг байна. Үгүй бол энэрч, хайрлаж, бүрэг ичимхий занг нь нээж ч болох юм. 
 

                                -БҮРЭГ ХАРЦ-

       Хамгийн танил харц, өөрт минь байдаг, үргэлжийн танил. Өрөөлөөс ч харагдах дотно дулаан мөртлөө бэргэж эмээсэн харц. Эсвэл юуг ч юм үгүйлэн санасан харц. Үгүй бол эл түүвэрт багтсан,
 
"...Урт хар гэзэг, улаан хацар, бүрэг ичимхий харц нүдэнд харагдах юм..." мөрт шиг хэн нэгний харц. Тийм харц гэхдээ хэцүү, зөрүүлээд харчихаж болдоггүй, зүггүйтээд уйлуулчихаж болдоггүй. Гэхдээ тийм л харцанд зөөлөн чанар бий. Хүний зөөлөн зан чанар, зөв сэтгэлийг тээсэн бүрэг ичимхий, гэхдээ үнэн илэрхийлэгдсэн. Бүрэг даруу, юунаас ч юм бэргэсэн, сандарч мэгдсэн харц л хүнийг юм бодуулдаг, шаналгадаг. Сул дорой тийм харц харахаараа дуугаа хурааж, үг яримгүй болдог. Хүний гэрэлт харц юунд тийм ичгүүр зовнил, эмээлтээр солигдсоныг таах аргагүй болдог. Тийм дээ ч тийм харцнаас зугатаадаг. Магад минийг ямарыг мэдэхгүй юм. Хүний бултаж явдаг бүхэн өөрт нь байхыг ч үгүйсгэх аргагүй.
 
          Ийм нэг бүрэг даруу түүвэр "мэндлээд", уншигчдын гарт "бойжоод" эхэлжээ. "..Хажууд минь байвч баригдахгүй бүрэг дасал үгс минь..." гэх эл түүврийн амин ганц мөрийг төгсгөлд тодотгое. Байдаг, байгаа, одоо ч дотор цовхчин байгаа бүхнийг ил болгож, дурсгаж, сануулж, сэдрээсэн мөр бүхэнд нь баяр хүргэе.

ТАНИЛ НЭГНИЙ БҮРЭГ ДАСАЛ ҮГСИЙГ АНИРДАХУЙ
АНХААР! Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууныг баримтална уу. Ёс бус сэтгэгдлийг админ устгах эрхтэй. Мэдээний сэтгэгдэлд ergelt.mn хариуцлага хүлээхгүй.

Нийт сэтгэгдэл: 0
Шинэ мэдээ
Нийтлэлчид
Монгол Улс, Улаанбаатар хот, Сүхбаатар дүүрэг, VIII хороо, "Ардын эрх"-ийн байр, Гуравдугаар давхарт Эргэлт.мн редакц
7509-1188