“ХАРГУЙ” НОМЫГ ЗААВАЛ УНШИХ ТАВАН ШАЛТГААН

Д. Бямбасүрэн:
Соёл урлаг- Оюунт Монгол

2022-05-06, 557

Сэтгүүл зүйн бүх төрлөөр бичдэг сэтгүүлч бол тэр. Гар хүрсэн, сэтгэлээ хүргэсэн бүхнээ тултал гаргахыг зорьж, аль ч сэдэв, аль ч төрлийг барьж авсан ч торохгүйгээр хийчихдэг авьяастай. Энэ бол “Харгуй” номын зохиогч Д.Чанцалдулам. Эргэлт.мн мэдээллийн сайтын арван цуврал бүтээлийн олон төрөл, чиглэлтэй жин бан нь таарсан бүтээлийн нэг бол эл ном мөн. Ингээд түүний номноос дараах таван зүйлийг онцлон хүргэж байна.

-ХАМГИЙН СОНИРХОЛТОЙ, ХОВОР ТҮҮЧЭЭ ТҮҮНИЙХ-

Сэтгүүлчийн ертөнцөд хөл тавьж байгаа хэн ч хүй цөглөсөн нутгаа бичихээс эхэлдэг болов уу. Д.Чанцалдулам сэтгүүлч нутгаа, өсөж төрсөн Арангатын хөндийдөө уншигчдаа аваачиж, амрааж, алжаалыг нь тайлж, аргадсан сэтгүүлч. Түүнд хүй цөглөсөн нутгийн хоёр ч бичвэр бий. Санахаараа л нутгийнхаа тухай бичихээр яарч, үгийн сайхан, сэтгэлийн зоргоороо нутагтаа очоод ирдэг эрх дураараа сэтгүүлч. Тэрбээр “Дуулж угтдаг, уйлж үддэг Арангатын хөндий минь”, “Омголон, дэврүүн залуу нас бид хоёр таныг хачин ихээр санаж байна, нутаг минь” зэрэг хоёр тэмдэглэлийг бичсэн.

Түүний эл хоёр бичвэрийн нэгээс жишээ татвал “ ...Хонины бэлчээрт, хээр мориныхоо цулбуурыг нь хонгондоо хавчуулчихаад, уртхан шиг өвс зажлаад, тэнгэр ширтэж хэвтэх бас жаргал шүү... Өөхөн тосонд хайрсан гэрийн боорцгыг хуруу зузаан өрөм тавьж идээд, аяга тарагтай уух ч сайхан. Үдшийн нар жаргах үеэр хавханд орсон тарвагаа ганзгалж ирээд, утаа май гаргаж, боодог болгоод идэх ч мөн амттай даа...” гээд хөвөрнө. Үнэхээр хөдөөгийн буйдад бид ийм л сайхан амьдрал дунд өсөж, өндийж, хүн болсон. Тэр ийм агшин, хором, үйл явдлыг эрхгүй нэхэн буулгаж, ихэд амтархан бичжээ. Тэгэхээр тэмдэглэл гэсэн хөнгөн мөртлөө сэтгэлийн утсыг хөндөж, тархи бүлээцүүлж, сэтгэлд ойр сэтгүүл зүйн бүтээлийн чиглэлд түүний эл хоёр "Хүй цөглөсөн нутаг" том үлгэр, зүг чиг, зам болно гэдэгт итгэж байна.

-ЭМЗЭГЛЭЛ,МЭДРЭМЖ ДҮҮРЭН ТЭМДЭГЛЭЛҮҮД-

  Түүний бусад төрлөөсөө арай түлхүү голчлон бичдэг зүйл бол тэмдэглэл. Гэхдээ зүгээр л номын тэмдэглэл, эсвэл өдрийн тэмдэглэл бичдэггүй. Очиж, харж, мэдэрсэн бүхнээ сурвалжилж цуврал тэмдэглэл болгон бичдэг. Түүний тэмдэглэлээс хувь сэтгүүлчийн эмзэглэл, мэдрэмж шингэж, үнэртдэг гэхэд буруудахгүй болов уу. Үүнийг "Үүр шөнийн заагаар тэнгэр, газар руу салсан эгч, дүүгийн эмгэнэлтэй түүх", "Хөвч тайгад төөрсөн Д.Дорсмаа бүсгүйн амьдрах, амьд гарахын төлөөх 129 хоногийн тэмцэл" таван цуврал тэмдэглэл, "Дүүгээ хайсан харгуй", зэрэг бүтээлээс харж болох бөгөөд эдгээрийг тэр хамт баярлаж, гуниглаж, шаналж бичсэн гэдэг нь уншсан хэнд ч тодорхой болов уу. Тэр үүр шөнийн цагаар тэнгэр газар руу салсан эгч дүүсийн өмнөөс шаналж, өрөвдөж, эмтэрч, Дорсмаа бүсгүйг даган Минжийн хангайд төөрч л эл тэмдэглэлээ бичсэн болов уу. Ингэж л тэр гарт баригдаж, сэтгэлд мэдрэгдтэл, өөрөө тэнд очиж, өр зүрхээ урж, нурааж, өмөрч, сэтгэлээ элтэл бичиж, санаандаа сая тулгаад жаахан хөндүүртэй, гэхдээ баяр жаргалтайгаар уншигч таны өмнө тэмдэглэлээ дэлгэдэг. Мэдээж уншигч та ч мөн түүний бичсэнийг л мэдрэхээс гарцаагүй. Тэгж л тэр уншигчидтайгаа нарийн сэжмээр холбогдож бичдэг нэгэн. Түүний эл бүтээл сэтгүүл зүйн салбарт тод өнгө байх нь дамжиггүй бөгөөд мөн л энэ чиглэлийг сонирхож байгаа хэн бүхэн заавал сөхөх бүтээлүүд мөн билээ.

-УНШИГЧДАД ТЭР БҮР ОЛДОХГҮЙ ХОВОР ЗОЧИД-

Тэрбээр барилгын хонгилд сууж байгаа дуучин хүү, ирээдүйтэй хөнгөн атлетикчин, голд суусан хэн нэгэнд тусламж хүргэдэг залуу, энхийг сахиулагч гээд хаана л булан тохой бүрт ховор сонин хүн байна олж аваад, сонирхолтой яриа өрнүүлээд, хүсэл мөрөөдөл, цаашид зорьж буй зүйлийг нь асуучихаад яарахгүйгээр буулгадаг сэтгүүлч. Яарахгүй гэдгийн учир, тэр цаг үеийн эрэлттэй нэгнийг бусад сэтгүүлч, хэвлэлтэй булаацалдахгүйгээр, түргэхэн авч, амжина гэж адгахгүйгээр "Энэ хүнээс хэн ч аваагүй" гэсэн хүмүүсийг зорьж, тэднийг тааваараа нээж буулгана. Түүний тэр эрэл сайтад, хэвлэл мэдээллийн орон зайд цоо шинэ, сонирхолтой сэдэв, зочин болж очдог. Тэр ингэж эрж, эрснээ эв тунгийн тааруулж, эвтэйгээр зочноо нээдэг сэтгүүлч. Үүнийг "Харгуй" номын "Түүчээ" булангаас сөхөж, уншиж, ховор зочдоор нь аялах боломжтой.

-ХАЛУУ ДҮҮГСЭН ЯРИЛЦЛАГЫН ХЭСЭГ-

"Харгуй" бүтээлд ховор сонин түүчээгээс гадна сонирхолтой, өөр өнцгөөс харсан ярилцлагууд ч бий. Тэр хүүхэд, залуус, идэр насныхан, ахмад болон аав, ээжийнхээ үргэлжлэл болсон гээд хэнийг ч ялгалгүй зочны хоймортоо суулгаж, өөрийнхөөрөө нээж, зүрх сэтгэлийг нь уудалж, гэрэл ассан гэгээн ярилцлагуудыг хийдэг. Тэгэхээр түүний ярилцлага товчхондоо халуу дүүгсэн, дүүрсэн, өөрийн өнгөтэй, үгийн өрнүүн баялагтай. Усан, дан ярилцлага түүнээс гарахгүй. Тэр өөрөө ч нийтлэхгүй. Тэгэхээр сэтгүүл зүйн ярилцлагын төрөлд энгийн, цул гэхээс илүү хэрхэн амттайгаар, орц найрлага баялаг, уншихад амттай, дурлам хийх вэ гэдгийг түүний ярилцлагууд газарчилна гэдэгт эргэлзэхгүй байна.

-ХҮҮХДИЙН ЭРХИЙГ ХАМГААЛСАН ХӨНДҮҮР СУРВАЛЖИЛГУУД-

Д.Чанцалдулам сэтгүүлчийн сурвалжилгын ихэнх нь хүүхэд рүү чиглэсэн. Хүүхдийн эрх асар их зөрчигдөж байгаа нийгмийг тэр үзгээрээ, газар дээрээс нь, халуун цэг, болсон явдал дээрээс нь очоод сурвалжлаад, тэдний өмнөөс төр, засаг, аль нэгэн албан байгууллага, сургуульд хандаж, хаяглаж, шүүмжилж шүүж, эрслэн бичдэг. Тэгээд л түүний тэгж хамаг бүхнээ зориулж бичсэн сурвалжилгаа эзэндээ хүрч, байгаа онож, хүмүүсийг сандрааж, нийгмийг доргиодог. Гэхдээ тэр гоё чамин үг, худлаа хийрхэж бичээгүй. Ерөөс л бодит байдлыг хуу хамж, юу ч үлдээлгүй мэдээлж, хүүхдүүдийн амьдрал ийм байна, ингэж эрх нь зөрчигдөж байхад аав, ээж, асран хамгаалагч, хүүхдийн эрхийг хамгаалах газрууд юу хийж суусныг умалзтал дэлгэж суудаг.

Тэгэхээр тэр хүүхэд хамгаалах хөндүүр сурвалжилгаараа нийгэмдээ тулгамдаж байгаа хамгийн эмзэг цэгийг хатгаж, сэтгэл зүрхээ урж бичсэн сурвалжилга олон олхиогүй, компьютерийн цаанаас хэдэн мэдээлэл цуглуулаад, түүнийгээ сурвалжилга гэж эндүүрдэг сэтгүүлчдэд хариу өгч, сэтгүүлч болох гэж зорьж байгаа дүү нартаа сөхөж харах, жишээ болгох сурвалжилгууд бийг "Харгуй" номын сүүлийн бүлгээс уншаарай. Тэр угаас танд болон уншигчдын асуулт бүрд хариулт өгнө.