Эрэн сурвалжлах нийтлэл, сурвалжилга, цадиггүй улс төр, хөрөг зэрэг сэтгүүл зүйн аль ч төрөлд эрс шулуун, эмзэг цэгт нь хүрч бичдэг сэтгүүлч бол “Цагийн төрх” номын зохиогч Б.Цогтбаяр.

   Тэрбээр сууж, судалж, шүүж, шүүмжилж, амин газрыг нь дэлгэц, буруу булхай үүцийг нь задлаагүй “түүхий” материал хэзээ ч дэлгэхгүй. Тэр материалаа уншигчдад хүргэж, нийтэлж байвал ерөөс угт нь тулгаж, эцэст нь цэг хатгасан нийтлэл, сурвалжилга байх нь гарцаагүй. Түүнээс гадна үгийн баялаг, төсөөт жишээ, хэлц үгийг барьж авсан сэдэв, баримттаа уялдуулан, уусгаж, онож буулгана.  Яг ингэж бичсэн, судалсан сууж, удаан бодсон нийтлэл, сурвалжилгаа тэрбээр ном болгон өлгийдсөн нь Эргэлтийн номын сан цувралын нэг болох “Цагийн төрх” бүтээл. Цагийн төрхийг ажиглаж, болохгүйг шүүмжилж, болж байгааг нь ч эрслэн бичдэг түүний номоос олж харах, унших таван шалтгааныг өгүүлье. Мэдээж доорх таван шалтгааныг номыг унших зүг, чиг болгон товчоор танилцуулж байгаа бөгөөд гүн рүү орж, үг, өгүүлбэр бүрийг нь алдахгүй ойлгон унших нь уншигчийн хэрэг болов уу.

-ЭРЭН СУРВАЛЖЛАХ БОЛ ТҮҮНИЙ ХАРААГАА ЧИГЛҮҮЛДЭГ ГОЛ ОБЬЕКТ-

      Ард түмний өмнөөс албан тушаалд сонгогдсон эрхмүүдийг тэр онилж аваад, бурууг нь бултайтал нь илчлэн дэлгэдэг. Түүний хараанд Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнээс эхлэн, улстөр, бизнесийн томчууд багтах бөгөөд бүгдийг нь тэр ажиглаж, анзаарч, араас нь нэхдэг. Тухайлбал, “Цагийн төрх” номны нэгдүгээр бүлэг болох  “Эрэн сурвалжлах нийтлэл, сурвалжилга” хэсэгт, “Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ, “Херо” Б.Баатар нар “дүү”-дээ 1.9 тэрбумын тендер өгч, тоглуулсан түүх буюу “Андлалын луйвар” ,Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ, Соёлын дэд сайд М.Батбаяр нарын  Хэнтий дэх хоршил буюу зураг төсөл, тэзү тойрсон “луйвар”, “Монгол хүүхдийн амь 300 мянган төгрөгийн “үнэтэй”, ШШГЕГ-ынхан хэзээ мөдгүй нурах дөхсөн балгас дотор хүүхдүүдийг хорьж байна, Ерөнхий сайд аа”, “Нялх үрээ тэврээд 50 километр самар үүрээд ууланд явж байгаа эмэгтэйг харах хамгийн хэцүү байлаа”, “Улаан чулуут” хогийн цэгт эмнэлгийн цустай хуруу шил, ззүү тариур, шинжилгээний дээж, амны хаалтны хогон овоо бий болж нохой, шувуу шавж байна I,II” зэрэг тэргүүтэй бүтээлийг  халуун цэгээс нь очиж бэлтгэн, дүрслэн буулгаж, бодит баримттайгаар хүргэсэн нь түүний номны нэг онцлог.  Өнөө цагт эрэн сурвалжлахын чиглэлийг сонирхож, энэ чиглэлээр явахаар шийдсэн сэтгүүлчдэд түүний сурвалжилга, нийтлэлүүд “Сайн хөтөч” болно гэдэгт итгэлтэй байна.

-ЦАДИГГҮЙ УЛС ТӨРИЙГ “НОМХОТГОГЧ”

    Б.Цогтбаяр сэтгүүлчийн дараагийн буулт бол ултөрчид. Тэрбээр өнөө цагийн цадиггүй улстөрийг өөрийн баримттай нийтлэлээрээ номхотгож, далд зүйлсийг нь ил болгож, эсвэл ил болсныг нь эрслэн шүүмжилдэг нэгэн. Үүнээс улбаалан УИХ-ын хэдэн гишүүдийг тойрсон булхай, луйвар, буруу үйлдлийг бичсэн хэсэг түүний “Цагийн төрх” номын хоёрдугаар хэсэг буюу “Цаддиггүй улс төр” бүлэгт багтжээ. Жишээ дурдвал,  “Б.Жавхлангийн завхрал I,II”, “Соёлын сайд Ч.Номингийн “солгой гар”-ын тендер томилгоонууд”, “УИХ-ын гишүүн Ч.Ганхуягийн “Хориотой баримтууд...”, “Херо баатар төсвийн мөнгийг ингэж иддэг”, “Ядарсан иргэндээ биш, ямаанд мөнгө зарцуулдаг Засгийн газар” зэрэг нийтлэлүүдийг бичсэн бөгөөд цаг үеийн хамгийн халуун сэдвүүдийг хөөж, баримтаар нотолж, шүүмжилж бичсэн түүний бичвэрүүд өнөө цагийн цадиг, замбараагаа алдсан улс төрийн үйл явдал, улс төрчдийн үйлдлийг яс шүүмжилж, яг таг хэлж байгаа юм. Үүгээрээ улс төрөөр бичих сонирхолтой сэтгүүлчдэд түүний бичвэрүүд шинэ содон өнгө төрх, сэтгэлгээ, хэрхэн шулуун шударгаар, гарцаагүй өгүүлж байгааг үлгэрлэн харуулсан. Улс төр бол алүь ч сэтгүүлчдийн орох дуртай салбар мөртлөө гишүүдийг улайтал, ичтэл бичсэн бүтээл хэд бол гэвэл Б.цогтбаяр сэтгүүлчийн бүтээл хариулах биз ээ.

-ОНОСОН ГАРЧИГ, ГОЛЫГ НЬ ОЛСОН ҮГС-

   “Цагийн төрх” номоос харж болох бас нэгэн онцлох зүйл бол нийтлэл, сурвалжилгуудаа тэр цөм оносон гарчигтай, олж буулгасан үгстэйгээр бичсэн байгаа. Б.Цогтбаяр сэтгүүлч гарцаагүй оносон үгсийг өгүүлбэрт шингээж, гарчигнаасаа эхлэн асуудлаа чимхдэг. Түүний нийтлэлийн эхлэл, өрнөл, төсгөл бол цөм өөрийн өнгө аяс, онцлогтой. Тэр хэзээ нэг хэвээр эхлүүлдэггүй. Тухайлбал, түүний ядарсан иргэндээ биш, ямаанд мөнгө зарцуулдаг Засгийн газар” гэсэн нийтлэлийн эхлэл “Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх, Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар хоёрыг харахаар “Харамчийнхны дууль”-ийн хэсэг санаанд ороод болдоггүй...” гэх бол “Телевизийн захирлаас төрийн сайд болж мандах ховоор хувь заяа Чинбатын Номинд тохиосон нь саяхан мэт боловч хэдий найман сар гаруйн хугацаа өнгөрчээ. Монголын толгой баяны ганц охин гэх амьдралын “автор”-той, “Тэрэлж” зочид буудлын менежер, “Монгол телевизийн захирал” гэх ажлын нимгэн намтартай Соёлын сайд Ч.Номин өнгөрсөн найман сарын хугацаанд шүс үсэртэл шүүмжлүүлсэн үү гэхээс шүүрс алдтал магтуулсангүй өдийг хүрлээ...” гэх зэргээр түүний нийтлэл гол обьект руу гаа шууд эрс шулуунаар орж эхэлнэ.  Ингээд цааш хатуу, зөөлөн дэгс өгүүлж байгаад л төгсгөлд нь ... “Харамсалтай нь өөрчлөлт шинэчлэлийн салхи сэвэлзүүлэх ёстой Соёлын сайд нь энэ мэтээр тойрон хүрээлэгчид, танил талаа төрд хүчээр шургуулах, төсөлд тендерт шалгаруулах ажилд л ханцуй шамлан байгааг бид дөнгөж зах зухаас нь баримтаар хүргэлээ...” гэж бичвэрээ үргэлжлүүлэх, цааш ахиулах, улам гүнзгий судлах замыг үлдээдэг. Тэгээд л сэдвээ тал талаас нь юу ч үлдээлгүй мэрж, онгорхой цооорхойг нь бөглөснөөр сая нэг бүтэн болгож, бүрдүүлж дараагийн сэдэв рүү орно. Тэр ингэж л үг, өгүүлбэр, авсан жишээ, алдаагүй баримттай өгүүлж, үргэлжийн сонирхол татсан, содон сонин ишлэл, оносон гэмээр үгсээрээ нийтлэл, сурвалжилгуудаа “амь” оруулж, уншигчдаа хөтөлдөг.

Тэгэхээр нийтлэл, сурвалжилга гэдэг нэгэн хэвийн үг хэллэгтэй, сунжирсан, эсвэл элдэв гоё, авцалдаагүй үг хэллэгтэй байхаас тэр эрс татгалзаж, тийм бичлэгүүдийн эсрэг сөрж, дэгс үгтэй, дэлгэсэн баримттай, часхийсэн үг, ёжилж, егөөдсөн үгсээ өрөн буулгаснаар сая нэг хүн уншихад амттай, баялаг, өргөн, гүн болдог. Тэгэхээр бичлэгийн хэлбэр, сэтгэж буулгаж байгаа бүтэц нь түүний номоос уншигч олж харж, мэдэрч, суралцах нэг онцлог, “Цагийн төрх” номыг унших шалтгаан болох болов уу.

-ХОЛБОО ХАМААРЛЫГ ИЛРҮҮЛЭГЧ-

      Түүний бичвэрийн баримт болдог нэг зүйл бол холбоо хамаарал. Аль нэгэн хүний, улс төр, бизнесмэний холбоо хамаарал, холбогдох бүхнийг тэр судалж, илрүүлж, нээдэг. Тухайлбал, Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ гэсэн хүнтэй холбоотой компани, бусад эзэмшлийн газрууд, хүмүүс, ах, дүү, хамаатан садан, ажил мэргэжил цөмийг нь ухаж, төнхөж, уудалж, илчилсэн нийтлэлүүд түүнийх. Тэгэхээр холбоо хамаарал бол Б.Цогтбаяр сэтгүүлчийн хамгийн чухал араас нь хөөдөг гол зүйл. Угаас нийгэм болоод улс төрийн булхай, дээрэм, буруу үйлдэл ямар нэгэн холбоо, сэжим, хоорондын харилцааны цаагуур нуугдаж, тархан суурьшиж, нэгдэн нэвтрүүлсэн байдаг. Тэр үүнийг л хянаж, судалж, ажиглаж, бодож, зарим үед тааварлан олоод, түүнийгээ баримтаар нотолж, үргэлжийн холбоо хамаарлын эрэлд гарна. Холбоо хамаарал гэдэг бол сэтгүүл зүйн бүх төрөл бий. Ганц улс төр, эрэн сурвалжлахад биш, бүх талын бичвэрт чухал баримт, гарцаагүй татах жишээ болдог. Хамгийн наад захын жишээ гэхэд, хэн нэгэн эрхмээс яриа авлаа гэхэд тэр хүн ганцаар хангалттай эх сурвалж болж чадахгүй. Харин түүний аав, ээж, ах, эгч, найз, эсвэл дарга даамал гээд түүнтэй хамааралтай бүхнээс яриа авч байж сая бүтэн бүрэн эх сурвалж болж, сэдэв баяждаг. Үүнийг тэр бичвэр, нийтлэлдээ ягштал баримталж, нэг үзүүрээс нөгөөг хөвөрдөж, эцсээ хүртэл өнөөх үзүүрээ тавихгүйгээр хариултаа, хайж байгаа зүйлээ олж автлаа тавихгүй. Ингэж л хөөсөн, явсан, нэхсэн бүхний үр дүн гарч, сая нэг нийтлэл нь уншигчдад хүрнэ.

-ЗҮРХ АНАГААГЧ БУЮУ ӨВ ТЭЭГЧ-

    Нийгэмд өрнөж байгаа халуун сэдвийг шүүрэн авч, биежүүлэн бичиж, улс төрчдийг гарцаагүй бичвэр нийтлэлээрээ номхотгохоос гадна Б.Цогтбаяр сэтгүүлч сонин содон хөрөг бичвэртэй нэгэн. Түүний “Цагийн төрх” номд зүрхний эмч Б.Бодсайхан эмчийн“Зүрх анагаагч” болон сархинаган цүнх урлаач Л.Цагаанбаярын “Өв тээгч” гэсэн хөргүүд багтжээ. Эл хоёр хөрөг бичвэр  хөрөг бичихийг оролддог, дүрсэлж, жаахан тодорхойлж бичсэнээ хөрөг гэж андуурдаг хүмүүст том жишиг болох материалууд. Тэр “Зүрх анагаагч” нийтлэлдээ “Ажлаараа ч, ааваараа ч, зүрхээрээ овоглодог нэгэн эрхэм бий.Тэр бол Бундангийн Болдсайхан буюу “Зүрхний” Болдсайхан.Улам залгасан зүрхний эмч, Төрийн ордон руу салаавч гаргадаг тэрслүү нийтлэлч, салбарынхныгаа өмгөөлж сайдтайгаа “Салам үзэлцдэг” эмч, хайрын, ханийн, хойд насны, гоо үзэсгэлэнгийн тухай шүлэглэдэг найрагч, өөрт үлдсэн “өчүүхэн” цаг хугацаагаа өрөөлийн хүүхдийн төлөө зориулж яваа, өр нимгэн халуун сэтгэлтэн...” гэж  Б.Болдсайхан гэж ямархан эрхэм болохыг хамаг байдгаар нь товч бөгөөд тун тодорхой өгүүлж, дээр өгүүлсэн бүхнийг тус бүрт нь задалж бичжээ. Одоогоор Б.Болдсайханыг түүний дайнд тулгаж бичсэн хүн байхгүй, цаашид гарч ирэх эсэхийг ч мэдэхгүй байгааг хэлэхэд хэтийдэхгүй болов уу. Гэхдээ л тэр түүнийг бусдад бичих юм үлдээлгүйгээр бичсэн. Дараа нь түүний хийж буй ажил, мэргэжлээр нь хөрөглөсөн эрхэм бол сархинаган цүнх урлаач Л.Цагаанбаяр. Уламжлалт малын арьс, ширээр юм оёж, хивдэг малын сархинагийг зөөлөртөл нь элдэж, цүнх урлах, үйлч айлд тэр бууж, ажилсаг, завгүй айлын гэргийг хөрөглөн буулгаж, түүний хийдэг үйл, эгэл жирийн нэгэн өдрийн амьдрал сонин содон ажилч байдлыг нь зураглан буулгаж, өв тээж яваа гэдгийг нь онцолсон нь мөн л сонин ховор хөрөг. Тэгэхээр уншигч часхийсэн, чангахан өгүүлсэн хөрөг хайж, сайхан хөргөөр цангаж байгаа бол Б.Цогтбаяр сэтгүүлчийн “Цагийн төрх” номын сүүлийн бүлгийг сөхөхөд болох байна.

   “Эргэлтийн номын сан” арван цуврал номын нэг болох “Цагийн төрх” бүтээлийг унших ердөө таван шалтгааныг багцлан хүргэлээ. Түүний ном унших тусам сэтгүүл зүйн үнэт өв, сайн эх сурвалж болох бүтээл гэдэгтэй уншсан нэгэн санал нийлэх болов уу. Харин уншаагүй нэгэн дээрх таван шалтгаанаар заавал сөхөж, харж, сонирхсон нэг нийтлэлээ ч болов унших болов уу гэдэгт эргэлзэхгүй байна