Хөдөлмөрчдийн цалин, хөгшдийн тэтгэврийн хэдэн бор төгрөг гурилын үйлдвэрүүдийн эздийн халаас руу тогтмол урсаж байдаг. Мах, гурилтай л бол хүнсээ базаасанд тооцдог ахуйтай учраас арга ч үгүй биз. Гэвч өнөөх гурилын үйлдвэрүүдийн эзэд түүнд ханадаггүй, өдөр ирэх бүр түмнийхээ түрийвч рүү илүү гүнзгий гар дүрсээр л байдаг. Эргэн санавал, 2010 онд нэг кг дээд гурил 650 төгрөг байлаа. Гэтэл 2014 онд 1050 төгрөг, 2020 онд 1500, одоо 3900 болж нэмэгдсэн. Зөвхөн 2023-2024 онд л гэхэд нэг кг дээд гурилын үнэ 19 хувиар буюу 635 төгрөгөөр нэмэгдсэн байгаа юм. Атал ардын түмний цалин, тэтгэвэр аль 10 жилийн өмнөх янзаараа.
Тэгвэл Засгийн газраас гурилын үнийг буулгахын тулд гурилын импортын татварын тэглэх саналыг УИХ-д оруулж, тун удахгүй хэлэлцүүлэхээр болсон. Тодруулбал, Шадар сайд С.Амарсайхан “Гурилын үйлдвэрүүдийг төр сүүлийн жилүүдэд хангалттай дэмжиж ирсэн. Гэвч гурилын үнээ өсгөсөөр байгааг зүгээр хараад сууж чадахгүй. Гурилын импортын татварыг чөлөөлж, өрсөлдөөнийг нэмэгдүүлэх замаар үнийг буулгана” гэж мэдэгдсэн. Харин ЗГХЭГ-ын дарга Д.Амарбаясгалан “Гурилын үйлдвэрүүд нэг кг улаан буудайг 700 төгрөгөөр худалдаж авдаг мөртөө нэг кг гурилаа 2800 төгрөгөөр зарж байна. Дөрөв нугалж ашиг олдог мөлжигчид. Энэ бол луйвар” гэж хатуухан мэдэгдсэн. Товчхондоо, Засгийн газар зах зээлд монополь тогтоосон гурилын үйлдвэрүүдийн эзэдтэй “үзэлцэхээр” болсноо өнгөрсөн долоо хоногт ийнхүү зарлалаа.
Тэгвэл бид ЗГХЭГ-ын дарга Д.Амарбаясгалангийн “мөлжигчид” гэж тодорхойлсон, зах зээлийг эзэгнэж буй гурилын үйлдвэрүүдийг эздийг танилцуулж байна. Эхэнд нь онцлоход, гурилын үйлдвэрүүдийн эзэд цөм толгой эргэм олон компанитай тэрбумтнууд байдаг. Тэгэхээр үнээ дөрөв нухалж зардаг гэх гурилын үйлдвэрүүд ямар ашигтай ажилладаг нь ойлгомжтой харагдах биз ээ.
“Улаанбаатар” гурил- Ц.Баатарсайхан
“Улаанбаатар гурил”-ыг “Улаанбаатар гурил” ХХК үйлдвэрлэдэг. Харин “Улаанбаатар гурил” ХХК-ийн эзэн нь “Таван богд”-ын Ц.Баатарсайхан бөгөөд гүйцэтгэх захирлаар нь төрсөн дүү Ц.Оюунсүрэн нь ажилладаг.
Зах зээлийн шуурганаар буюу 1989-1993 онд тэр Японд электроникийн инженерээр суралцаж төгссөн. Буцаж ирмэгцээ Японы хөрөнгө оруулалттай “Алтай” компанид дэд захирлаар томилогдож, тэндээсээ “Таван богд”-оо салбарлуулсан түүхтэй. Өдгөө ч Ц.Баатарсайхан япончуудаас нэг их холдоогүй. Жишээ нь, “Хаан” банкны 22.7 хувийг Ц.Баатарсайхан, 13.2 хувийг түүний эхнэр Д.Хулан, үлдсэн хувийг нь япончууд эзэмшдэг.
Цаашилбал, Ц.Баатарсайханд банк, гурилнаас гадна бүх салбарт бизнес бий. Ямар сайндаа л, “Хаан” банкны эзэн мөртөө пицца зөөдөг гэж шүүмжлүүлж байх вэ. Тухайлбал, Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгийн баруун талд тансаг зэрэглэлийн “Gerlug” хотхоныг барьж буй “Таван богд проперти” ХХК, “Оюу толгой”-н бүх ажилчдын хоол буюу катерингийг хариуцдаг “Саппорт сервис монголиа” ХХК, Төрийн ордны хажуугийн “Галлериа Улаанбаатар” барилга, гадаадаас жуулчин зуучилдаг “Жуулчин” ХХК, “Toyota”-ийн жийпнүүдийг оруулж ирж зардаг “Таванбогд” ХХК, ноолууран хувцасны “Говь” ХК, “KFC” сүлжээг ажиллуулдаг “Таванбогд фүүдс” ХХК, “Pizza hut” сүлжээг ажиллуулдаг “Таванбогд фүүдс пицца” ХХК, Зүүн IV замд байрлах “Кемпински хаан палас” зочид буудал, “Mamy Poko” живх, “Олейна” тос зэрэг 20 гаруй төрлийн ахуйн брэндийг оруулж ирж захуудад нийлүүлдэг “Таванбогд интернэйшнл” ХХК, хэвлэлийн “Улаанбаатар принт” ХХК, олон улсын онгоцны тийз борлуулдаг “Эйрлин Монголиа” ХХК, хүүтэй зээл олгодог “Таванбогд финанс” ББСБ, үхрийн ферм ажиллуулдаг “Мон бийф” ХХК гэх мэтээр дурдаж болно.
Сонирхуулахад, 2014 онд Ц.Баатарсайхан тухайн үеийн ХХААХҮЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Х.Золжаргалтай хуйвалдан, “Улаанбаатар гурил” ХХК-аараа ОХУ-аас хөгцтэй, хортон шавжтай, хүнсэнд хэрэглэж болохгүй их хэмжээний улаан буудайг гаалийн шинжилгээгүй оруулж ирсэн асуудал нь Төрийн ордонд яригдах хэмжээнд өндрөө авч байв.
“Алтан тариа” гурил- П.Цэнгүүн
“Алтан тариа” гурилыг “Алтан тариа” ХХК үйлдвэрлэдэг. “Алтан тариа” ХХК-ийн эзэн нь Пүрэвжавын Цэнгүүн.
Түүх сөхвөл, төрийн өмчид байсан “Алтан тариа” гурилын үйлдвэрийг анх П.Цэнгүүний хадам аав Ч.Сүрэн нь хувьчлалаар авч, түүнд “бэлэглэсэн” гэж хууччуул ам уралдан ярицгаадаг. Тодруулбал, П.Цэнгүүний хадам аав Ч.Сүрэн нь 1990 он хүртэл Сайд нарын зөвлөлийн орлогч дарга буюу Ж.Батмөнх даргын дараа орох тухайн үеийн төрийн хамгийн өндөр албан тушаалыг хашиж байсан. Улмаар нийгэм солигдмогц 1991 оноос “Стар” зочид буудлыг байгуулан хувийн бизнест орсон. Гэтэл аз таарч гэх үү, 1992 онд төрийн өмчит “Алтан тариа” гурилын үйлвэрийг хувьцаат компани болгох шийдвэр гарч, улмаар 1996 оны арванхоёрдугаар сарын 25-нд тухайн үеийн Ерөнхий сайд М.Энхсайхан 328 дугаартай тогтоол гаргаж, “Алтан тариа” ХК-ийг бүр мөсөн хувьчилж худалдахыг Төрийн өмчийн хорооны дарга З.Энхболдод үүрэгдсэн байдаг. Ингэж Сайд нарын зөвлөлийн дарга асан Ч.Сүрэн “Алтан тариа”-г хувьчилж авч, хүргэн П.Цэнгүүн нь удирдаж эхэлсэн гэдэг.
Энэ тухай тариаланч Л.Цандэлэг “Сайд нарын зөвлөлийн дарга Сүрэн гэдэг хүн Алтан тариа ХК-ыг 600 гаруй сая төгрөгөөр З.Энхболдтой хуйвалдаж авсан. Тухайн үед саванд нь тэрбум гаруй төгрөгийн буудай хадгалагдаж байсан түүхтэй. Одоо хүргэн Цэнгүүн нь тариаланчдыг үргэлж шулж мөлжиж байна” гэж бухимдсан байдаг.
Өдгөө П.Цэнгүүн зөвхөн “Алтан тариа” ХХК-аа эзэмшиж, удирддаг. Харин эхнэр С.Цацрал нь “Стар Эстэйтс” ХХК-аараа Хүүхдийн паркийн замын зүүн талд тансаг зэрэглэлийн “Star apartments” хотхоныг барьж худалдсан. Цаашилбал, С.Цацралын төрсөн дүү С.Эрхэмбаярын “Ажет лимитед” ХХК нь саяхныг хүртэл “МИАТ” ТӨХК-д онгоцны шатахуун “шахдаг” монополь эрхтэй байсан. “Буянт-Ухаа” нисэх буудлын зүүн талд залгаа 3.6 га газар дээр “Ажет лимитед” ХХК-ийн онгоцны шатахууны агуулах нь бий. Мөн С.Эрхэмбаяр нь хувьдаа нисдэг тэрэгтэй цөөн хүмүүсийн нэг бөгөөд түүний “Ажет авиэйшн” ХХК нь улс төр, бизнесийн томчуудын ан ав, аялал зугаалга, албан томилолтод нисдэг тэргээр үйлчилдэг.
“Ургац” гурил- “Таван богд”-ын Ц.Баатарсайханы төрсөн дүү Ц.Отгонбаатар
“Ургац” нэрийн гурилыг “Од групп” ХХК үйлдвэрлэдэг. Харин “Од групп” ХХК-ийн эзэн нь “Таван богд”-ын Ц.Баатарсайханы төрсөн дүү Ц.Отгонбаатар.
Хэдий Ц.Отгонбаатар ахаараа танигдсан ч салбар бүрд компанитай, ахаасаа дутахгүй хөлжсөн нэгэн. Тухайлбал, Ц.Отгонбаатар Төв цэнгэлдэх хүрээлэнгийн зүүн хойно тансаг зэрэглэлийн “Global town” хотхоныг барьж буй “Глобал бридж констракшн” ХХК, Дүнжингарав худалдааны төвийн эсрэг талд байрлах, саяхан газны дэлбэрэлтэд өртсөн “Глобал иннова” сургууль, “Глобал монтессори” цэцэрлэг зэргийг эзэмшдэг.
“Атар” гурил- Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулгын төрсөн дүү Х.Баттуул
“Атар” нэрийн гурилыг “Милл хаус” ХХК үйлдвэрлэж, зах зээлд нийлүүлдэг. “Милл хаус” ХХК-ийг Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулгын төрсөн дүү Х.Баттуул 2007 онд байгуулж, 2009 онд гурилын үйлдвэрээ ашиглалтад оруулсан. Тухайн үед Х.Баттулга Зам тээвэр, барилга, хот байгуулалтын сайдаар, Х.Баттуул НИТХ-ын төлөөлөгчөөр ажиллаж байсан. Өдгөө Х.Баттуул “Милл хаус” ХХК-ийг эхнэр Н.Алтанцэцэгийнхээ нэр дээр эзэмшиж, удирдаж буй. Харин Х.Баттуул өөрөө “Баянгол” зочид буудал, “Мах импекс” ХХК, “Женко” ХХК, “Талх чихэр” ХХК-уудыг эгч Х.Цэндбаяр, ах Х.Баттулга нартайгаа хамтран эзэмшиж, удирдаж байгаа.
Сонирхуулахад, Х.Баттуулын эхнэр Н.Алтанцэцэгийн нэр дээр “Милл хаус” ХХК-аас гадна “Нүүдэл тэжээл” ХХК, “Нүүдэл жи” ХХК-ууд байдаг. Эдгээр компаниуд нь төрийн тендер түүгчид бөгөөд “Нүүдэл тэжээл” ХХК нь ОБЕГ-ын “Улсын нөөцөд малын тэжээл нийлүүлэх”- 1.2 тэрбум төгрөгийн тендер, “Нүүдэл жи” ХХК нь ЗХЖШ-т “Гурил нийлүүлэх”- 659 сая төгрөгийн тендер, “Будаа нийлүүлэх”- 187 сая төгрөгийн тендер гэх мэтээр төсвийн тендерүүдийг “тоншсоор” буй.
“Өег” гурил”- УИХ дахь АН-ын бүлгийн зөвлөх А.Батсуурь
“Өег” нэрийн гурилыг “Өег гурил” ХХК үйлдвэрлэж, зах зээлд нийлүүлдэг. “Өег гурил” ХХК-ийн эзэн нь Алтансүхийн Батсуурь. А.Батсуурь өдгөө УИХ дахь АН-ын бүлгийн зөвлөхөөр ажиллаж буй. А.Батсуурь Дарханых, “Өег гурил”-ын үйлдвэр нь ч Дарханд байрладаг. Тиймдээ ч А.Батсуурь ирэх оны УИХ-ын сонгуульд Сэлэнгэ, Дархан, Төв аймаг буюу төвийн тойргоос нэр дэвшихээр горилж, УИХ-ын гишүүн Ц.Тувааны хажуугаас салахгүй төвийн тойргоор тойрч яваа.
Цаашилбал, А.Батсуурь “Өег гурил” ХХК-аас гадна “Наран бэлх” ХХК, “Тэгш хан” ХХК, “Дархан таван нуур” ХХК-уудыг эзэмшдэг. “Наран бэлх” ХХК нь Дарханд “Queen” нэртэй зочид буудал, ресторан, “Тэгш хан” ХХК нь улаан тоосгоны үйлдвэр ажиллуулдаг. Харин “Дархан таван нуур” ХХК нь 2018 онд ЖДҮХС-гаас 950 сая төгрөгийн зээл авч байсан. Тухайн үед энэ зээлийг УИХ-ын гишүүн А.Сүхбат нөлөөлж олгуулсан гэдэг. Тиймдээ ч улс төр, бизнесийн хүрээлэлд А.Батсуурийг “А.Сүхбатын хүн” гэцгээдэг. Харамсалтай нь, А.Батсуурийн “Дархан таван нуур” ХХК нь ЖДҮХС-аас авсан зээлээ одоог хүртэл төлж дуусгаагүй яваа.
“Хурх” гурил- Л.Ганбат
“Хурх” нэрийн гурилыг “Хангай миллс” ХХК үйлдвэрлэж, зах зээлд нийлүүлдэг. “Хангай миллс” ХХК-ийн эзэн нь Лувсаннамжилын Ганбат. “Хурх” гурилын үйлдвэрийн эзэн Л.Ганбат 2012 оны УИХ-ын сонгуульд Хэнтий аймагт МАХН-МҮАН-ын Шударга ёс эвслээс нэр дэвшсэн ч өвдөг шороодож байсан.
“Хурх” гурилын үйлдвэрийн эзэн Л.Ганбат “Хангай миллс” ХХК-аас гадна “Буудайн цацал” ХХК, “Хангай” ХХК, “Хурх гол” ХХК, “Хаалга цонх” ХХК-уудыг эзэмшдэг. Ноцтой нь, УИХ-ын гишүүн, Спортын сайд Б.Бат-Эрдэнэ 2008-2012 онд Л.Ганбатын “Буудайн цацал” ХХК-ийн 20 хувийг эзэмшдэг гэж мэдүүлж байсан.
“Гацуурт” гурил- Л.Чинбат
“Гацуурт” гурилыг “Гацуурт” ХХК үйлдвэрлэдэг бөгөөд эзэн нь Л.Чинбат. Өдгөө түүнийг Хөдөлмөрийн баатар гэдгээр нь ч, хүн хөөж давхидаг гэдгээр нь ч, хөдөө аж ахуйн санг “хоослосон” гэдгээр нь ч танихгүй хүн үгүй биз. Газар тариалангийн салбарт “ганцаараа” мэт аашилж ирсэн нь нууц биш. Ямар сайндаа л одоогийн Эдийн засгийн хөгжлийн сайд Ч.Хүрэлбаатар, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Б.Энхбаяр хоёр “Тариалан эрхлэлтийг дэмжих сангийн 230 орчим тэрбум төгрөгийн талыг нь манай нэг хөдөлмөрийн баатар нөхөр 14 компаниараа дамжуулаад авчихсан” гэх ноцтой мэдэгдэл хийж байсан удаатай.
“Гацуурт”-ын Л.Чинбат анх 1993 онд одоогийн худ Т.Ганхуягтайгаа “Гурван гол” компанийг байгуулж, Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын нутаг, Гацууртын аманд алт ухаж эхэлсэн. Улмаар 1998 онд “Гацуурт” ХХК-аа бие дааж байгуулсан түүхтэй. Өдгөө Л.Чинбатад ороогүй бизнес, оролцоогүй салбар гэж үгүй. Тиймдээ ч эзэмшдэг компаниуд нь тоолоод “баршгүй”. “Таван богд”-ын Ц.Баатарсайхантай харьцуулахад, дутуу нь банк, ноолуурын бизнесгүй, илүү нь уурхайнуудтай. “Гацуурт”-ын Л.Чинбат өдгөө Сэлэнгэ аймгийн Хушаат, Сайхан, Цагаан нуур, Түшиг, Шаамар, Алтанбулаг, Зүүнбүрэн сумдад улаан буудай тариалдаг, Сэлэнгэ аймгийн Зүүнбүрэн, Батсүмбэр сумдад төмс, хүнсний ногоо тариалдаг, Сэлэнгэ аймгийн Цагаан нуур суманд Францын “Лимузин”, Канадын “Ангус” үүлдрийн үхрийн фермтэй. Харин Сэлэнгэ аймгийн Мандал, Булган аймгийн Бүрэгхангай, Өвөрхангай аймгийн Бат-Өлзий сумдад алтны уурхайнууд нь бий. Мөн Улаанбаатар хотод “Монгол телевиз”, “Тэрэлж” зочид буудал, “Brick House” хүүхдийн тоглоомын дэлгүүр нь бий.
“Дорнод” гурил- ХХААХҮ-ийн сайд Х.Болорчулуун
“Дорнод” гурилыг “Дорнод гурил” ХХК үйлдвэрлэж, нийлүүлдэг. Олны сайн мэдэхээр “Дорнод гурил” ХХК-ийн эзэн нь ХХААХҮ-ийн сайд Х.Болорчулуун. Газар тариалантай, гурилын үйлдвэртэй, ашиг сонирхлын зөрчил нэвт ханхлуулсан Х.Болорчулууныг ХХААХҮ-ийн сайд болсноос хойш гурилыг үнэ улам л гаарсаар буй нь бодит үнэн.
ХХААХҮ-ийн сайд Х.Болорчулуун 1997 онд “Дорнод гурил” ХХК-аа байгуулж, гурилын бизнест буцалтгүй орсон. Дараа нь 2005 онд буудай тариалалтын “Хишиг агро” ХХК-аа байгуулж, “Дорнод гурил” ХХК-тайгаа хоршуулсан. Улмаар Х.Болорчулуун энэ хоёр компанийнхаа буянд Дорнодын төв баячуудад зориулсан хоёр давхар хаус хороолол, залуу гэр бүлүүдэд зориулсан нэг давхар хаус хорооллыг тус тус барьж худалдсан. Мөн Нийслэлийн прокурорын газартай зэрэгцүүлэн 10 давхар “Хэрлэн плаза” гэх шилэн барилга барьж, тэндээ тухалж буй.
Сонирхуулахад, Үндсэн хуулийн цэцийн Д.Одбаяр 2008-2012 онд УИХ-ын гишүүн байхдаа “Дорнод гурил” ХХК-ийн 5.0 хувийг эзэмшдэг гэж мэдүүлдэг байсан юм.
ГУРИЛЫН ҮЙЛДВЭРҮҮДЭЭС “ТӨРСӨН” ГУДИГГҮЙ ТЭРБУМТНУУД |
|