Ж.ДЭЛГЭРСАЙХАН: 10 их наядын хөтөлбөр үнийн өсөлтөө зөв тодорхойлбол сайн санаачилга болно

Б. Бадралмаа:
Эдийн засаг

2021-02-24, 721

Эдийн засагч Ж.Дэлгэрсайхантай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Нийгмийн даатгалын сангийн тухай хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр нийгмийн даатгалын шимтгэлийг нэмэгдүүлэхээр болсон. Сүүлийн үед энэ асуудлаар Үйлдвэрчний эвлэлийн хороод байр сууриа илэрхийлж, эсэргүүцэл илэрхийлэх боллоо Нийгмийн даатгалын шимтгэлийг хоёр хувиар нэмэгдүүлж, 26 хувь болгосон асуудалд ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Нийгмийн даатгалын шимтгэлийг нэмэгдүүлж байгаагийн эсрэг байгаа. Тэглээ гээд өнөөгийн эрх баригчдад үүнээс өөр шийдэл байхгүй. Яагаад ийм байдал хүрсэн, үүний буруутан хэн гэдгийг нийтээрээ ойлгох хэрэгтэй. Энэ асуудлын уг шалтгаан нь өнөөдрийн тэтгэврийн даатгалын буруу тогтолцоо. Үүнийг 2000 оноос хойш сайжруулах шаардлагатай байсан боловч хийгээгүй явдал. Өнөөгийн эв санааны гэх тодотголтой тэтгэврийн даатгалын тогтолцоо нь энэ хэвээрээ удаан ажиллах чадваргүй болсон. Иймээс үндсэн арга нь тэтгэврийн нас, шимтгэл гэх мэт үндсэн параметрүүдийг өөрчлөх идэвхгүй арга болж хувирсан. Сүүлийн жилүүдэд 500 тэрбумаас дээш алдагдалтай явж байна. Зарим нь өнөөдөр ОУВС-ийн шаардлагаас болоод нэмсэн гэсэн төөрөгдөлтэй явж байна.

ОУВС-ийн хөтөлбөрийн хүрээнд энэ асуудал хэрэгжиж байгаа байж болох ч үндсэн шалтгаан нь манай үе үеийн нийгмийн даатгалын бодлогыг хэрэгжүүлэгчийн алдаа. Ялангуяа 2000-2010 оны хооронд өнөөгийн хүнд байдалд орохоос өмнө шинэчлэлийг хэрэгжүүлж эхлээгүй явдал. Үүнээс дунд урт хугацаанд гарах үндсэн арга нь тэтгэврийн шинэчлэл хийх явдал. Энэ ажил маш удаашралтай явж байна. Уг нь бид “Тэтгэврийн реформ” хөдөлгөөнийг санаачилж тодорхой талууд дэмжиж, Н. Учрал гишүүн УИХ дээр нилээд идэвхтэй хөөцөлдөж байсан боловч одоогоор түр зогсоод байна.

-Энэ оны төсвийг өндөр алдагдалтай баталсан нь нэлээд шүүмжлэл дагуулж байгаа. Төсөвт тодотгол хийх шаардлагатай юү?

-2021 оны төсөв нь ерөнхий агуулга, гол тоон үзүүлэлтүүд нь 2019 онд өргөн барьж батлагдсан 2020 оны төсөвтэй ихээхэн төстэй. Алдагдлын хэмжээ ч 2.1 их наяд орчим. Энэ төсөвт хоёр үндсэн сул тал байгаа. Нэг нь бид энэ төсвийг цар тахлыг дотооддоо алдахгүй гарч чадна гэсэн итгэл үнэмшилтэй хийсэн мэт байдаг. Нөгөө нь төсвийн алдагдал, хөрөнгө оруулалт, зарлагын чиглэлд дорвитой шинэчлэл хийгдээгүй. Гэтэл бид 2020 оны төсвийн тодотголын батлахтай зэрэгцээд “Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөр”, “Монгол Улсыг 2021-2025 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл” зэрэг баримтыг баталсан байдаг. Эдгээр арга хэмжээтэй холбоотойгоор төсөв нь бодлого чиглэлийн хувьд өөрчлөгдөх ёстой гэж би хувьдаа үздэг. Мөн цар тахлын нөхцөл байдал нь биднийг энэ онцгой үед нийцсэн макро эдийн засгийн бодлогыг баримтлахыг шаардаж байна.

Иймээс бид төсвийн тодотгол хийх шаардлагатай гарцаагүй тулсан. 2020 оны наймдугаар сарын төсөөллөөрөө эдийн засаг, нийгмийн асуудалд хандаж болохгүй болоод байна.

-Сангийн сайдаар ажиллаж байсан Ч.Хүрэлбаатар өнгөрсөн хугацаанд манайх тодорхой хэмжээний өр төлсөн гэж мэдэгдэж байсан. Гэтэл Дэлхийн банк манай улсын өр эрчимтэй нэмэгдэж байгааг сануулсан байна. Энэ талаар та мэдээлэл өгөхгүй юү?

-Энэ хоёр талын мэдээлэл аль аль нь үнэн байх боломжтой. 2021 оны нэгдүгээр сарын 6-нд Дэлхийн банкны зүгээс гаргасан тайланд Монгол Улсын өр 300 хувь руу дөхөж байгаа тухай, 2020 онд эдийн засаг нь таван хувиас өндөр унах магадлалтай орнуудад багтаасан байгаа. Монгол Улсын гадаад өр ихээхэн, ялангуяа Засгийн газрын өр ихээхэн нэмэгдэж байгаа нь үнэн. 2020 оны гуравдугаар улирлын байдлаар Монгол Улсын гадаад өр 31.2 тэрбум доллар болж энэ нь бидний тооцоогоор 2020 оны ДНБ-ны хүлээгдэж буй гүйцэтгэлд 275 орчим хувьтай байхаар байна. Энэ нь бидний хувьд анхаарах том тоо мөн. 2020 онд л гэхэд бид цар тахалтай холбоотой хэрэгжүүлсэн арга хэмжээний хүрээнд төсвийн алдагдлын 2.7 их наядыг гадаад өрөөр санхүүжүүлсэн байна.

Нөгөө талд бидний өмнө тавьсан дотоод, гадаад өрийн хугацаа дуусаж эргэн төлөлтийг хийж байна. Энэ нь үндсэн төлбөр, хүүгийн хамт олон их наяд төгрөгөөр хэмжигдэж байна. Оны өмнөхөн бид Номад нэртэй 600 сая долларын бонд гаргаж Мазаалай бондын төлбөр, Чингис бондын тодорхой хэсгийг төлөхөөр болоод байна. Ийм байдлаар бид өрийг өрөөр төлж, мөн дээр нь шинэ өрийг бий болгож байгаагаас өрөө төлсөөр байгаа боловч өр нэмэгдэх байдалд ороод байна. Гэхдээ энэ хүрээнд өрийн бүтцийг сайжруулж зардлыг бууруулах, хугацааг сунгах мэт нааштай өөрчлөлт гарч байгааг дурдах нь зүйтэй юм. Дунд урт хугацаандаа бид өрийн дарамтыг бууруулахад чиглэсэн дорвитой арга хэмжээг хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Энэ нь эдийн засгийн хөгжлийг дэмжсэн томоохон дэд бүтцийн төслүүдийг эхлүүлэх, бизнесийн орчныг дэмжсэн төрийн бодлогын нэгдлээс бүрдэх ёстой.

-Засгийн газар 10 их наядын төлөвлөгөө боловруулж батлаад байна. Энэ төлөвлөгөөг одоо хэрэгжүүлвэл үр дүнтэй байж чадах уу?

-Засгийн газраас зарласан 10 их наядын хөтөлбөр нь хэрэгжилтийн шатанд валютын ханш, үнийн өсөлтийг зохицуулах арга замаа зөв тодорхойлж чадвал сайн санаачлага болсон гэж хэлэх үндэстэй. Учир нь энэ хөтөлбөрийн хүрээнд ажлын байр, бизнес эрхлэгчид, иргэдийн амжиргаа, эдийн засгийн суурь дэд бүтцийн томоохон төслүүд гэсэн үндсэн суурь зорилго хамрагдсан явдал юм.

-Харин Ерөнхийлөгчийн зүгээс Өрх бүрт сая төгрөг санаачилга гаргаад байгаа. Ийм санхүүгийн боломж байна уу?

-Энд боломжийн тухай бус зөв буруугийн тухай ярих хэрэгтэй. Боломжийн хувьд манай улс төрчид яаж ийгээд л гаргаад ирж мэднэ. Бид дээр эдийн засаг маш хүндрээд байгаа тухай ярьсан. Мөн цаашид ингэж байх боломжгүй гэж. Үүнээс гарах гол гарц нь эдийн засгийн суурийг дэмжих явдал. Шуудхан хэлэхэд хэрвээ бидэнд боломж байгаа бол тэрийг бизнес эрхлэгчдийг дэмжихэд чиглүүлэх хэрэгтэй. Өнөөг хүртэл хэвийн, хямралын үед бид иргэд рүү чиглэсэн халамжийн хавтгайрсан арга хэмжээг хэрэгжүүлж улс орныг ихээхэн доройтууллаа. Одоо бид асуудалд өөр өнцгөөс хандах цаг болсон. Иймд энэ нь буруу гэж үзэж байгаа. Бид иргэдийн амжиргаа, халамжийн чиглэлд нөөцөөсөө давсан шахуу арга хэмжээ авчхаад байгаа. Мөн халамжийн энэ үргэлжилсэн бодлогын сөрөг нөлөө маш их байна.\

-Намрын чуулганаар Банкны тухай хууль нэмэлт, өөрчлөлт оруулж, олон нийтэд хувьцаа арилжаалах зохицуулалттай болголоо. Ингэснээр зээлийн хүүг бууруулах боломжтой гэж тайлбарлаж байгаа. Эдийн засагт ямар ач холбогдолтой юм бэ. Хэр хурдан хугацаанд үр дүнгээ өгөх боломжтой бол?

-Ямартай ч бид зөв чиглэлд явж байгаа нь сайшаалтай. Аливаа бизнесийн хувьд нээлттэй компани болох нь зорилго байдаг. Энэ нээлттэй байдал нь нэг талаас маш их үүрэг хариуцлага, нөгөө талд ихээхэн боломжийг бий болгодог. Хуулийг улс төр, төрийн байгууллагуудын хувьд ихээхэн эерэг харж байгаа бололтой. Банкны хувьцааны төвлөрөл буураад, жирийн иргэн хувьцаа эзэмшигч болж банкаа хянаад л засаглал, ил тод байдал нь сайжраад зардал буурч, өрсөлдөөн нэмэгдэх замаар хүү буурна гэж үзэж байгаа юм байна. Мөн нөгөө талд банкны хувьцааг авах, хүү буурахаар мөнгүүд хөрөнгийн зах зээл рүү явах замаар хөрөнгийн зах зээл хөгжинө гэж үзэж байх шиг байна.

Арилжааны банкууд монголын санхүүгийн зах зээлдээ том байр суурь эзэлдэг учраас хүчээр шахаад хувьцаа гаргуулчихлаар тодорхой эерэг өөрчлөлтүүд гарах нь үнэн. Миний хувьд ямартай ч энэ нь зоримог томоохон өөрчлөлт бөгөөд нээлттэй засаглал чухал гэдгийг ойлгосон, түүний давуу талыг салбарын хөгжилд ашиглахад чиглэсэн гэдэг эерэг талаас нь харж байна. Гэхдээ энэ давуу тал бий болохын тулд хөрөнгийн зах зээлийн сонгодог тогтолцоо шаардлагатай гэдгийг анхаарах хэрэгтэй юм.

-Тухайлбал?

-Энэ хүрээнд өнөөг хүртэл яагаад банкууд болон бусад томоохон компани нийтийн болохгүй байна гэсэн үндсэн асуудалтай холбоотой олон эргэлзээтэй асуудал бий. Өндөр хөгжилтэй орнуудын хувьд бүх компаниуд үйл ажиллагаа нь жигдрэхээр нийтийн болохыг тэмүүлж байдаг. Гэтэл манайд яагаад ингэхгүй байна. Бид энэ нөхцөлийг бүрдүүлж чадаагүй юм биш үү гэх мэт хөрөнгийн зах зээл, хэрэгжилтийн түвшинд анхаарах нь чухал юм.

Тодруулбал, хууль зоримог сайн өөрчлөлт хийсэн байж болох ч хэрэгжилтийн түвшинд анхаарах асуудал олон байна. Үүн дээр яагаад Төв банк суурьтай банкны салбарын хяналт шалгалтын тогтолцооны асуудлыг хөрөнгийн зах зээлийн механизмд даатгах гээд байгаа нь ойлгомжгүй байна. Хуулийн үзэл баримтлал бусад баримтуудаас банкны өмчлөл, зах зээлийн төвлөрөл нь хүүний түвшин, банкны хүндрэл, дампуурлын гол шалтгаан гэсэн байдалтай байна. Бид уг нь 2018 онд Банкны тухай хууль нэмэлт өөрчлөлт оруулж засаглал, үйл ажиллагаа, хяналт шалгалтын чиглэл ихээхэн шинэчлэл хийсэн. Энэ нь хангалтгүй байсан юм болов гэж бодоход хүрч байна.

-Ярилцсанд баярлалаа

Ж.ДЭЛГЭРСАЙХАН: 10 их наядын хөтөлбөр үнийн өсөлтөө зөв тодорхойлбол сайн санаачилга болно