Монголын эмэгтэйчүүдээс олимпын наадмаас медаль анх хүртсэн нь Монгол Улсын гавьяат тамирчин Доржсүрэнгийн Мөнхбаяр билээ. Тэрбээр “Барселона-1992” зуны спортын XXV наадмын буудлагын спорт гар бууны 25 метрийн дасгалд хүрэл медаль хүртсэн. Тэгвэл Д.Мөнхбаяр гавьяатаас хойш 2008 оны Бээжингийн олимпоос О.Гүндэгмаа мөнгө, 2012 оны Лондонгийн олимпын чөлөөт бөхийн 63 кг-ын төрөлд С.Батцэцэг хүрэл, 2016 оны Реогийн олимпын жүдо бөхийн 57 кг-ын жинд Д.Сумъяа мөнгөн медаль, 2020 оны Токиогийн олимпын жүдо бөхийн 48 кг-ын жинд М.Уранцэцэг, чөлөөт бөхийн 53 кг-д Б.Болортуяа хүрэл медаль хүртээд байна. Эмэгтэй тамирчдын зам мөрийг тэгшилсэн мэргэн бууч бүсгүй нь Д.Мөнхбаяр яах аргагүй мөн юм.

    Социализмын төлөвлөгөөт эдийн засгийн тогтолцоо нуран унаж, чөлөөт зах зээлийн нийгэмд шилжсэн 1992 онд олимпод оролцоно гэдэг үнэхээр амаргүй хүнд даваа байж. Монгол Улс зах зээлийн чөлөөт нийгэмд шилжээд удаагүй байсан үе байсан болохоор бараа, хүнсний хомсдол, мөнгөний ханш уналт, ажилгүйдэл нүүрлэсэн ороо бусгаа он жилүүдэд манай улсын шилдэг тамирчин, дасгалжуулагч нар амьдралаа бодож, ганзагын наймаа руу шилжиж, улсын шигшээ баг тарж, бутарч, спорт заал эзэнгүйрсэн. Тэр үед спортод үнэнч, зүрх сэтгэлээ зориулсан цөөн тамирчин л үлдэж хоцорсон байдаг. Тэдний нэг нь мэргэн буудагч Д.Мөнхбаяр байлаа. Тухайн цаг үеийг өнөөгийнхтэй жиших, харьцуулахын аргагүй. Өдөр бүр ачаалалтай бэлтгэл хийн, өндөр амжилт гаргах боломж, итгэл дүүрэн байгаа мөртлөө гадагшаа тэмцээнд оролцож чадахгүй байх хэцүү.

      Төр, засаг, Буудлагын холбооныхноосоо “Санхүүгийн боломж алга. Энэ удаа өнжихөөс өөр аргагүй боллоо” гэх үгийг сонсохоос  тамирчид халгана. Буудлагын спортын ДАШТ дөрвөн жилд нэг удаа болдог. Гэтэл санхүүгийн боломжгүй байна гээд төрөөс дэмжээгүйн улмаас Д.Мөнхбаяр 1990, 1994 онд дэлхийн аваргын галын шугаманд гарч чадаагүй. Бүхэл бүтэн найман жилийн хөдөлмөрөө салхинд хийсгэсэндээ тэр маш их харамсдаг гэсэн.

       Тамирчдын мөрөөдлийн ноён оргил нь олимпын наадам байдаг. 1992 Барселоны олимпод оролцох болсон нь түүнд зүүд мэт санагджээ. Хөл нь газар хүрэхгүй шахам баярлан догдолж байсан гэдэг. Олимпод явахынх нь өмнөх хэвлэлийн хурал дээр сэтгүүлчид  “Манай буудлагынхан олимпод ямар амжилт гаргахаар зорьж байна вэ” хэмээн асуутал Ц.Өлзийбаяр дасгалжуулагч “Бид медаль авах зорилготой” гээд итгэлтэй нь аргагүй хариулчихжээ. Дасгалжуулагчийн тэр үг Д.Мөнхбаярт битүүхэн айдас, түгшүүр төрүүлсэн гэдэг. “Олимпоос медаль авч чадахгүй бол яана аа” гэсэн эмзэглэл нь сэтгэл зүйн дарамт болсон байх.

   Олимпын галын шугаманд дэлхийн шилгүүдтэй цуг зогсож буудсан ньтүүний хувьд сүрдмээр байж. Гэвч Д.Мөнхбаяр галын шугаманд гарахдаа тэр бүхнийг мартаж, зөвхөн байны голд л онох хүсэл, тэмүүлэлдээ хөтлөгдөн, бодлоо цэгцлэн төвлөрч чаджээ. Медаль авах, финалд шалгарах талаар юу ч бодохгүй буудсан байна. Энэ нь ч түүнд сайнаар нөлөөлж, олимпын шилдэг наймд үлдэв. Финалд буудахад сэтгэл хөдлөл, дээрээс нь айх, сүрдэх нийлээд гар нь чичирч байсан гэдэг. Ийн сандарч байгаагаа өрсөлдөгчдөдөө харуулахгүйг хичээсэн аж. Тэрбээр эхний таван сумаа тавиад 49 оноо авав. Дараагийн таван сумаа буудахад өөрийгөө бүрэн төвлөрүүлж чадсаны хүчинд олимпын хүрэл медалийн эзэн болжээ.

      Тэр Монголын буудлагын спортын нүүрийг олон жил ганцаараа тахалж явсныхаа үр шимийг ийнхүү дэлхийн тамирчин болж хүртсэн. Олимпын наадмаас медаль хүртэх гайхамшигтай сайхан мэдрэмжийг төсөөлөшгүй. Тэр гайхалтай мэдрэмжийг 16 жилийн дараа, 2008 оны Бээжингийн олимпоос хүрэл медаль хүртэхдээ дахин мэдэрсэн биз ээ. Тэрбээр олимпоос дахин медаль хүртэх, өнгийг нь хувиргах, бүр цаашлаад түрүүлэхийн төлөө уйгагүй хөдөлмөрлөж, зүтгэсэн ч цөөнгүй удаа бүдэрсэн. Барселоны 1992 оны олимпын наадмаас хойш уйгагүй хичээн 16 жил зүтгэжээ. “Хөдөлмөр хүнийг шагнадаг” гэдэг үг биелэлээ олж, тэр олимпын хос медальтан болов. Түүнд Бээжингийн олимпын медалийн тавцанд О.Гүндэгмаагийн хамт зогссон мөч үгээр илэрхийлэхийн аргагүй сайхан мэдрэмж төрүүлсэн нь дамжиггүй.

     2008 оны олимпын наадмаас О.Гүндэгмаа мөнгөн медаль хүртэж, шагналын тавцанд хоёр монгол тамирчин зогсож байхыг харах монгол хүн бүрд сайхан байсан. Бээжингийн олимпын үеэр О.Гүндэгмаагийн буу гацахад Д.Мөнхбаяр “Яана аа, буу нь гацчих гэж дээ” гээд ихэд харамссан гэдэг. Тэр “О.Гүндэгмааг түрүүлээсэй, Монгол Улс маань олимпын аваргатай болоосой” гэж чин сэтгэлээсээ хүсэж байжээ.

     Харин зарим хүн Монгол Улсын иргэншлээ сольсон Д.Мөнхбаярыг “Эх орноосоо урвагч” хэмээн үгийн муухайгаар хэлж, дайрч доромжлон, хувийн амьдралд нь хошуу дүрж, ор хөнжлийг нь сөхөх нь холгүй олноороо түүн рүү хошууран дайрсан билээ. Түүнийг “Германы тамирчин болчихлоо” гэх ганцхан өнцгөөс харан эх орныхоо төлөө төдийгөөс өдий хүртэл зүтгэсэн хөдөлмөр, амжилтыг нь үгүйсгэхэд гомдмоор, харамсалтай санагдах нь аргагүй. Д.Мөнхбаяр “Намайг муу хэлэн, дайрч, доромжлон гутаасан хүмүүсийг буруутгахгүй. Тамирчны амжилт залуу насных. Манайханд нэг дутагдал бий. Байгаа үед нь хайрлаж, дэмжиж чадаагүй мөртлөө хүнийх, бусдынх болсных нь дараа харамсаж, шүүмжлэх юм” гэж хэлснийг бид мартаж болохгүй.

       Буу, сум, хувцас хэрэглэл, санхүү, бэлтгэл хийх орчин, тэмцээнд явах зардлыг нь Буудлага спортын холбоо, төр засгаас гарган өгч чадахгүй болохоор ахуй хангамж, материалаг бааз сайтай улсыг сонгон, амжилт гаргахын төлөө иргэншлээ солихоос өөр сонголт Д.Мөнхбаярт байгаагүй. Тэр сонголт, шийдвэр нь зөв байсныг өнөөдөр цаг хугацаа яруу тодоор харуулж байна.  

    Зах зээлийн шилжилтийн хүнд цаг үед Д.Мөнхбаяр шиг зоригтой, зоримог шийдвэр гаргаж чадаагүй олон тамирчин амжилт гаргаж чадах үедээ “зэвэрч” үлдсэн. Тэднийг хэн ч буруутгаж, үзэн яддаггүй. Цагийн эрхээр мартагдаж, арчигдан бүдгэрч байгаа.  

     Д.Мөнхбаяр эрт иргэшлээ сольсон бол илүү том амжилт гаргах нөөц, боломж түүнд байсан. Ээж, эгч хоёрыгоо бараадан Унгар Улс руу явах санаатай байж. Дур мэдэн шийдэж зүрхлэхгүй л байж. Ааваасаа асуухад “Би чамайг хааш нь ч явуулахгүй. Намайг нас барсны дараа л энэ талаар бодоорой” гэж загнасан гэдэг. Энэ үг Д.Мөнхбаярын эрт амжилт гаргах боломжийг чөдөрлөсөн байж магадгүй. Алдсан боломж, алт шиг цаг хугацааг буцааж болохгүй. Аав нь 1994 онд нас барахад Д.Мөнхбаярт үнэхээр хүнд цохилт болжээ. Д.Мөнхбаяр эхээс дөрвүүлээ. Түүнийг гурван настай байхад аав, ээж хоёр нь салсан гэдэг. Ээж нь хаяад явахад аавтайгаа үлдсэн гэнэ билээ. Дунд сургуульд шаггүй сурлагатай охин байж. Буудлагын дасгалжуулагч нарын “Бэлтгэлээ л тасалж болохгүй” гэх хатуу шаардлагыг дагаад спортоо гээд хичээлээ хоёрт тавьчихсан аж. Спортоор хичээллэж эхлэхэд аав нь анхандаа дургүй байсан ч амжилт гаргаасай гэсэндээ бүхнээ охиндоо зориулсан аж.

    Д.Мөнхбаяр “Аав минь маш ухаантай, тэвчээртэй, агуу хүн байсан. Бурхан болсных нь дараа л их зовоож байснаа ухаардаг юм билээ” гэж дурссан нь бий..

    Тэрбээр зөвхөн аавдаа л хорогдож, Монголдоо байж. Аавыгаа өөд болсон тэр жил ДАШТ-д санхүүгийн хүндрэлийн улмаас оролцож чадаагүй юм. Дараа жил нь найз залуугаасаа салсан нь түүнд сэтгэл зүйн хүнд дарамт болж. Наашаа гэх өмөг түшиг болох хүн байхгүйн зовлонг сэтгэл зүрхээрээ мэдэрч, хатуу амьдралыг туучин ой гаруйхантай охиноо тэврээд харийн орныг зорьсон билээ.

    Герман Улсад таван жил сурсныхаа дараа тус улсын хүсэлтийн дагуу, иргэншлээ сольсон байдаг. Нялх хүүхэдтэй бүсгүй харийн оронд сурч, амьдрах амаргүй байсан нь ойлгомжтой. Хар багаасаа ээжгүй өсөхийн зовлонг биеэрээ мэдэрч, амьдралаараа туулсан нь түүнийг сэтгэлийн хаттай, аавын төмөр мэт дайчин охин болгожээ. Үндэсний шигшээ багаас гарчихсан болохоор сурахын хажуугаар тэмцээнд орох амаргүй байв. Гэвч Д.Мөнхбаяр хувийнхаа зардлаар тэмцээнд оролцдог байлаа. Хүнд хүчир бэлтгэл, сургуулилалт, тэмцээний хажуугаар охиноо өсгөнө. Ингэж шантралгүй хичээн, зүтгэж байгаад 1998 оны ДАШТ-д оролцох болзол хангасан байдаг. Нэгэнт эрх авсных ганцаараа бус, багаараа оролцох гээд зүтгэжээ. Тэгээд Д.Оюун, О.Гүндэгмаа хоёрт багийн төрөлд хамт өрсөлдөх санал тавьжээ. Тэд Д.Мөнхбаярын саналыг дуртай хүлээж авсан ч нөгөө л санхүүгийн хүндрэл тэр хоёрыг тойроогүй аж. О.Гүндэгмаа орон сууцаа барьцаанд тавин, тэмцээний зардлаа босгосон гэдэг. Тэгж л  ДАШТ-д цэц мэргэнээ сорьсон манай гурван бүсгүй амжилт гаргажээ. Д.Мөнхбаяр дэлхийн аварга болж, багийн төрөлд О.Гүндэгмаа, Д.Оюун, Д.Мөнхбаяр нар хүрэл медаль хүртсэн түүхтэй.

   Ийнхүү Д.Мөнхбаяр Монголын спортын салбараас төрсөн хоёр дахь дэлхийн аварга эмэгтэй тамирчин болсон билээ. Хэрвээ Д.Мөнхбаяр Герман Улс руу сурахаар яваагүй, тэнд очоогүй байсан бол 1998 оны ДАШТ-д оролцон алтан медаль хүртсэн түүх бичигдэж үлдэхгүй байх байлаа.