“Хомын талын чацаргана” ХХК Завхан аймгийн Дөрвөлжин суманд байгалийн зэрлэг чацарганын нөөцөд тулгуурлан  үйлдвэр байгуулжээ. Тус үйлдвэр нь орон нутгийн нөхөрлөлүүдтэй хамтран ажиллаж, түүхээ эдээ нөөцөлж, бүтээгдэхүүн болгон зах зээлд нийлүүлдэг байна. Завхан аймгийн сумдын сургууль, цэцэрлэгийн хүүхдүүд орон нутагтаа боловсруулсан чацарганын бүтээгдэхүүнийг үдийн цайндаа ашиглаж, дархлаагаа дэмжих боломж бүрджээ. Мөн орон нутгийн иргэдийн өрхийн орлого нэмэгдсэн байна. Тус үйлдвэрийн хэтийн зорилго нь олсон орлогынхоо тодорхой хувийг Дөрвөлжин суманд суурьшсан тахь хамгаалах ажилд зориулах ажээ. Бид энэ талаар “Хомын талын чацаргана” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал В.Батмэндлэхтэй ярилцлаа.

-Байгалийн зэрлэг чацарганын нөөцөд тулгуурлаад үйлдвэр байгуулсан юм билээ. Энэ талаараа та мэдээлэл өгөхгүй юу?

        -Дэлхийн байгаль хамгаалах сан, “Хомын талын тахь” ТББ санаачилгаар Дөрвөлжин суманд Хар бутны зэрлэг чацарганыг бүтээгдэхүүн болгох үйлдвэр байгуулагдсан. Бид 2017 онд хамтран судалгаа явуулж, байгалийн зэрлэг чацарганаар ямар бүтээгдэхүүн хийж болох талаар ярилцаж, чацарганаа шинжлүүлсэн. Судалгааны үндсэн дээр өтгөрүүлсэн шүүс, ундаа, чацарганын тос, эм, гоо сайхны бүтээгдэхүүн хийх боломжтой гэж үзсэн. Тухайн үед орон нутгийн удирдлагаас дэмжиж, “Дундаршгүй байгалийн нөөц баялгийг нөхөн сэргээх, ургуулах тал дээр анхаарна” хэмээн хамтарч ажиллаж байна. Дэлхийн байгаль хамгаалах сан, “Хомын талын тахь” ТББ-ын хөрөнгө оруулалтаар үйлдвэртээ тоног төхөөрөмж авч, өтгөрүүлсэн шүүс, ундаа зэргийг үйлдвэрлэж, зах зээлд нийлүүлж байна. Одоогоор манай үйлдвэрт таван хүн ажиллаж, цаашид ажлын байраа хоёроор нэмэх боломж бүрдээд байгаа. Нутгийн иргэд байгальд ургадаг жимсийг ашиглаж, орлоготой болж байгаадаа туйлын баяртай байна.

-Үйлдвэрт ашиглах чацарганаа иргэдээс худалдаж авдаг уу?

         -Бид иргэдийн байгуулсан нөхөрлөлийн бүлэгтэй хамтарч ажиллахаар хамтын гэрээ байгуулаад байна. Нөхөрлөлийн бүлгийнхэн түүсэн чацарганаа тодорхой хэмжээний үнээр манай үйлдвэрт тушаана гэсэн үг. Бид иргэдээс авсан чацарганаа үйлдвэрийн аргаар бэлтгэж, бүтээгдэхүүн болгож, зах зээлд нийлүүлдэг юм. Бид “Тахь” төсөл, Дэлхийн байгаль хамгаалах сан, Хар ус нуур, Монгол элсний тусгай хамгаалалттай газрынхантай хамтраад чацарганын үйлдвэрийг өргөжүүлэх, нэрийн бүтээгдэхүүнээ орон даяар таниулах зорилт тавин ажиллаж байна. Яагаад энэ чиглэлийг анхаарч байна вэ гэхээр зэрлэг чацаргана нь таримлаасаа чанар өндөр, тослог ихтэй байдаг. Тухайлбал, таримал чацаргана -10 градуст хөлддөг бол зэрлэг нь -20 градуст хөлдөж байх жишээтэй. Байгалийн зэрлэг жимс учраас түүхэд хүндрэлтэй, өргөс ихтэй тул өвөл хөлдсөн үед нь түүдэг. Түүхий эдээ сайн нөөцөлж чадвал бид жилийн дөрвөн улиралд амрах ч завгүйгээр ажиллах боломж бий.

-“Хомын талын чацаргана” ХХК-ийн хэтийн зорилго юу вэ?

         -Нөхөрлөлийн бүлгийнхний нийлүүлсэн чацарганаар бүтээгдэхүүн хийж, ашигтай ажиллавал тэдэндээ хувь хүртээдэг болно. Мөн олсон орлогынхоо тодорхой хувийг хуримтлуулж, Дэлхийн байгаль хамгаалах сангийн оруулсан хөрөнгөн дээр өсгөж, үржүүлэх зорилготой. Бидний гол ажил түүхий эдээ хангалттай хэмжээгээр нөөцөлж авах шаардлагатай. Урьдчилсан тооцооллоор манай үйлдвэр 25-40 тонны чацаргана борлуулах хүчин чадалтай гэж үзэж байгаа. Өнгөрсөн жил 11.7 тонн чацаргана боловсруулж, бүтээгдэхүүн болгосон байгаа. Харин энэ жил байгалийн давагдашгүй хүчин зүйлээс болж чацарганын гаралт багассан. Иймээс бид таван тонн чацаргана нөөцөлж, бүтээгдэхүүн болгосон байгаа. Гарч байгаа жилд нь л чацарганаа сайн нөөцлөх хэрэг гарч байна. Орон нутгийн иргэдийн өмч учраас бид иргэддээ хувьцаа олгодог болно. Манайх чинь хувьцаат компани шүү дээ.

-Зэрлэг чацаргана ургаж байгаа талбайгаа хэрхэн арчилж, торддог вэ. Ямар бэрхшээл тулгарч байна вэ?

          -Дэлхийн байгаль хамгаалах сан, БОАЖЯ, сумын нөхөрлөлүүдтэй хамтарч нөхөн сэргээлтийн ажил хийж байгаа. Өвгөрсөн моднуудыг галын түлээнд ашиглах, чацарганын талбай цэвэрлэж, эрүүлжүүлэх ажил хийдэг. Мөн зулзаган моднуудыг чөлөөтэй, зай талбайтай газар руу нүүлгэн шилжүүлэх ажил хийлээ. Мэргэжлийн хүмүүсийн зөвлөгөө, шийдвэрийн дагуу нөхөн сэргээх, тархан суурилуулах ажил сүүлийн хоёр жил хийсэн байгаа. Хар бут чацарганын талбай урт нь 24 километр, Улаан бүрэнд 16 километр зулзаган мод ургаж, талбай өргөсөж байгаа. Бид нөхөн сэргээлт хийгээд явбал ойрын 10 жил нөөцөөр дутахгүй.

-Үйлдвэрээс олсон орлогынхоо тодорхой хувийг тахь хамгаалах ажилд зориулах юм билээ. Энэ ажлын үр дүнгийн талаар та ярихгүй юу?

        -Одоогийн байдлаар үйлдвэр маань суурилалт, тэнцвэржүүлэлт гэх эхний даваан дээр явж байна. Ашигтай ажиллаад эхлэхээр төлөвлөгөөний дагуу нөхөн сэргээлт, тахь хамгаалах ажилд хөрөнгө оруулалт хийх болно. Өнөөдрийн байдлаар үйлдвэр маань ашиглалтад ороод ажиллаж байгаа ч ашиг олж эхлээгүй байна. Удахгүй ашигтай ажиллах төлөвлөгөө бол гарсан байгаа. Тэгэхээр бид байгалийн тэнцвэрт байдал, нөхөн сэргээлт, ан амьтан, байгаль орчны төлөө гар бие оролцох болно. Чацаргана ургадаг талбай нь тахийн ус уудаг, нутагладаг нутагтай залгаа байдаг. Бид тахийг хайрлаж, газар нутгийг нь байгаа чигээр нь хамгаалах юм бол үр хойчид минь онгон дагшин байгаль минь ан амьтадтайгаа цуг өвлөгдөж очно шүү дээ. Ингэж л бодож, тахь хамгаалах ажилд гар бие оролцох гээд байгаа юм. Тахь нутагладаг газрын хэсгийг Улсын тусгай хамгаалалттай газар болгосон. Ингэснээр тахийн нутаг уул уурхайд сүйтгэгдэхгүй, айх аюулгүй болсон гэсэн үг. Бид тэнд аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх зорилго тавьсан.

-Дөрвөлжин суманд чацарганын үйлдвэр ашиглалтад орсноор ямар өөрчлөлтүүд гарсан бэ?

         -Завхан аймгийн хэмжээнд таримлаас илүү зэрлэг чацарганын чанар байдал давуу байна гэдгийг ойлгож, мэдлээ. Тосны ялгаралт өндөр, амт чанар илүү байгаа. Цар тахлын үе байсан учраас иргэд чацаргана, бүтээгдэхүүн авах дуртай болсон. Мөн Дөрвөлжин сумын бренд, нэрийн бүтээгдэхүүн болж чадаж байгаа. Цаашид бид цай зэрэг олон бүтээгдэхүүнээр төрөлжүүлэх боломжтой. Үйлдвэр бий болсноор таван хүн цалинтай болж, таван айл өрхийн орлоготой боллоо гэсэн үг. Чацарганаа бид боловсруулаад, бүтээгдэхүүн болгоод орон нутгаасаа гаргаж, зах зээлд нийлүүлж байгаа нь хамгийн том дэвшилт. Орон нутгийн иргэд ч нутгийнхаа бренд бүтээгдэхүүнтэй болсноор сэтгэл өндөр байна.