ӨДРИЙН СУРВАЛЖИЛГА: Нарантуул захын “Кофены Соко”

Э. Энхмаа:
Монголчуудын амьдрал- Өдрийн сурвалжилга

2022-06-19, 1240

Үүрийн гэгээ тусахтай зэрэгцэн Нарантуул захын худалдаачид Улаанбаатар хотын тал бүрээс ажил руугаа хөдөлнө. Нарантуул зах дээр худалдаа эрхлэгчид дунд олон төрөл бий. Тавилга, хувцас эдлэл, торго даавуу, тогоо шанага гээд хүний хэрэгцээний бүх зүйл бүрэн байна. Харин тэр дунд үйлчлүүлж буй иргэдэд анзаарагдахгүй хэрнээ Нарантуул захын бүх худалдаачдад эчнээ танил болсон, зах дундаа “Кофены Соко” гэдгээрээ танигдсан нэгнийг бид энэ удаагийн өдрийн сурвалжилгаараа онцолсон юм.

Тэрбээр 2006 оноос хойш Нарантуул зах дээр ажиллаж байгаа бөгөөд өдгөө 16 дахь жилдээ ажиллаж буй С.Солонго юм.

Бороотой өдрүүдэд хүмүүс дийлэнхдээ гэртээ амарч, тав тухтай өнгөрүүлдэг. Харин Соко эгчийн хувьд өвөл, зунгүй жилийн дөрвөн улиралд өвчин зовлон гэж шалтаг тоочих ч боломжгүйгээр ажиллана. Тэгж байж л хоногийн хоолтойгоо золгож, хүүхдүүддээ идэх зүйлтэй очих учраас тэр. Кофены Соко гэхээр уншигчид та бүхэн гадарласан байж болох юм. Учир нь, тэр түм түжигнэж, бум бужигнасан Нарантуул зах дотор жижгэвтэр түрдэг тэргэнд цай, кофе, талх, печень зэргийг хайрцагт хийж, зах дундуур өглөөнөөс үдшийн бүрий болтол гүйж хэдэн худалдаачдыг халуун уух зүйлээр хангаж ажилладаг жижиглэнгийн худалдаачин юм.

Нарантуулын худалдаачид өөрийн борлуулж буй бүтээгдэхүүнийг хүний нүдэнд тусахуйц өнгөтэй, өөдтэйгөөр нь алаглуулан өрж байх зуур Соко эгч Нарантуул захын ард байрлах хүнсний мухлагаас өдөртөө борлуулах жаал, жуул юмаа цуглуулна. Ингэхдээ заримдаа зээлж аваад, оройдоо төлдөг тухайгаа өгүүлсэн юм.Түүний ажлын нэг өдөр ингэж л эхэлнэ.

Захын хойд хэсгээс хоёр гартаа дүүрэн тортой зүйл барьчихсан ногоон цувтай эмэгтэй яаран алхана. Тэр бол Соко эгч. Лангууны худалдаачид өөрсдийн бараагаа өрж дуусахтай зэрэгцэн Соко эгч Нарантуул захын оёдолчид суудаг газраас гурван литрийн арав гаруй халуун саванд буцалсан усаа дүүргэж авна. Гурван литрийн нэг халуун сав усыг 700 төгрөгөөр тооцож авдаг бөгөөд өдөртөө хоёрхон л удаа сэлгэдэг. Тэгэхээр Нарантуул захын бороотой зэврүүн өдрийг Соко эгчийн хэдэн халуун сав ус, цай, кофенууд дулаацуулдаг гэхэд буруудахгүй биз ээ.

Захаар үйлчлүүлж буй иргэдийг анзаарвал зорьж ирсэн нь илт, цөөн хэдэн хүн наагуур, цаагуур холхино. Нарантуул захын төв хаалганаас эхлүүлэн хойд үзүүр, баруунаас зүүн хүртэл олон удаа тойрно. Ингэж байж л хэдэн цай, кофегоо борлуулж чадна. Нэг газраас нөгөө рүү явах замд “Хүүе, Соко идэх юм юу байна гээд байхад сонсохгүй юм”, “Соко, зээлээр нэг цай”, “Соко миний тооцоо хэд болсон бэ” зэргээр хандах хүн олон. Олон хүний дуу чимээнээс ажрахгүй, дуудаж буй хүн бүрд эелдэг хандаж, өөдөөс нь мишээж “Заа, юу авах вэ” гээд хар дансны дэвтрээ гаргаж ирж, толгойтой үсэндээ хавчуулсан балаар бичиж тэмдэглэхээ базаана. Ингэж байж л мартахгүй, тооцоог яг таг боддог гэж тэр хэлж байлаа.

Бороо орох нь улам л ширүүсэж байв. Соко эгчид даарсан ч түр амсхийнэ гэсэн ойлголт огт байсангүй. Ямар ч цаг агаартай байсан түрдэг тэрэгтэй цай кофегоо борлуулах нь түүний нэн тэргүүний зорилго юм.

Нарантуул захын дээвэр нь хоёр ялгаатай. Баруун болон зүүн хэсгээр төмрөөр хийсэн байдаг бол төв болон зах хэсгээр даавуун дээвэртэй юм билээ. Даавуун дээвэртэй хэсэгт худалдаа эрхлэгчид урт гэгч хүрзний иш болон, нарийн урт зүйлээр даавуун дээр тогтсон усыг асгаж буй дүр зураг элбэг. Асгаж байх явцад дээрээс нь ус асгарч таарвал хэсэгтээ битгий хэл мөддөө хатахааргүй. Иймэрхүү нөхцөл байдал Соко эгч хэдийнээ дасчихсан. Хөдөө, хотоос үйлчлүүлэх иргэд өчнөөн байхад, олон жил болж байгаа энэ дээврийн асуудлаа шийдэж болдоггүй л юм байхдаа гэсэн бодол төрөн цааш алхлаа.

Бороотой өдрийн Нарантуул захын дүр зураг ил хуль. Худалдаачид хүн багатай учир тойрч суугаад хөзөр тоглоно. Зарим нэг нь өдрийн 14:00 цагийн орчимд бараагаа хурааж “Эртхэн, харьж хоолоо хийе. Өнөөдөр хүнгүй байна" гэх яриа сонсогдоно. Энэ мэтээр өдөр өнгөрч цаг хэдийнэ 16:30 болоход Соко эгч захыг бүхэлд нь дахин нэг тойрч эхэлнэ. Энэ нь өглөө бичүүлж худалдан авалт хийсэн худалдаачдыг явахаас нь өмнө мөнгөө авах нөгөөтэйгүүр хэзээ явахыг нь лавлаж сануулж буй явдал юм.

Хааяа нэг Нарантуул зах ороод хэрэгтэй зүйлээ авах гэж явахаар хөл өвддөг бол харин өнөөдөр тэгсэнгүй. Надаас илүү хичээж, хөдөлмөрлөж, амьдралын төлөө тэмцэж буй нэгнийг харсан болохоор “Хөл өвдлөө” гэхээс ичсэн байж болох юм.

Даавуун болон төмөр дээврийн дор бараа, бүтээгдэхүүн борлуулж буй худалдаачид төлөх түрээсийн хувьд ижилхэн ч нөхцөл байдлын хувьд эрс ялгаатай. Мөн Нарантуул зах дотор үйл ажиллагаа явуулж буй худалдаачид төмөр болон модон гэсэн хоёр төрлийн авдарт бараа, бүтээгдэхүүнээ хадгалдаг. Төмөр авдарт хадгалж буй худалдаачид зөөдөггүй бөгөөд бараагаа хураачихдаг. Харин модон авдартай худалдаачид агуулах буюу чингэлэгт хадгалдаг гэж Нарантуул захын худалдаачин Д.Батдорж хэлсэн юм.

Тэрбээр “Би таван жил гаруй хугацаанд Нарантуул зах дээр ажиллаж байна. Саяхан дахиад л хил хаачихлаа. Улирлын шинжтэй бараа борлуулдаг худалдаачдад хэцүү байна. Манайх гэхэд л гэр бүлээрээ Нарантуул зах дээр бизнес эрхэлдэг. Эхнэр маань төрөх дөхөөд, гэртээ байгаа. Энэ хугацаанд нь хэдэн төгрөг олж, бараагаа борлуулъя гэсэн хэцүү л болоод байна. Бараг өмнө нь захисан бараануудаа авч чадаагүй байтал хил, гаалийн асуудал гараад ирлээ дээ. Өнгөрсөн жил бас л нэг иймэрхүү зүйл болсон. Иргэдийн худалдан авах чадвар өмнөх үеийг бодвол буурсан. Гэхдээ бас чиг учиртай л байна. Нарантуул зах чинь борлуулж буй бараагаа хамгийн хямд, бөөний үнээр зардаг газар шүү дээ. Тийм болохоор орон нутгаас болон Улаанбаатарын худалдаачид бөөндөж авдаг болохоор харьцангуй хүнгүй болчихоогүй л байна. Ковидын дараа Нарантуул зах дээр худалдаа эрхлэх хүмүүс цөөрч, хоосон лангууны тоо ихсэж байна. Манай лангуу саравчин доор байдаг болохоор өвөлдөө нар үзэхгүй их хүйтэн. Зундаа бол гайгүй. Ер нь тэгээд их л уйгагүй л ажиллаж байж юманд хүрнэ дээ. Жилийн дөрвөн улирал, долоо хоногтоо нэг л өдөр амарна. Барааныхаа дэргэдээс холдож болохгүй. Холдвол худалдан авалт хийх хүн багасна. Би өглөө 9:00 цаг дөхүүлээд л зах дээр ирдэг. Ирээд хувцаснуудаа гаргаж өрж тавина. Оройдоо 19:00 цаг өнгөрөөд бараагаа хурааж эхлээд 20:30 орчмын үед ажил дуусна даа. Өнөөдрийн тухайд бороотой болохоор үйлчлүүлэх хүн бага байна. Тэгээд эртхэн бууна даа” гэсэн юм. Бороотой энэ өдрийн Нарантуул захын талаар худалдаачин Д.Батдоржоос тодруулах хооронд Соко эгч маань хэдийнэ гурван халуун сав, буцалсан усаа цай, кофе болгоод зарж дууссан байлаа.

Сэрүүн, жаахан салхитай энэ өдөр нимгэн цамцны гадуур борооны цув өмсөж, доогуураа усны гуталтай ажиллана гэдэг хэцүүхэн бөгөөд хэр баргийн хүний хийх ажил биш нь тодорхой.

16 жилийн турш Нарантуул зах дээр ажиллаж буй Соко эгч анхнаасаа жижиглэнгийн бараа борлуулаагүй бөгөөд хувцас эдлэл, дэвтэр ном гээд олон төрлийн бараа борлуулсан гэнэ. Энэ тухай өгүүлэхдээ “Хүнд зохидог наймаа, зохидоггүй наймаа гэж байдаг юм билээ. Эгчид нь тохирох нь жижиглэнгийн наймаа. Өдөрт олох орлого нь тэр бүр тогтмол биш, заримдаа 10-20 мянган төгрөг ч олох үе бий. Гэсэн ч эгч нь гүрийгээд яваад л байна. Уг нь борлуулах юм их байсан. Хиам, талх гүйлгээ сайтай байдаг байлаа. Даанч махны асуудал сөхөгдөж хэрэглэх хүн ховор болсон. Тэгээд л өндөг, талх, гахайн мах зэргийг ганц нэгээр нь борлуулж байна” гэв.

Энэ мэт Соко эгчтэй яриа өрнүүлэх боломж тун ховор. Учир нь, захиалга өгөх, дуудах хүн олон учраас нааш цааш, лангуунуудын дундуур гүйж таарна. Энэ өдөр Соко эгчийн халуун кофе л худалдаачдыг дулаацуулж байв. Бараанаасаа холдвол борлуулж чадахгүй учраас худалдаачид тэр бүр явах боломжгүй. Өглөө ирээд л орой харих хүртэл тоотой хэдэн удаа л лангуугаа орхидог гэх худалдаачдад хүйтэнд халуун уух зүйл, халуунд хүйтэн уух зүйл дөхүүлж буй хүн нь Соко эгч.

Тэрбээр нэг өдрийн 1500 төгрөг тэрэгний түрээсэнд өгдөг. Сар болгоны 1-5-нд сарын түрээсээ төлдөг. Сардаа 91 мянган төгрөг болдог.

Хэсэг зуур яриа өрнүүлсээр захын баруун хэсэгт ирлээ. Задгай талбайд сууж байсан худалдаачид Соко эгчийн хармагцаа “Хүүе Соко тооцоогоо хийе” гэж хэлнэ. Зарим нэг нь ”Чиний тэмдэглэсэн дансны тооцоо зөрүүтэй байна. Би дөрвөн цай уугаагүй. Гурвыг л уусан” зэргээр маргалдах ч хүн байна. Хариуд нь Соко эгч яг л автомат хариулагч шиг хэдийг, хэзээ цай уусныг нь тодорхой хэлнэ.

Өглөө өгсөн цайныхаа тооцоог хийж байх зуур тэр хавьд лангуу ажлуулж буй худалдаачин Х.Мэндсүрэн эгчтэй хэсэгхэн зуур ярилцсан юм. Тэрбээр “2000-аад оноос Нарантуул зах дээр худалдаа эрхэлж байна. Харьцангуй чөлөөтэй бизнес шиг санагддаг. Юм л бол шүүмжлэхээс илүү давуу талыг нь олж хардаг байгаасай гэж хүсдэг. Нарантуул зах үндсэндээ олон иргэдийн амьдрал ахиугаа авч явах, үр хүүхдүүдээ мэргэжил боловсрол эзэмшүүлэхэд маш том түлхэц болдог ажлын байрны талбар. Энд суух, хэзээ ажиллах нь тухайн хүний сонголт байдаг. Цагт баригдахгүйгээр өөрийн хүссэнээрээ ажиллах боломжтой. Би тасралгүй 20 гаруй жил зогссоных хоёр хүүхдээ дээд сургуульд төгсгөж, гуравдахь хүүхдээ ч мөн дээд сургуульд сургаж байна. Одоо гуравдугаар курс, ирэх жилээс төгсөнө. Дахиад ч ЕБС-ийн хүүхдүүд байна. Энэ бүгд ганцхан хүний ажил амьдралаар төлөөлөгдөж буй зүйл биш юм. Энд ажиллаж бүх хүн л чадлаараа л сайн, сайхан амьдрылын төлөө, цаг наргүй ажилладаг даа. Би тэдгээрийн л нэг төлөөлөл нь” гэсэн юм.

Нарантуул зах дотор худалдаа, үйлчилгээнд ажиллаж буй иргэд бүгд л өөр өөрийн гэсэн борлуулах арга барил зан чанартай. Ижил төрлийн бараа борлуулж буй зэрэгцээ лангуунууд байхад нэг нь дээр олон хүн бужигнаж, нөгөө талд нь утсаа оролдсон худалдагчаас өөр хүнгүй. Энэ нь тухайн хүний сэтгэл бөгөөд үйлчлүүлэгчдэд хандаж буй хандлагын ялгаа мэт.

Хэсэг хором худалдаачин Х.Мэндсүрэн эгчтэй яриа өрнүүлж байх хооронд Соко эгч Нарантуул захын баруун хэсгийн худалдаачдаас тооцоогоо авч дуусах дөхсөн байв. Очоод Соко эгчээс “Та даарч байна уу, хэсэг зуур амар ч халуун юм уух уу” гэхэд хариуд нь “Эгч нь өлсөх ядрахыг мартаад удаж байна. Юм идэж амжихгүй үе байна шүү дээ. Тийм үед бүр орой ажлаа тараад гэнэт юм идээгүйгээ санадаг” гэж инээнэ. Элдэв маяггүй, энэ амьдралын төлөө өөрийгөө умартан зүтгэх түүнийг хараад хүндэлж “Амьдралд бууж өгч буй олон залуус Нарантуул зах дээр нэг өдөр ирээд ажиллаж, амьдралын үнэ цэнийг мэдрээсэй” гэж эрхгүй бодлоо.

Захаар үйлчлүүлж буй хүмүүс дунд хамгийн ганган, хээнцэр нь мэт харагдах авч харилцаа хандлагын хувьд доголдолтой ялгаварлан харицаж буй хүмүүс нь залуучууд байгаад харамсал төрөв.

Бидний эцэг, эх бүгд амьдралын төлөө хичээж, одоо ч хичээсээр л яваа. Захын жижиглэнгийн худалдаачин гэхээрээ л муухай харьцаж буй хэд хэдэн залуус Соко эгч бид хоёртой хэд хэд таарсан юм. Нарантуул захын лангуу хоорондын зай жижигхэн, нарийхан байдаг. Тэр дундуур тэрэг дүүрэн бараагаа ачсан Соко эгч хүний зай, завсараар зөрж, өнгөрөхийг хичээнэ. Үнэртэй ус сэнгэнүүлэн, том хар нүдний шилтэй, шаргал үстэй нэг эмэгтэй хажуугаар нь өнгөрөхдөө “Хүүе, авгай минь холд. Халтар гараараа хувцас руу юм асгачихав” гэж хэлэхэд Соко эгч “Заа, эгчийгээ уучлаарай” гэв. Энэ мэт доромжилсон, ялгаварлан гадуурхсан өнгө аястай харилцах хүмүүсийн ихэнх нь залуучууд байв.

"Иймэрхүү юм байж л байдаг юм шүү дээ" гэсэн харцаар харсан Соко эгч надруу хандан “Заа, одоо эгч нь Нарантуул захын төв хаалганы хажууд хэсэг зогсоно. Чамайг өглөөнөөс хойш нэлээн дагуулаад явчихлаа. Даарч байвал хэлээрэй. Асуух юм байвал тэнд хэсэг зогсоод ярилцъя” гэв. Захын баруун хэсгээс төв хаалга руу явах замд худалдаачнаас тооцоогоо авсаар, хар дансны дэвтэр дээрээ тэмдэглэсээр явлаа. Хүний зав, зайгаар тэргээ түрсээр Нарантуул захын Төв хаалга нь дээр ирлээ. Нэлээн удаан хугацаанд хамт, явж ажлын үйл явцыг ойлгосон надад Соко эгчтэй ярилцах боломж олдоно гэдэг түүнийг таних сайхан боломж байсан юм.

Соко эгч “Би 47 настай, дөрвөн сайхан хүүхэдтэй. Хамгийн том нь 28 настай, тусдаа гараад нөхөр хүүхэдтэй болсон. Бага нь 12 настай. Гурван хүү, нэг охинтой хүн дээ. Нарантуул зах бол миний ажлын гараагаа эхэлсэн газар. Тэрнээс өмнө хүүхдүүдээ өсгөөд ажил хийж байсангүй. Одоо нөхөр, бага хоёр хүүтэйгээ хамт амьдардаг. Манай нөхрийг Т.Баттогтох гэдэг. Хөдөө барилгын ажил хийдэг. Байхгүй хооронд нь эгч нь хэдэн хүүхдүүдээ хараад, ажлаа хийдэг. Ядарлаа гээд яахав дээ. Амьдралын төлөө зүтгээд л байна. Өрөөс өрийн хооронд л явж байна. Жижиглэнгийн барааг сүүлийн арван жилд борлуулж байна. Ковид гээд нэлээн мөнгөний асуудалтай нүүр тулсан. Одоо талыг нь барагдуулаад байна. Нэг ширхэг кофег 350 төгрөгөөс аваад 800 төгрөгөөр зарна. Зарим нэг явуулын хүнд 1000 төгрөгөөс зарна. Заримдаа бас ажлаасаа гарсан хүмүүсээс мөнгөө авч чадахгүй алдах тохиолдол гардаг” гэж тэрээр өгүүлсэн юм.