АРД ТҮМЭН САМБУУ НАЙРУУЛАГЧАА ҮГҮЙЛЭХЭД АРСЛАНГИЙН ДҮР ХЭЧНЭЭН ДОТНО

Д. Бямбасүрэн:
Соёл урлаг- Кино ертөнц

2023-05-27, 1249

Бүгчим халуун говийн хээгүй, бүдүүн тоймын л эр дээ, Арслан гэдэг чинь. Үзэх бүрд түүний эг маггүй инээд, эв хавгүй үйл хөдлөл, цаанаа нэг ёжтой яриа хөөрөө, үе үе өөрт нь төрдөг зурвас бодол, түүнийгээ илэрхийлж байгаа байдал нь буйд газрын хүний бүрэг даруу мөн чанарыг тэр хэвээр нь дэлгэх шиг.

Живэр сахал, хар нүдний шилтэй жигтэйхэн даруу нэгэн мөртлөө даацтай, дардастай олон сайхан бүтээлийг тэр Монголын урлагийн тайз, дэлгэцийн "хэц"-нд тохсон ховор авьяастан. Юуг найруулж, хэнийг үзүүлбэл хүний сэтгэлийн талд соёолж, урган дэлгэрэхийг, мартаж, санаж, хайрлахын цаад халуун чанарыг бүтээлдээ хэрхэн шингээн дэвсэхийг тэр нарийн боддог, боловсруулдаг, сонгодог соргог найруулагч. Энэ л Самбуу найруулагчийн голлох чадвар. Харин түүний төрх байдал, биеийн хэлэмж, зан чанар нь яг л Арслан байж. "Говийн зэрэглээ" киноны төгсгөлд Арслан онгоцноос буугаад газарт тэрийн хэвтээд дуусдаг даа. Харин үзэгчийн хувьд тэр хэсэгт яагаад ч юм уйлмаар мэдрэмж төрөөд, түүний тэр том биетэй мөртлөө хүүхэд шиг араншин сэтгэлд буугаад дуусдаг. Тэгээд нэг үзэхэд огт мартагдахгүй нэхэн дурсагдаж, сэтгэлийн дотроос "өндийн босож", өөртөө улам татдаг сан. Тэгээд л "Ард түмэн энэ эгэлгүй найруулагч, хайртай уран бүтээлчийг үгүйлэн дурсахад хөгжөөнтэй, хөгтэй, хүн чанартай, хайр ханхлуулсан Арслангийн дүр мөн ч дотно юм даа" гэж бодогдож, түүнийг дурсаж байна.

-АРСЛАН ГЭДЭГ ЧИНЬ Г.ДОРЖСАМБУУ НАЙРУУЛАГЧ ӨӨРӨӨ Л ЮМ БАЙНА-

Илүү, дутуу үгүй, элдэв маяггүй хэнэггүй эрийн энэ дүр ерөөс Г.Доржсамбуу найруулагч өөрөө л аж. Үзэгчдэд хайрлагдсан сайхан дүрийн цаана сайхан хүн тэр чигээрээ инээж, уйлж, баярлан догдолж суудаг байх нь. Тиймээс л нэрт найруулагч Б.Балжинням "Г.Доржсамбуу гэдэг чинь найруулагчаасаа дутахгүй ховор жүжигчин" гэдгийг ард түмэнд үзүүлж, ойртуулж, мэдрүүлэх гэж Арслангийн дүрээр түүнийг ил болгосон. Энэ талаар Г.Доржсамбуу агсны гэргий Ц.Цолмон "Б.Балжинням гуай эхнээсээ Арслангийн дүрээ ханьд минь зориулсан юм. Хөдөөний хээгүй тракторчин Арслангийн дүр түүнээс хол ч үзэгчдэд хүрч чадсан" гэсэн байдаг. Түүнээс хол гэхэд итгэмгүй хэзээний л тийм нэг хэнэггүй тракторчин шиг харагддаг. Ямар ч дүрийг өөртөө гүн бат, бүр төрөлхийн мэт нутагшуулж, үзэгчпдэд итгүүлнэ гэдэг хэн бүхний чадах тэнхээ биш. Тэгэхээр тэр бусдыг өөртөө татах мөнхүү их тэнхээ чадалтай, авьяас билэгтэй мадаггүй нэгэн юм. "Та нар энэ хүнийг жинхэнэ мөн чанараар нь харах уу" гээд дэлгэчихсэн Б.Балжинням найруулагчаас хойш харин түүни дүрүүд өөрөө бидэнд нэгийг хэлж, хоёрыг тунгаах ухаанд хөтөлж байв. Харахад уул шиг том хүн байтлаа дотоод сэтгэл нь хүүхдээрээ Арслангийн дүрийг тэр чигээр нь дахин үзүүлж, гэхдээ олон хүүхэдтэй хэнэггүй аавын дүр болчихсон нь үзэгчдийн хайр бүр ч их татсан. "Би нисэх дуртай" киног үзсэн хэн ч "Өө, өнөө Арслан чинь хүүхдүүдээ дагуулаад явж байна. Энэ ч ёстой хөгтэй золиг доо" гэж инээж, хайрлаж үздэг. Тэгэхээр эл хоёр дүрийг эвсүүлэн бодоход дундаас нь Г.Доржсамбуу гэх уран бүтээлчийн жинхэнэ төрх, зан чанар тодрон гийж, эгэл жирийн мөртлөө хүүхэд зантай ховор эр хүн байсан нь улам бүр батлагдах шиг. Эл хоёр дүрээр нэгэнтээ үзэгчдийн хайрыг татсан тэр “Мөнгөн буйл” киноны Содном, “Загийн алим” киноны жолооч, “Хэцүү даалгавар” киноны декан, “Гарын таван хуруу” киноны хөрш гээд дэлгэцийн олон бүтээлд чимж орж ирсэн нь мөн л үзэгчдэд нэн таатай бөгөөд ойр.

Гэсэн ч тоос тоосны дундаас торойх ганц нь Арслан.

Тэгвэл дүрээс ангид ямархан аав байсан тухай нь түүний хүү "Яг үнэндээ бага байхад аавын тоглосон кино зурагтаар гарахаар "Маргааш яаж хичээлдээ очно оо" гэж яс хавталздаг байлаа. Хүүхдүүд Арслангийн зулзага энэ тэр гэж дуудаад хэцүү шүү дээ. Эцэг, эхийн хурал болж, аав ангид ирэхээр бас ядаргаатай санагддаг байсан. Бараг л Майкл Жексон ирсэн юм шиг л хүүхдүүд дагаж, хуйларч гүйгээд үнэндээ хэцүү. Бага байхад ийм л байдаг байсан даа. Тиймээс ч нэг хэсэг ааваасаа зугтаах үе байсан. Аав кино зурагт гарахаараа бараг гэртээ ирэхгүй. Хааяа нэг ирэхээрээ гоё амттай чихэр, жимс авчирдаг байлаа" гэж Арслангийн дүрээр нь хүн бүхэн хайрлаж байсныг нь жишээ татан ярьсан байдаг. Гэртээ ирдэггүй байсан нь ч аргагүй болов уу, ирлээ ч сайхан бүтээл төрүүлэхийн гал дөл үргэлж түүнийг дотроос нь ээж, түүндээ шатаж явдаг байсан биз ээ. Ерөөс уран бүтээлийн төлөө өөрийгөө бүрэн дүүрэн шавхаж, оюун бодлоо нэрсээр нэгэн насаа элээсэн билээ.

-ТОМ БИЕТЭЙ Ч ХҮҮХЭД ЗАНТАЙ НАЙРУУЛАГЧ-

Монголын театрын 80,90 оныг түүний бүтээл туурвилгүйгээр төсөөлөхийн аргагүй бөгөөд "Найрын ширээний ууц”, “Нора”, “Нийгмийн санаа”, “Туйлшрал”, “Альбин”, “Цусан тахилга”, “Өрлөг жанжны өчил” зэрэг олон сайхан жүжгийг найруулсан байдаг. Мөн бидний сайн мэдэхээр “Найрын ширээний ууц”, “Монголын гурван өдөр” уран сайхны киног найруулсан юм. Мөн 1966-1994 онд тус Улсын драмын театрт жүжигчин, ерөнхий найруулагч, театрын даргаар ажиллан, Л.Ванган "Эзэд" жүжгийн Гант, А.Папаян “Цаг өөр болжээ” жүжгийн Эдуард, Б.Брехт “Эхийн сэтгэл” жүжгийн Дэвид зэрэг 20 гаруй жүжгийн гол болон туслах дүрийг бүтээсэн байдаг.

Цаашлаад уран бүтээлчийнхээ хувьд ямар хүн байсан тухай хань нь бидэнд "Олон таван үг багатай уран бүтээлч" гэж тун тодорхой мэдэгдсэн.

Харин хүү нь "Аав маань том биетэй, сахалтай, чанга дуутай хүн л дээ. Найруулагч хүн чинь ширүүн дуугаар хүнтэй харьцдаг мэргэжилтэй. Тэр утгаараа таньж мэдэхгүй хүн харахад ууртай, ааштай хүн байсан шиг санагддаг байж магадгүй. Ажлаа хийж байгаа найруулагчийн нэг арга барил байдаг л даа. Жишээ нь, ардын жүжигчин Гомбосүрэн гуай жүжгийн сургуулилтын дундуур тайзан дээгүүр явахгүй юу. Настай болчихсон болохоор зам товчлох л гэсэн шиг байгаа юм. Тэгсэн чинь аав “Та урлагийн алтан тайзан дээр зөвшөөрөлгүй явдаг хэн бэ” гэж зарчмын ширүүн шаардлага тавьж байсан гэж байгаа юм. Яг амьдрал дээр аав маань маш их зөөлхөн хүн байсан. Юмыг дандаа инээд хөөр болгоно. Алиалж хошигноно" гэж аавынхаа ажил мэргэжилдээ ямархан зан чанартай нэгэн байсныг ярьдаг. Тэгэхээр хүүхэд зантай найруулагч мөртлөө ажилдаа машид зарчимч найруулагч байж. Харин хувь зан чанарынх тухайд "Ямар ч үед өөрийнхөөрөө байдаг. Хүнийг хайрласан бол хайрласан шиг хайрлаж чаддаг байлаа. Нэг удаа гудамжинд хамт явж байсан чинь нэг согтуу хүнтэй мэндэлж байна. Би гайхаад “Энэ хэн бэ” гэсэн чинь “Миний найз” гэж хариулж билээ. Тийм л энгийн хүн байсан. Шинэ жил дөхөөд ирэхээр бүтэн цалинтай ирнэ гэж байхгүй. Ихэнхийг нь айлын хүүхдийн гацуур дээр тавьчихаад инээгээд ороод ирнэ. Намайг баярлуулах их дуртай. Би жимсэнд дуртай. Нэг амралтын өдөр орноосоо босдоггүй. “Хоёулаа босох уу” гэхээр “Босно оо” л гэх юм. Гэтэл цонхны хөшиг тогтоодог хэсэгт хэдэн усан үзэм тохчихсон байж л дээ. Түүнийгээ надад харуулах гээд хэвтээд байсан юм билээ" гэж ханиа дурсана. Хүний сэтгэлийг хүнийх нь сэтгэл, мөн чанараар нь тэтгэж, тэнхрүүлэх ухааныг бүтээлдээ шингээдэг байсан шиг ээ дүрээ ч мөн түмний сэтгэлд бүтэн "хадаж" өгөөд, том биетэй ч хүүхэд зантай нэгэн явжээ.

-ДҮҮРЭН, ДУЛААН-

Тэр Монголын урлагт саарал давуун дээл, дугуй бор малгайтай, чемодам барьсан Арслан байлаа. Түүний эзгүйд сум тэр чигээрээ харанхуй болж гэрэл мэлсхийн асахад сум тэр чигтээ Арсланг ирсэнг мэддэг шиг тэр Монголын урлагт өөрийн гэрэл гэгээ, оюун санаагаар бүтсэн олон бүтээлийг үлдээгээд явсан. Гэхдээ гэрэл унтраагүй, бүтээлийнх нь илч халуун гэрэл өдөр шөнөгүй биднийг ээн дулаацуулж, үргэлж л Арслан бидний дэргэд байгаа мэт мэдрэмж төрнө. Г.Доржсамбуу найруулагч Арслангийн дүр шиг ээ тийм хэрийн борог даруу мөртлөө хүний чанарыг салаа мөчирт нь өлгөсөн найруулагч байлаа. Арслангийн дүрээр нь бодвол гаднаас нь харахад хэнэггүй, хааш яайш хүн мэт эрээвэр хураавар харагдавч дотроо бол эр хүний чанараао баян, элгэн сэтгэлийн халуун булгиагаар бүтээлээ туурвиж, Г.Доржсамбуу гэж цул авьяас, түүгээрээ амьдарч, цохилж, буцалж дэвэрч, дуугүй сууж, дургүй хүргэсэн нэгэндээ хэд гурван үнэний үг унагачихдаг, уран бүтээлийнхээ төлөө өөрийгөө элээж, зорж, шаналж, шархалж явсан том уран бүтээлч байсан байна. Монголын урлагийн түүхийг бүтнээр нь харвал Г.Доржсамбуу гуай олон сайхан бүтээлээ өнөө "хэц"-нд нь өлгөөд, тэвхийтэл хатаачихаад гараа өргөн инээж зогсох нь гарцаагүй ээ.