ЭСЭЭНИЙ БҮТЭЦ

• Удиртгал хэсэгтээ, уг эсээд юуны тухай өгүүлж буйг бичнэ.
• Дэвшүүлж буй асуудлаа юу гэж олйгож буйгаа тайлбарлана.
• Өөрийн шинээр гаргаж  ирж буй үр дүнг тогтооно.
• Үр дүн тус бүрийн гол санааг товчхон гаргана.
• Удиртгал хэсгийн нийт урт нь 1/10 байхад тохиромжтой.

• Энэ хэсэг нь удиртгал хэсэг рүү хандсан байдалтай байна.
• Эхний өгүүлсэр нь энэ хэсгийн гол санааг өгүүлсэн байна.
• Бусад өгүүлбэрүүд нь уг хэсгийг хөгжүүлсэн, дэлгэрүүлсэн байх бөгөөд хамаарал бүхий жишээ, баталгаа, ишлэл, бусад бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг багтаана.
• Дараагийн хэсэг рүү чиглэсэн өгүүлбэр байна.

• Эхний өгүүлбэр нь өмнөх хэсэгтэй холбогдсон байдалтай байна.
• Хэсгийн гол санааг гаргаж өгнө.
• Бусад өгүүлбэр нь гол санааг дэмжсэн байна.

• Дүгнэлт ямар нэгэн шинэ материал агуулахгүй.
• Өөрийн баталгаа, гаргасан гол зүйлүүдийг дүгнэнэ.
• Ерөнхий дүнэлтийг тэмдэглэнэ.
• Яагаад энэ дүгнэлт чухал болохыг тодорхой гаргана.
• Сүүлийн хэсгийн өгүүлбэр тань өөрийн баталгааг маш товч сэдэвтэйгээр холбож дүгнэнэ.

• Өөрийн эссэндээ ашигласан бүх ном, өгүүлэл, бусад материалыг жагсаан бичнэ. Ном зүйд эссэдээ шууд ашиглаагүй боловч түүнтэй холбогдуулан ашигласан, ном зүй тухайн сэдвийн хүрээнд мэдлэгээ тэлэхийн тулд уншсан ном, материал орно.
• Ном зүйг бичихдээ зохиогчийн нэрийн үсгийн дэс дарааллыг баримталдаг.
• Дараа нь ном, өгүүллийн нэрийг хэвлэсэн он, хотын нэрийн хамт бичдэгийг сана. Гэхдээ зарим чухал голлох ном, хуулийг эхэнд нь бичих тал бий. Жишээ нь: Монгол улсын “Үндсэн хууль” гэх мэт.
• Дээрх бүтэц нь ерөнхий бөгөөд ганц эсээ ч биш бусад академик бичиглэлд ч хэрэглэж болно. Эсээний өөр бүтцүүд ч байж болно.

ЭСЭЭНИЙ ШИНЖ

• Өгүүлэл,  найруулал,  нийтлэл,  шүүмжийн  аль  алины  шинжийг  агуулсан харьцангуй богино хэмжээтэй хүүрнэл хэлбэр 
• Эсээ  нь  өөрийн  нарийн  тогтсон  бүтэц,  бүрэлдэхүүн  хэсэгтэй,  бичлэгийн тодорхой арга техниктэй сонгомол төрөл
• Эсээ  нь  загварт  буюу  мэргэжлийн,  загварт  бус  буюу  чөлөөт  гэсэн  хоёр  өөр түвшинтэй.
• Тодорхой  нэг  асуудлын  талаар  зохиогчийн  бодол  бясалгал,  эргэцүүлэл тайлбарламж шинжтэй.
• Нэг зүйлийг олон талаас нь тайлбарлан авч үздэг.
• Баримт нотолгоог үндэс болгодог.
• Уран дүрслэлийн арга, ур маягийг чөлөөтэй ашигладаг.
• Зөвхөн  зохиогчийн  хувийн  үзэл  бодол  илэрдэг  учраас  дэвшүүлсэн  санаа  нь нээлттэй /задгай/
• Уран зохиол-сонин нийтлэл-гүн ухааны бичлэг, найруулгын завсрын шинжтэй.

ЭСЭЭНИЙХЭЭ НООРГИЙГ ШАЛГАХ

• Өөрийн үндэслэгээг тодорхойлж чадсан эсэх?
• Энэ сэдвийн талаар нарийн тодорхой саналтай болж чадсан эсэх?
• Гол санаа нь тодорхой болж чадсан эсэх? Түүнийг яаж дэмжиж өгөх ёстой вэ?
• Эссэг нэг бүхэл зүйл болгож чадсан эсэх? Бүх хэсгүүд гол санаатайгаа холбогдсон эсэх?
• Үндэслэлд төөрөлдсөн зүйл байгаа эсэх?
• Үг хэллэгийн сонголт зөв, өнгө аяс нь зохистой байгаа эсэх?
• Өгүүлбэрийн бүтэц болон үгийн холболт өөрчлөлттэй эсэх?
• Эссэг маш хатуу дүгнэлтээр төгсгөж чадсан эсэх
• Миний эссэний эхний хэсэг уншигчдын анхаарлыг татаж чадаж байгаа эсэх?
• Зөв бичлэгийн дүрэм, үг хэллэгийг зөв хэрэглэсэн эсэх?
• Мэдээллийнхээ эх сурвалжаас журам горимын дагуу ишлэл авч чадсан эсэх?
• Өгүүлбэрүүдэд тодотгох тэмдэглэгээг зөв хийсэн эсэх?

ЭСЭЭНИЙ ХООСОН ЗАЙГ НӨХӨХ

• Хоосон зайг дүүргэх гэж битгий зүдэр. Зай үлдээ. Дараа нь уг бичих ёстой зүйлээ санахаараа нөхөж болно.
• Магадгүй та сэтгэл түгшсэн байж болзошгүй. Түр амсхий.
• Бич. Нөөц цаасан дээрээ сэдэвтэй холбоотой үгнүүдийг тэмдэглэ. Энэ нь эссэ бичиж байх тухайн агшинд уг зүйлээ түргэн санахад тусална.
• Сэдэвтэй холбоотой хэн, хэзээ, юу, яаж гэх мэт асуултуудыг тухайн сэдвийн талаарх бүх зүйлээ санатал өөрөөсөө асуу.

• Баримтын арга
• Учир шалтгааны арга
• Үйл явцын арга
• Тодорхойлолтын арга
• Харьцуулан эсрэгцүүлэх арга
• Жишээ татах арга
• Ангиллын арга
• Жиших арга
• Хүүрнэх арга
• Дүрслэн бичих арга

ТӨГСГӨЛИЙН ЦОГЦОЛБОР

• Төгсгөлийн цогцолбор нь эхлэл цогцолборт өгсөн эсээний гол санааг уншигчдад дахин сануулах, бичлэгээ бодитой дуусгах боломж юм.
• Зохиогчийн бодол, дүгнэлт бүхий төгсгөл (Товч  дүгнэлт  хийж  улмаар  уг  зүйлийнхээ  талаарх  сүүлийн  бодол  санааг  нэмэн илэрхийлснээ хослуулах нь эсээний төгсгөл цогцолборт хэрэглэдэг хамгийн нийтлэг арга юм). 
• Асуулт бүхий төгсгөл (Асуулт  нь  уншигчийн  сонирхлыг  илүүтэй  татаж  улмаар  эсээнд  бичсэн  зүйлсийг цаашид эргэцүүлэн бодоход хүргэдэг).
• Санал ба урьдчилсан таамаглал бүхий төгсгөл (Урьдчилсан таамаглал ба санал нь уншигчдыг асуултын нэгэн адил татдаг.Таамаглал нь цаашдын төлөв, ирээдүйд болж магадгүй зүйлийн тухай байна. Санал нь тухайн асуудал эсвэл нөхцөл байдлын тухайд юу хийж болохыг санал болгосон байх хэрэгтэй).