Л.Оюун-Эрдэнийг Ерөнхий сайдаар томилогдоход Монголын улс төрийн нөхцөл байдал ямар байсан талаар улс төр судлаач, доктор Д.Бумдарьтай ярилцлаа.

-Л.Оюун-Эрдэнийг Ерөнхий сайдаар томилогдож байх үеийн Монголын улс төрийн нөхцөл байдал ямар байсан бэ?

          -Шинэ Засгийн газар бүрэлдэх нь эрх баригч намын дотоод улс төртэй шууд холбоотой байлаа. Парламентын засаглалтай улсын хувьдэрх баригч намын дарга Ерөнхий сайдаар томилогдох нь тодорхой. Хамгийн гол нь цар тахалтай, гадаадаас тусгаарлагдсан, дотоодын улс төрд анхаарал төвлөрсөн, засаглалын манлайлал шаардлагатай, иргэд ихээхэнбухимдалтай үед томилогдсон сайд гэдгээрээ шинэ туршлага хуримтлуулах Ерөнхий сайд болсон гэж хардаг.

- Ерөнхий сайд болсноос нь хойш улс төр хэрхэн өөрчлөгдсөн бэ. Өөрчлөгдөхөд нь ямар бодлого, шийдвэр түлхэц болсон гэж үздэг вэ?

           -Ерөнхий сайдаар томилогдсон өдрөөс өнөөдрийг хүртэл тодорхой шинэчлэлийн эхлэлийг тавьсан. Бодлогын хувьд,засаглалын шинэ үеийг эхлүүлсэн Ерөнхий сайд болох байх. Нэгдүгээрт, нэн чухал тэргүүлэх чиглэлээ тодорхойлж тогтвортой ажиллах, үр дүнг үздэг болох ёстой гэсэн зарчим баримталж, Шинэ сэргэлтийн бодлогыг хэрэгжүүлж, ажиллаж байна. Цар тахлын үед эдийн засаг -4.6 хувь хүртэл агшсан бол 2023 оны нэгдүгээр улирлын урьдчилсан тооцооллоор 7.6 хувийн өсөлттэй гарсан. Бидний амьдралд шууд нөлөөлөх цалинг тодорхой хувиар нэмж, гадаад өрийг төлж эхэлсэн. Хоёрдугаарт, албан тушаалын давуу байдлыг ашиглан боломжийг нийгмийн маш бага хувь хуваан хүртэж ирснийг ил тод болгож, шударга ёс, тэгш боломж гэж юу болохыг арай өөр өнцгөөс харуулж чадлаа. Хөгжлийн банк, 5Ш ажиллагаа, нүүрсний хэрэг гээд төр, нийгэмд тогтсон манай улс төр судлалын хэлээр патримониализм, непотизм гаарсан байдлыг арилгах бодлогыг хэрэгжүүлж байна. Гуравдугаарт, улс төрийн тогтолцооны шинэчлэл эхлүүллээ. Улс төр хийнэ гэдэг эрх мэдлийг сонгуулиар шилжүүлэн авч баялгийн дахин хуваарилалт хийх явдал юм. Өөрөөр хэлбэл, орчин үед баялаг гэдэг нь төсөв, төсвийг нийгэмд үр ашигтайгаар, зөв засаглалаар түгээх, хүртээх, эзэмшүүлэх үйл явц. Тиймээс улс төрийн тогтолцоонд улстөрчид баялгийн дахин хуваарилалт хийхдээ иргэд биднийг сайн сайхан амьдралд хөтөлдөг байх ёстой юм. Тэр үүргээ биелүүлдэг улс төрийн тогтолцоог бий болгох үүднээс Үндсэн хуулийн өөрчлөлт, сонгуулийн тогтолцоо, намын хуулийн шинэчлэл хийж байна.

-2021 оноос улс төр илүү сонирхолтой болсон. Тухайлбал, иргэд үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, шаардах, жагсах зэргээр улс төрд иргэдийн оролцоо нэмэгдсэн гэж үзэж байгаа. Үүнд та ямар байр суурьтай байна вэ?

           -Ямар ч ардчилсан улсад иргэд үзэл бодлоо илэрхийлэх үндсэн эрх баталгаатай байдаг. Манай улсад ч мөн энэхүү эрхийг баталгаажуулсан. Харин иргэдийн үзэл бодол, шаардлага бодит болох тал дээр улс орнууд харилцан адилгүй байх. Миний бодлоор, аль болох нийгэмтэйгээ тулах, сонсох, зөвшилцөх гэдэг тактик барьж байна. Хүний эрх, шударга ёс, тэгш боломж гэдэг үгнүүд хамгийн ихээр ярьдаг цаг үе юм уу даа. Иргэдийн улс төрийн боловсрол дээшилж байж бид оролцооны ардчиллыг бодит болгоно. Иргэд аливаа асуудлын талаар үнэн зөв мэдээлэл авч, эргэцүүлэн тунгааж, шийдвэр гаргагчдад нөлөөлж байж ардчилсан нийгэм бэхжих ёстой. Иргэдийн улс төрийн боловсролд улс төрийн намууд хамгийн чухал үүрэгтэй. Тэнд ямар улс төрийн зан үйл, соёл тогтоно нийгэмд тийм л улс төрийн нийгэмшилт, соёл тогтоно. Тиймээс намууд өөрчлөгдөх цаг болсон.

-Нөгөөтээгүүр сөрөг хүчний намгүй болохоор эрх баригчид давуу байдлыг хэтрүүлэн ашиглаж, боломжийг хүртээлгүй болгох, иргэд болон төрийн албан хаагчдыг хэт эрхшээлдээ байлгах сөрөг үр дагавар ажиглагдах болсон гэж ярьдаг. Энэ нь Ерөнхий сайдын “бүтээх”-ийг зорьсон нийгэм мөн үү?

          -Парламентад үнэмлэхүй ялалт авсан нам нийгмийн хатуу шүүмжийг даах, сонсох, алдаагаа илрүүлэх, засах ёстой. Гүйцэтгэх эрх мэдэл Засгийн газраар хэрэгждэг учир улс төрийн бүх томилгоо эрх баригчдынх байх нь парламентын засаглалын нэг онцлог. Харин төрийн улс төр, захиргааны албан тушаалыг ялгах, төрийн албаны мерит тогтолцоог бэхжүүлэх, төрийн албаны чадавхийг нэмэх нь алсдаа төрийн нэр хүндэд тустай болов уу. Сонгуулийн үр дүн ямар ч байлаа төрийн алба бүх цаг үед тасралтгүй гүйцэтгэх эрх мэдлийг бодит болгож хэрэгжүүлэх тул хэт улстөржилтийг саармагжуулах нь зүй ёсных юм. Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газар энэ тал дээр онцгой анхаарч, шинэчлэл хийх байх. Гэхдээ улс төрийн намаас сонгогддог томилогдсон албан тушаалтнууд төрийн үйл хэрэгт оролцох тул төр, улс төрийн нам хоёрыг салгана гэдэг утопи зүйл. Харин албан тушаалын, чиг үүргийн хилийг зөв тогтоож хамтдаа урагшлах ёстой. Мөн Төрийн албан хаагч чадваргүй гэсэн шошгыг халах цаг болсон, чадвартай албан хаагч олон байгаа.

-Л.Оюун-Эрдэнэ Ерөнхий сайдын баримталж буй хамгийн чухал улс төрийн бодлого, урт хугацаанд Ерөнхий сайдаар ажиллах алсын харааг та хэрхэн тодорхойлох вэ?

            -Ерөнхий сайдын ажил хэцүү. Улс төрийн нам доторх улс төрийг давж тэр албан тушаалд очно гэдэг чадвар, мэдрэмж ихээр шаардана. Улс төр судлаачийн хувьд дүгнэхэд, энэ удаагийн эрх баригч намыг удирдаж байгаа удирдлага “Хуулийн хувьсгал” хийсэн гэж онцолмоор байна. Бид 1990 онд ардчилсан шилжилтийг хийхдээ тогтолцоог өөрчлөхийн тулд нийгмээрээ жагсаж байсан. Харин энэ удаа тайван замаар буюу хуулиар тогтолцоог шинэчилж чадлаа. Энэ нь улс төрийн том өв юм. Парламентын засаглалыг бэхжүүлэх, төлөөллийн ардчиллыг бодит болгох, улс төрийн нам нь тогтолцооны гол тоглогч болж байна. Харин хэрэгжилтийг хэрхэн үнэн зөв, тууштай хийж чадах эсэхээс Ерөнхий сайдын алсын хараа харагдана.

-Та Л.Оюун-Эрдэнийг өмнөх үеийн Ерөнхий сайдуудаас хэрхэн өөрөөр ажиллаж  байгаа гэж та судлаачийн хувьд хардаг вэ?

             -Өмнөх үеийн Ерөнхий сайдуудын үед дэлхийг хамарсан цар тахал гарч байсангүй, Орос Украины дайн, геополитикийн хурцадмал байдал гэх мэт зүйлс олон улсын улс төрд байсангүй. Мөн манай нийгмийн давхраажилт, амьдралын чанарын ялгаа эрс нэмэгдсэн, хот хөдөөгийн ялгаа гүнзгийрсэн “ядуу капиталист” улс болчихсон. Тэгэхээр өмнөх сайдуудаас өөрөөр засаглах, засах бодлого боловсруулах нь зүй ёсны нөхцөл нь юм. Монголын нийгэмд үе хоорондын шилжилтээс гадна, ардчиллын үр шимийг хүртэж төлөвшсөн идэр насны шинэ үеийнхэн салбар салбарт хүч түрэн манлайлж байна. Тэдний ертөнцийг үзэх үзэл, хандлага, мэдлэг, ур чадвар нь шинэ нийгмийн хөгжлийг хүсэж байна. Ерөнхий сайдыг тэр үеийн төлөөллийн нэг гэж хувьдаа боддог. Тиймээс шинэ цаг үедээ тохирсон, манлайлсан бодлого, засаглал байх ёстой гэдгийг мэдэрч ойлгож ажиллаж байгаа харагддаг.