Уран зохиол биднийг илүү хүнлэг байхад сургадаг. Түүгээрээ ч бусад салбараас ялгарах онцлогыг дотроо хадгалж байдаг. Бидний мэдэрч болох, хүмүүний доторх муухай, сайхан бүхэн дүрүүдийн нөлөөгөөр илэрхээс гадна зэрэгцээ ертөнцийн хуулбарыг ч уг орон зайгаас нээн харж болно. Нөгөөтээгүүр аж төрөхүйн олон талыг ч нээн үзүүлдэг. Үүгээрээ ч амьдралыг таних шашнаас дөт арга байж болох талаар судлаачид цөөнгүй дурдсан нь бий. Ингээд өнгөрөн одож буй 2022 оноос үлдэх уран зохиолын онцлох арван номыг танилцуулж байна.

ХАТАН ТУУЛЫН УС (Сормууниршийн Дашдооров)

      Аливаа ном бүтээлийн цул бүхэллэг шинж ямагт уншигчдын сэтгэлийг татдаг. Тэр л чанар Монголын хүүрнэл зохиолын төлөөлөгчдийн нэг С.Дашдооровын “Хатан туулын ус” хэмээх шинэхэн эмхэтгэлээс ажиглагдана. Үүнд зөвхөн хайрын тухай өгүүллэгүүд багтжээ.

   Говийн хүмүүсийн аж төрөхуй, зан байдал, тэдгээрийн дотоод амь халуунаас гадна байгалийн нууцлаг жимийг хүний үйл хөдлөлөөс урган гарах сэтгэлийн буйдад дарагдсан чанартай нь холбож өгснөөрөө уг түүврийн өгүүллэгүүд бусдаас ялгамж байдлаа хадгалан үлдэнэ. Мэдээж зарим талаар уянга хэтийдэж, усан дурсамж хүндэрсэн өгүүлэмжтэй ч таарна. Гэвч эцэстээ тэдгээр өгүүлбэр үгүй л бол ямар нэгэн дурсамжийн эргэх холбоос зохиолын туурвил зүй алдагдаж болох шинжид хүрэхийг номыг бүхэлд нь уншиж дууссаны дараа л уншигч өөртөө олж нээн, ойлгож ухаарах буй за.

ХЭСҮҮЛЧИД (Ольга Токарчук)

    Эхэнд өгүүлсэн номоос ялгаатай нь Нобелийн шагналт зохиолч Токарчукийн эл роман нь цуглуулгын шинжтэй. Гол дүрийн баатрын дурсамж хөвөрдсөн өгүүлэмжүүдээс нь нэгэн төрлийн нүүдэлчин шинж чанарын тухай ойлголт төрсөн нь сэтгэлд нэн дотно санагдана. Үүнээс гадна бичлэгийн хэв маяг, дэлхий хэмээх аварга том музей дотуур аялж байх шиг сэтгэл догдлуулам үйл явдлууд нь тун сонирхолтой орон зайд уншигчдыг аваачиж дөнгөдөг.

Нууц аялалын түүхүүд романы эхлэлээс л тодорхой болдог. Үүнийгээ нуршиж, уншигчийг явгалан чилээхгүйгээр өгүүлэх ба бичлэгийн хэлбэр, өгүүлэмж дундах онцлог шинжүүд нь ч аливаа романаас тэс ондоо бүтээл болохыг илтгэнэ. Бид үргэлж мөнхийн эргэлтэн дунд оршиж байдгийг ямагт сануулах тийм л бүтээл. Тэгээд мөнхүү уншигч танд урлагийн төрлүүдээс хөгжмийг илүүтэй амтлуулна.

Уг бүтээлийг Польш хэлнээс Р.Булгантамир дуун хөрвүүлж, “Монсудар” хэвлэлийн газраас эрхлэн гаргажээ.

ХЭЛХЭЭГҮЙ СУВД (Дашдоржийн Нацагдорж)

    Уг номыг онцлох нэг чухал шалтгаан бий. Д.Нацагдоржийн бүтээлүүд цахимд төдийлөн бичмэл эхтэй нь тулгасан байдлаар үнэн зөв нийтлэгддэггүй. Мөн түүний тухай, өсвөр үеийнхэн болоод уншигчдыг уншиж, судалсангүй гэх нь бий. Гэтэл Д.Нацагдоржийн бүтээлүүд судалгааны томоохон эх сурвалжууд болон “Бүрэн зохиол” хэмээх дэд нэртэйгээр л эрдэмтэд болон номын сангуудад тараагдаад дуусдаг. Яг худалдан аваад унших зориулалтаар байдаггүй. Тиймээс л “Ножо” хэвлэлийн газраас эрхлэн гаргасан “Хэлхээгүй сувд” цувралын эхний ном нь Д.Нацагдоржийн бүтээл байсанд олзуурхнам.

Эл номд түүнийг дуусгаж амжаагүй “Хэлхээгүй сувд” туужаас гадна “Харанхуй хад”, “Үзэгдээгүй юмс”, “Шувуун саарал” зэрэг бүхий л сонгомол хүүрнэл зохиолууд нь багтжээ. Тэгээд ч өөрийн эх орны уран зохиол, түүний үнэт зүйл, агуулга, хэл найруулгын онцлогыг Д.Нацагдоржийг уншилгүйгээр ойлгож таних, ухаарах аргагүй юм.

БАЯР ЖАРГАЛЫН ОНЬС (Рэй Брэдбёри)

    Уг ном болоод Брэдбёригийн өгүүллэгүүдийг онцлох болсон шалтгаан нь өнгөрсөн онд гарсан түүний “Френхайтын 451 хэм” романаас үүдэлтэй. Америкийн уран зөгнөлт зохиолын гол төлөөлөгчдийн нэг болох түүний бүтээлүүд хийсвэр орон зай, шинжлэх ухааны зөгнөлөөр дүүрэн ч ямагт ирээдүй тийш чиглэгдсэн өгүүлэмжүүд нь хүний аж төрөхүй, одоо цагийн бурангуй үзэлтэй нь зарим талаар шууд холбогдож байдаг.

Өөр гараг, өөр амьдралын тухай тэдгээр нь ямагт хүн хэмээх бодгалийн оюун санааны сэдэл, үйл хөдлөлөөс үүдэлтэйгээр дүрүүдийнхээ ухамсарт шингэнэ. Үүний хажуугаар зөвхөн төсөөлөл, эсвээс гайхамшигтайгаар боловсрогдсон зүүдний үзэмжээс л харж болох ертөнцийг үгээр урлаж, хүмүүст нээн үзүүлсэн нь Брэдбёригийн “Баяр жаргалын оньс” өгүүллэгийн түүвэр юм. Уг бүтээлийг П.Баттогтох англи хэлснээс дуун хөрвүүлжээ.

Салхины нэр Ө (Л.Өлзийтөгс)

       Яруу найрагч Л.Өлзийтөгсийн энэ онд гаргасан шинэхэн түүвэр нь "салхины нэр Ө". Тэр өөртөө, магадгүй энэ удаад бичсэн шүлгүүддээ ахиад шинэ нэр өгчээ. Тиймээс л шүлгүүд нь илүү эрчимлэг, дүрслэлүүд нь түүхнийх л гэмээр хөдөлгөөнтэй болов уу гэсэн бодол эхлээд төрөв. Уг номыг яруу найрагч өөрөө Нобелийн шагналт яруу найрагч Пабло Нерудагийн мөн энэ онд А.Гэгээгийн хөрвүүлгээр уншигчдад хүрсэн “Асуултын ном”-той хүүрнэсэн “Хариултын ном” хэмээсэн байна.

Яруу найрагч, яруу найрагчтай ярилцсан ном. Тиймдээ ч бас л нэгэн цул бүхэллэг чанар агуулахаас гадна уншигч номын төгсгөлд өөрийн гэсэн цогц санааг бий болгож чадна гэсэн үг. Тийм ээ, энэ ном бол асуулт хариултын яруу найраг. Л.Өлзийтөгсөөс л гарч болох бас нэгэн шинэлэг санаа. Үнэхээр л “салхины нэр Ө” номын шүлгүүд нь өнөөх “Толинд туссан Будда” шиг дотогш бясалгасан, амьдралын олон өнгийг туулчихаад өөртэйгөө ярилцаж суугаа насжуу эмэгтэйнх бус хүүхдийн гэмээр цайлган төсөөллүүдээр баялаг. Гэтэл энэ түүний 50 насны яруу найраг шүү дээ. Тэр найрагч хэвээрээ байгаа шалтгаан өөрийнх нь бичсэн “Үргэлж хүүхдээрээ” шүлэг шиг үргэлж үнэн, ариун, төсөөллийн баялаг ертөнцтэйнх нь болов уу гэж санана.

ШҮЛГҮҮД /ийм номонд нэр өгөөд яах вэ/ (Чарьлз Чуковский) 

         XX зууны нөлөө бүхий зохиолчдын нэг Чарльз Буковски. Америкийн цуутай “бохир реалист” зохиолч хэмээгддэг түүний шүлгүүд цөөн хэдэн уран бүтээлчийн хөрвүүлснээр цахим хуудсанд түгэх болсноор хэдэн жилийг үдэв. Харин энэ онд түүний шүлгийн есөн түүвэр, нэг антологиос сонгож, шигшсэн “Шүлгүүд” нэртэй яруу найргийнх нь түүвэр анх удаа монгол хэлт уншигчдийн хүртээл болж байна. Тус номыг “Boobooks” паблишингаас эрхлэн хэвлүүлсэн бөгөөд орчуулагч, яруу найрагч Г.Лхагвадулам дуун хөрвүүлжээ. 

    Буковски бол өөрийнхөө ба өөр шигээ гадуурхагдсан, гунигт нэрвэгдэж, уйд хөтлөгдсөн эсвээс ядуу дорой, үлэмж баян аль нь ч ялгаагүй хүн бүрийн тухай бичдэг. Гэвч ихэвчлэн өөрийнхөө тухай бичиж, тэр нь бусдын талаарх дотроо хадгалж явдаг үнэнийг илчилсэн шиг уншигчдад мэдрэгддэг болов уу. Ингэхдээ түүнд яруу найргийг чимэглэж, уянга оруулж, шинэ хэл, шүлэглэл зүй бүтээх шаардлага байсангүй. Тэр анхнаасаа л өөрийн санааг буулгах бадаглал зүй, хийц хэмнэлийг тодорхойлчихсон, түүндээ үнэнч байсан нь “Шүлгүүд” түүврээс тодорхой анзаарагдана.

КЛАРА НАР ХОЁР (Казүо Ишигүро)

    Сүүлийн жилүүдэд орчуулгын уран зохиол нэлээд хийгдэх болсон. Энэ нь тухайн орны хэл цаг ямагт өөрчлөгдөж, хөгжихөд ч тустай үйл мөн. Хамгийн тод жишээ нь Нобелийн шагналт зохиолч Казүо Ишигүрогийн өнгөрсөн онд туурвисан шинэхэн роман жилийн дараа буюу 2022 онд монгол хэлнээ дуун хөрвүүлэгдсэн явдал юм.

    Уран зөгнөлт романууд ерөөс амьдралаас хэтийдсэн мэт өөр орон зайн сэдэл санааг авчрах нь олонтоо. Тэгвэл Ишигүрогийн Нобелийн шагналт хүртсэнээс хойш бичсэн тус романы үйл явдал ойрын ирээдүйн Америк оронд өрнөнө. Мөн бус робот, шинжлэх ухааны уран зөгнөлт, технологийн ирээдүйг зөгнөсөн бүтээлүүдээс ялгаатай нь романы гол дүр, би хүүрнэгч нь өөрөө робот байдаг. Учир нь Клара бол хиймэл оюун ухаан дээр суурилан бүтээгдсэн андроид робот. Харин түүнд Азимовын нэгэн өгүүллэгийн гол дүр шиг байгалийг мэдэрч, оюун ухаант хүний анзаарч сэрдэг бүхий л чанарыг зохиолын өгүүлэмжид тулгуурлан бодитой мэдрэх болно.

Мэдээж Ишигүрогийн өмнөх цуврал романууд шиг уншигчдын сэтгэлийг эмзэглүүлэх чанар уг бүтээлээс гарцаагүй мэдрэгдэх билээ.

ХОНХОН ШИЛ (Силвиа Плат)

     Алдартай яруу найрагч Силвиа Платын цорын ганц хүүрнэл зохиолын бүтээл болох “Хонхон шил” романыг “Эрдэмт паблишинг” хэвлэлийн газраас эрхлэн хэвлүүлжээ.

Өдгөө дэлхий нийтээр тулгараад буй сэтгэл гутрал, түүнээс үүсэлтэй амиа хорлох оролдлогыг найрагч эмэгтэй Нью-Йорк хотын нэгэн сэтгүүлд дадлага хийх явцдаа бие сэтгэлээ туулж байв. “Хонхон шил” романыг бичих сэдэл ч үүнээс урган гарсан юм. Тиймээс ч романы гол дүр загварын сэтгүүлд дадлага хийхэр Нью-Йорк хотод очиж эцэстээ сэтгэцийн эмнэлэгт өр өвтгөм хийгээд заримдаа эрс хатуу мөнхийн асуудлуудад орооцолдон явсаар эцэстээ тэндээс гарч ирснээр төгсдөг.

УЛААГЧИН ИНГЭЖ ХЭЛСЭН (Ц.Буянзаяа)

     Зохиолч, яруу найрагч Ц.Буянзаяа өнгөрсөн онд “Сэтгэлзүйн тууриуд” нэртэй хурц, содон илэрхийлэл, өгүүлэмжүүдээр ялгарах төрөл зүйлийн номоо уншигчдадаа өргөн барьж байв. Харин энэ онд нийгмийн шилжилтийн үеийн залуусын хайр сэтгэл, аж төрөхүйд тохиолдсон харуусалт явдал, хүсэл тэмүүллийг харуулсан “Улаагчин ингэж хэлсэн” романаа хэвлүүлсэн юм.

    Зохиолчийн романуудад ажиглагддаг ухамсрын урсгал, эргэн санахуйн жим дундуур зүдрэн бэдрэх хүүрнэлийн нямбай өнгө аяс нь эл романд ч мөн биежсэн санагдана. Харин нийгмийн зааг бүр уран бүтээлчдэд нөлөөлдөг чанараас хальсангүй. Угаас ертөнцийн тийм л загвар гарцгүй эмгэнэлийг бий болгодог. Романы гол дүрүүд ч ялгаагүй шинэчлэлийн салхинд нэрвэгдсэн гарцгүй эмгэнэлт хувь заяаг туулах болно. Мэдээж энэ нь өөр өөрийн зовлон, жаргалтайгаас гадна зөвхөн Ц.Буянзаяагийн хүүрнэлээс л мэдэрч болох ухамсрын хэлтэй билээ.

С ХОТ РУУ ДӨТЛӨН БУЙ ГАЛТ ТЭРЭГ (Шилмэл хятад өгүүллэгүүд)

    Уг бүтээл нь хятадын орчин үеийн шилмэл өгүүллэгийн түүвэр юм. Мэдээж түүвэр гаргахад сонголтын тухай зайлшгүй яригдана. Орчуулагч олон ном, эмхэтгэл уншиж, тэдгээр дотроос шилж сонгон өөрийн эх хэлнээ дуун хөрвүүлдэг билээ. “С хот руу дөтлөн буй галт тэрэг” өгүүллэгийн түүврийг орчуулагч, яруу найрагч А.Урантогос монголчилжээ. Тэрээр Мө Яны “Мэлхии”, Жан Жы Лүгийн “Гуравдугаар арми” зэрэг романаас гадна Тайваний яруу найрагч Ши Мөрөнгийн “Мянган жилийн хүсэл” яруу найргийн түүврийг дуун хөрвүүлсэн юм.

    Харин түүний эл түүвэр бидний сайн мэдэх Мө Яны “Шөнийн олз”, Су Туны “Сахиусан тэнгэрийн нулимс”, Ян Лиэн Көгийн “Эмээ, өвөөгийн хайр”, Ү Жиэн Гоугийн “Суона хийгээд мөнгөн үнэгний үлгэр” зэрэг олон шилмэл өгүүллэгүүд багтжээ. Мэдээж шилмэл түүвэр бүр өөрийн гэсэн онцлог, дуу хоолойноос гадна хэл найруулгатай байдаг. Учир нь орчуулагч болгон адил хэл, найруулгатай байна гэж үгүй.

Харин А.Урантогосын хөрвүүлсэн эл түүвэр, эмэгтэй орчуулагчид байж болох уянга яруу найруулгаас гадна эрмэг, хурц хэлтэй. Түүнчлэн түүвэр орсон өгүүллэгийн ихэнх нь аж төрөхүйгээс гадна дүрүүдийн сэтгэлзүй, тэдгээрт тохиолдсон үйл явдал нь дорнын маягийн үлгэрээс цухалзах ид шидээр дүүрэн буй.

Б.Алтанхуяг