Хамгийн сүүлийн үеийн мэдээллээр дэлхийн нийт тэрбумтнуудын тоо 2700-г давж, нийт хөрөнгө нь 14.2 их наяд ам.долларт хүрчээ. Ингэснээр “тэрбумтнууд” гэх тодотголтой толгой баячууд хөрөнгөөрөө дэлхийн ДНБ 10 гаруй хувийг “дангаараа” эзлэхүйц хүчирхэг болж байгаа юм. Харин эсрэгээрээ тэрбумтнууд дэлхийд болж буй олон мөргөлдөөн, дайн, сонгуульд шууд болон шууд бусаар аргаар нөлөөлж, асар их ашиг орлого олох, үр дүнг нь ч өөрчлөх хэмжээний хүчтэй нөлөөлж байгаа гэнэ. Тэгвэл дангаараа дэлхийн нийт хөрөнгийн 10 гаруй хувийг эзлэхээр хүчирхэг болоод буй тэрбумтнууд улс төр, эдийн засаг, хэвлэл мэдээлэл, дипломат сүлжээ зэрэг аргаар хэрхэн дэлхийн сонгуулиуд, тивүүдийг донсолгож буй дайн, мөргөлдөөнд нөлөөлж буй талаар тоймлон хүргэе.

ОЛИГАРХУУДЫН ЭДИЙН ЗАСГИЙН ДАРАМТААС ГЕОПОЛИТИК ХҮРТЭЛХ НӨЛӨӨЛӨЛ

2022 онд Зүүн Европт эхэлж өнөөг хүртэл үргэлжилж буй Орос, Украины дайн зөвхөн цэргийн мөргөлдөөн байгаад зогсохгүй, дэлхийн эдийн засагт эрчим хүчний нөөцийн хуваарилалт, тээвэрлэлтийн асуудал, тэрбумтнуудын нөлөөн дор байгаа улс төрийн шийдвэрүүдийн гол талбар болж байгаа гэнэ. Тэр дундаа Оросын тэрбумтнууд дотроосэрчим хүчний салбарт төвлөрсөн олигархиудын эдийн засаг, геополитикт үзүүлж буй нөлөө илүү томорч, глобал түвшинд мэдрэгдэж байна.

Оросын байгалийн хий, газрын тосны олборлолт, худалдаанд хамгийн нөлөө бүхий тэрбумтнуудын нэг болох Игорь Сечин, Алексей Миллер нар нь "Роснефть", "Газпром" зэрэг дэлхийн томоохон компаниудыг удирдаж байна. Тэдгээр компаниуд нь Оросын төсвийн ихээхэн хувийг бүрдүүлдэг төдийгүй Европ руу хийн экспортоор дамжуулан улс төрийн хөшүүрэг болдог. Барууны хориг арга хэмжээ тэдэнд ихээхэн хүндрэл учруулсан хэдий ч Оросын дотоодын дэмжлэгийн систем хүчтэй хэвээр байна. Энэ нь Кремлийн зүгээс тэднийг хамгаалж, тэдний баялгийг хадгалан үлдэхэд тусалж байгаа юм. Тухайлбал, Роман Абрамовичийн талбарт Кремлийн эрх баригчид хандсан эдийн засгийн сэргээх төсөл, олон улсын зах зээлд дахин нэвтрэх арга замыг эрэлхийлэх ажил ч үргэлжилсээр байна.

Украины талд, олигархиуд дайны санхүүжилт, үндэсний эв нэгдэлд чухал үүрэгтэй байсаар байна. Украины эрчим хүчний магнат Ринат Ахметов, газар тариалангийн салбарын тэрбумтнууд ч цэргийн болон эдийн засгийн дэмжлэг үзүүлж байгаа. Тэдний баялгаас Украины засгийн газар ихээхэн ашиг хүртэж, дайны зардлыг нөхөхөд тус болж байна. Петр Порошенко, Игорь Коломойский зэрэг нөлөө бүхий хүмүүс тусгаар тогтнолын үзлийг дэмжин, улс орныхоо ирээдүйн төлөө хөрөнгө оруулалтыг үргэлжлүүлсээр байгаа нь улс төрийн хөшүүрэг болж байна.

БАРУУНЫ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ХОРИГ БА ТЭРБУМТНУУДЫН ХАРИУ АРГА ХЭМЖЭЭ

Барууны орнуудаас тавьсан хориг арга хэмжээнүүд Оросын тэрбумтнуудын олон улсын хөрөнгийг хязгаарласан хэдий ч, тэдгээр олигархиудын дэлхийн хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж буй компаниуд болон санхүүгийн схемүүд нь байнгын эдийн засгийн арга барил, зэвсэг мэт ашиглагдаж байна. Хөрөнгөө далд байлгах, оффшор дансууд болон санхүүгийн сүлжээгээр дамжуулан эдийн засгийн хоригоос зугтах оролдлого хийсээр байна. Тухайлбал, олон улсын банкуудад үл хөдлөх хөрөнгө, санхүүгийн активуудыг байршуулан, компаниудаа олон улсын зах зээлд хувьцаагаар гаргаж, тэндээс олсон ашиг нь барууны хоригийн нөлөөг багасгах стратеги болж байна.

ИЗРАИЛ, “ХАМАС”-ЫН МӨРГӨЛДӨӨН БУЮУ МЭДЭЭЛЛИЙН ДАЙН

Израил, “ХАМАС”-ын хоорондох мөргөлдөөн нь геополитикийн хувьд маш нарийн төвөгтэй асуудал бөгөөд тэрбумтнуудын нөлөө олон янзаар илэрдэг. Израилын хувьд олон улсын хөрөнгө оруулалт нь арми, эдийн засгийн бат бөх суурийг бүрдүүлэхэд асар их ач холбогдолтой. АНУ-ын томоохон хөрөнгөтнүүд, еврей гаралтай бизнес эрхлэгчид Израилын батлан хамгаалах хүчийг санхүүжүүлэх, шинэ зэвсэг худалдан авахад ихээхэн дэмжлэг үзүүлдэг. Эдгээр дэмжлэг нь зөвхөн хөрөнгө мөнгөөр хязгаарлагдахгүй, олон нийтийн санаа бодлыг удирдах, Израилын эсрэг байр суурийг саармагжуулах үйл ажиллагаанд ч чиглэгддэг.

Тухайлбал, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд болон нийгмийн сүлжээгээр Израилын бодлогыг дэмжих кампанит ажлуудыг санхүүжүүлж, нөлөө бүхий тэрбумтнуудын оролцоо ил тод байдаг. Израилын технологийн салбарын тэрбумтнууд, тэр дундаа кибер хамгаалалт болон өндөр технологийн зэвсэглэлд хөрөнгө оруулалт хийдэг хүмүүс Израилын Засгийн газарт хүчтэй нөлөөлдөг. Түүнчлэн, Жорж Сорос гэх мэт олон улсын санхүүгийн нөлөө бүхий хүмүүсийн хувьд, Израилын засгийн газрын зарим шийдвэрүүдийг эсэргүүцдэг ч, тэдний үзэл бодол нь геополитикийн дүр зурагт хүчтэй байр суурьтай байдаг.

“ХАМАС”-ын хувьд, санхүүгийн эх үүсвэр нь ил тод бус, олон улсын хандивлагчид болон Персийн булангийн зарим орнуудын баялагтай бүлэглэлүүдээр дамждаг гэж таамагладаг. Энэ нь санхүүгийн эх үүсвэрийг хаанаас ирдэг талаар тодорхой мэдээлэл олдохгүй байгаагийн нэг шалтгаан бол тэдгээр нь оффшор санхүүгийн системийг ашиглаж байж магадгүй юм. ХАМАС-ын санхүүжилт нь барууны орнуудаас тавигдсан хоригийн дагуу ихээхэн хязгаарлагдсан ч тэд олон улсын эдийн засгийн сүлжээг ашиглан хөрөнгөө далд байлгах арга замуудыг эрэлхийлж байгаа.

ТЭРБУМТНУУДЫН ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЭЛ, ПИ-АР СТРАТЕГИ

Орос, Украин, Израил, “ХАМАС”-ын дайн, мөргөлдөөн нь зөвхөн цэргийн болон улс төрийн тулаан төдий биш, мөн мэдээллийн дайны талбар. Хэвлэл мэдээлэл, пи-ар стратегиуд нь эдгээр мөргөлдөөнд тэрбумтнуудын нөлөөг илүү далд хэлбэрээр өргөжүүлж байна. Барууны хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдэд Орос, Украин болон Израилын талаарх байр суурийг нөлөө бүхий хүмүүс санхүүжүүлсэн мэдээллийн кампанит ажлуудаар дамжуулан удирдахыг оролддог. Тухайлбал, Израилын дайны ажиллагааны талаарх мэдээллийг дэлхийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдэд эерэгээр гаргах нь олон тэрбумын хөрөнгө оруулалт шаарддаг бөгөөд энэ нь олон улсын хандлага, байр суурийг өөрчлөхөд шууд нөлөөлдөг.

ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАГЧИД БА ДАЛД СҮЛЖЭЭНҮҮД

Тэрбумтнууд зөвхөн эдийн засаг, хэвлэл мэдээллийн хүрээнд нөлөөлөхөөс гадна улс төрийн харилцаанд ч шууд оролцдог. Орос, Украины дайнд олигархиуд олон улсын дипломат хэлэлцээрүүдэд зуучлагчийн үүрэг гүйцэтгэх, улс төрийн шийдвэрт нөлөөлөх хөшүүргийг ашиглаж байна. Оросын тэрбумтнуудын олонхи нь барууны орнуудад элит хөрөнгө оруулалтын клубүүдэд хамааралтай бөгөөд олон улсын эдийн засгийн байгууллагуудтай харилцаагаа үргэлжлүүлсээр байна.

Израилын хувьд, олон улсын еврей тэрбумтнууд Израилын байр суурийг хамгаалахын тулд АНУ, Европын холбоо болон бусад орнуудтай дипломат харилцааг бэхжүүлэх, мөн гадаадын тусламж авах, олон улсын улс төрийн дарамт үзүүлэхэд ихээхэн нөлөөтэй байдаг. ХАМАС-ын хувьд,  албан ёсоор террорист бүлэглэл гэж зарлагдсан тул тэдний санхүүгийн эх үүсвэрүүдийг тодорхойлох нь хүнд байгаа аж. Гэсэн хэдий ч олон улсын шинжээчид, улс төр судлаачдын үзэж байгаагаар Персийн булангийн зарим орнуудаас (Катар, Иран зэрэг) хувийн хөрөнгө оруулагчид болон улс төрийн холбоотнуудын нууц дэмжлэг авдаг гэж таамагладаг. Түүнчлэн ХАМАС-ын удирдлага бүс нутагт үл хөдлөх хөрөнгө, аж ахуйн нэгжийн сүлжээнүүдээр дамжуулан санхүүжилтээ хамгаалж байна. Эдгээр нууц санхүүгийн эх үүсвэр нь олон улсын хориг арга хэмжээнээс зайлсхийх гол арга болж, орлогын эх үүсвэрийг бүрдүүлж, бүс нутгийн мөргөлдөөнд нөлөөлөх чадамжтай болгодог.

ТЭРБУМТНУУДЫН НӨЛӨӨ БА ДЭЛХИЙН ХҮЧНИЙ ТЭНЦВЭР

Эдгээр мөргөлдөөний хүрээнд тэрбумтнуудын үзүүлж буй нөлөө маш олон янзаар илэрч байна. Тэд эдийн засаг, улс төр, хэвлэл мэдээлэл, дипломат харилцаанд асар их нөлөө үзүүлж, улс орнуудын дотоодын болон олон улсын бодлогод хөшүүрэг болох стратеги ашиглаж байна.

Оросын олигархиуд хориг арга хэмжээг үл харгалзан улс төрийн болон эдийн засгийн хяналтаа хадгалсаар, Украинд олигархиуд дайны зардлыг нөхөхийн зэрэгцээ улс төрийн тогтвортой байдлыг дэмжин ажиллаж байна. Израилын дэмжигчид хэвлэл мэдээлэл, дипломат харилцаанд гол үүрэг гүйцэтгэж, улс төрийн бодлогод нөлөөлж байгаа бол ХАМАС нь далд санхүүгийн сүлжээнүүдээр дамжуулан үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлсээр байна.

Эдгээр тэрбумтнуудын нөлөө дэлхийн эдийн засаг, геополитикийн тогтолцоог өөрчлөх чадалтай бөгөөд улс орнуудын засаглал, эрх мэдлийн төвлөрлийг эргэн харахад хүргэж байна. Цаашид дайны явцад болон олон улсын харилцааны хүрээнд эдгээр тэрбумтнуудын нөлөө улам бүр хүчирхэгжиж, геополитикийн хүчний тэнцвэрийг өөрчилсөөр байх нь тодорхой юм.

ТЭРБУМТНУУД 2024 ОНЫ СОНГУУЛИУДАД НӨЛӨӨЛСӨН НЬ

2024 оны сонгуулиуд дэлхий даяар геополитикийн хүчний шинэчлэл, эдийн засгийн тогтворгүй байдал, дайн мөргөлдөөнтэй цаг үед явагдаж байгаа нь олон тэрбумтнуудын нөлөөллийг нэмэгдүүлж байна. Орос, Украин, Израил, ХАМАС-ын мөргөлдөөнүүд дээрх эрх мэдэлтэй хүмүүсийн улс төрийн бодлогод үзүүлж буй нөлөөлөл нь эдгээр сонгуулиудад асар их үүрэг гүйцэтгэнэ.

ТЭРБУМТНУУДЫН УЛС ТӨРИЙН САНХҮҮЖИЛТ БА НАМУУДЫН БОДЛОГО

АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгууль:

АНУ-ын 2024 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд тэрбумтнуудын нөлөөлөл улам бүр ихэссээр байна. АНУ-ын улс төрийн санхүүжилтэд голчлон тэрбумтнуудын оролцоо маш хүчтэй байдаг бөгөөд тэдний улс төрийн кампанит ажлуудад оруулж буй хөрөнгө нь намуудын байр суурь, стратегийг шууд тодорхойлж байна.

Ардын намын хувьд, Дональд Трамп, Рон ДеСантис нарын нэр дэвшигчийг дэмжихэд томоохон бизнес эрхлэгчид, тэр дундаа эрчим хүчний салбарын тэрбумтнууд, үл хөдлөх хөрөнгийн магнатууд ихээхэн нөлөөтэй. Оросын талаар зөөлөн бодлого баримталж байгаа байр суурийг нь зарим тэрбумтнууд дэмждэг. Трампын засаг захиргааны үед Оросын олигархиудтай холбоотой байсан нэр дэвшигчид одоог хүртэл улс төрийн хандив авч байгааг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд онцолж байна.

Ардчилсан намын талд, Байден болон түүний холбоотнуудын улс төрийн кампанит ажлуудад технологийн салбарын тэрбумтнууд, цахилгаан эрчим хүчний компаниудын дэмжлэг илүү хүчтэй байна. Мөн Украиныг дэмжих бодлого баримталж буй улс төрийн хандивлагчид, тухайлбал, нийгмийн баялаг бүтээгчид, олон улсын бизнесийн магнатууд ч томоохон үүрэгтэй. Тэд Украинд туслах бодлогыг дэмжиж байгаа нь Байдены засаг захиргааны гадаад бодлогод хүчтэй нөлөөлж байна.

Европын бизнесийн элитүүдийн улс төрийн нөлөө:

Европын холбооны зарим орон 2024 оны сонгуулиудад, ялангуяа Герман, Франц, Итали зэрэг томоохон гүрнүүдэд тэрбумтнуудын нөлөө тод мэдрэгдэж байна. Оросын эсрэг хориг арга хэмжээг дэмжигчид болон эсэргүүцэгчид нь Европын улстөрчидтэй нягт холбоотой ажиллаж, сонгуулийн кампанит ажилд санхүүжилт оруулж байна.

Францын хувьд, Оросын олигархиуд болон Европын хөрөнгийн зах зээлд идэвхтэй оролцдог бизнес эрхлэгчид улс төрийн кампанит ажилд санхүүгийн хөшүүрэг болж байгаа. Францын үндсэрхэг үзэлтнүүд болон популист намууд Оросын нөлөөллийг дэмжиж, зарим нь Путинтэй эерэг харилцаа тогтоохыг зорьж байна.

Германд, дотоодын улстөрчид Оросын эрчим хүчний нөөцөөс хараат байдлыг багасгах бодлогыг дэмждэг ч, зарим бизнес эрхлэгчид Оросын хориг арга хэмжээг зөөлрүүлэхийг хүсч, улс төрийн намд нөлөөлж байна. Тэр дундаа, эрчим хүчний болон аж үйлдвэрийн томоохон тэрбумтнуудын шахалт нь Германы дотоодын улс төрийн шийдвэрүүдэд нөлөөлж, Европын бодлогод асар их хөшүүрэг болж байна.

Израилын сонгуулийн кампанит ажил дахь гадаадын хөрөнгө оруулалт:

Израйлын 2024 оны сонгуулиудад олон улсын хөрөнгө оруулагчид, тэрбумтнуудын оролцоо улам нэмэгдсээр байна. АНУ болон Европоос ирэх хөрөнгө оруулагчид Израйлийн улс төрийн кампанит ажилд хандив өргөж, Израилын аюулгүй байдлыг дэмжих бодлогыг бататгахад тусалж байна.

Технологийн салбарын тэрбумтнууд Израйлийн батлан хамгаалах салбарт хүчтэй дэмжлэг үзүүлж, сонгуульд нэр дэвшигчдийг ивээн тэтгэх явдал ихэссэн. Жишээлбэл, АНУ-ын хөрөнгө оруулагчид Израйлийн батлан хамгаалах салбарын ирээдүйд ихээхэн ач холбогдол өгч, түүнийгээ улс төрийн дэмжлэг болгон хөрөнгө оруулж байна. Мөн Израйлийн АНУ-тай харилцах харилцааг хадгалахын тулд дипломат шугамаар олон сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийгдэж байгаа нь илт байна.

Ойрхи Дорнодын улс төрийн хөрөнгө оруулагчид:

Ойрхи Дорнодын зарим улсын хувьд “ХАМАС”, Израилтай холбоотой хямрал улс төрийн кампанит ажилд гадаадын тэрбумтнуудын нөлөөллийг улам хүчирхэгжүүлж байна. Персийн булангийн орнууд дахь баян бизнес эрхлэгчид “ХАМАС”-ын санхүүжилтийг нууцаар дэмжиж байж болзошгүй гэж таамагладаг бол, нөгөө талаар Израилийг дэмжигч хандивлагчид барууны орнуудад улс төрийн хандив өгсөөр байна.

Энэ бүс нутгийн улс төрийн хандивлагчид, гадаадын хөрөнгө оруулалт Ойрхи Дорнодын улс төрийн тогтолцоонд асар их нөлөөтэй. Саудын Араб, Катар зэрэг орнуудын бизнесийн элитүүд зарим улс орнуудын сонгуулийн кампанит ажилд мөнгө оруулж, бүс нутгийн геополитикийн тэнцвэрийг хадгалах оролдлого хийж байна.

ТЭРБУМТНУУДЫН ГЕОПОЛИТИКТ ҮЗҮҮЛЖ БУЙ НӨЛӨӨ

2024 оны сонгуулиудад тэрбумтнуудын үзүүлэх нөлөө урьд өмнөхөөсөө илүү хүчирхэг болсон. Улс орнуудын дотоод болон гадаад бодлого, сонгуулийн үр дүнг эдгээр баялаг бүтээгчид ихээхэн хэмжээнд удирдаж, улс төрийн шийдвэрт нөлөөлж байна. Мөргөлдөөнүүд, эдийн засгийн сорилтууд болон тэрбумтнуудын улс төрийн хандив нь улс төрийн ландшафтыг эрс өөрчлөх хүчин зүйл болж байгаа бөгөөд цаашид дэлхийн улс төрийн дүр зургийг хэрхэн өөрчлөх нь цаг хугацааны асуудал болж байгаа гэнэ.

Эх сурвалж: Forbes, Bloomberg, Financial Times, New York Times, Kyiv Post, BBC, Al Jazeera, Reuters, The Guardian, Washington Post, The Economist, Foreign Policy