НАЙРУУЛАГЧ Б.АМАРСАЙХАНЫ "МОНГОЛ" КИНОНООС ОЙСОН ТУСГАЛ

Д. Бямбасүрэн:
Соёл урлаг

2023-05-04, 1104

Жүжигчин Б.Амарсайханы найруулсан хоёр дахь бүтээл "Монгол" киног үзлээ. Энэ удаад тэр Монголчууд би төртэй бил үү, хэрэв төртэй бол тэр нь хаана байна, баатар зоригт эрстэй бил үү, хэрэв тийм бол тэдгээр эрчүүдийнхээ тухай хэн ярьж, бахархдаг билээ, бид юуны төлөө тэмцэх ёстой билээ, тэмцээд харин юунд хүрэх үү зэрэг асуултыг тавьж, мөнхүү өөрийн бүтээсэн Монгол болон бусад дүрээр дамжуулан хариулт өгсөн, цааш бодож, тунгааж, илүү өргөн задалж ойлгоход хөтөлсөн бүтээлийг үзэгчдэдээ хүргэжээ.

Монгол Манжийн хааны өргөөнд орохдоо "Чи миний төр биш" гэхэд Манжийн хаан хариуд нь "Тэгвэл Монголын төр хаана байна" гэдэг. Айхтар асуулт шүү. Нээрээ л Монголын төр тэр үед ч дараа нь ч , өнөөдөр ч хаана байна вэ. Төртэй л гэдэг, эзэнтэй л юм шиг байдаг. Гэвч угтаа төргүй, толгойгүй, эзэнгүй мэт сул орхигдсон улс мэт л зовж, элгээрээ хэвтэж, бараа бүтээгдэхүүн, юмсын үнэ тэнгэрт тулж, амсах төдийд л жаахан цалин авч, амиа аргацаасан хариугүй боловсролын тогтолцоо гээд тоочоод байвал дуусашгүй. Дээрээ суудлаа олохгүй бол дороо гүйдлээ олохгүй гэдэг шиг бүх зүйл эмх замбараагүй, захиргаагүй явсаар л байгаа. Дүн өвлөөр нүүрсний хулгай хийсэн улстөрчдөө эсэргүүцэн өчүүхэн ард иргэд нь жагсаж, хавар, намартаа малчид цагийн хатууг үзээд хаашаа л харна хатуухан сорилттой, сонголттой улсад бид амьдарч байгаа. Үүнийг л тоочуулж, сануулж, бүр өнгөт дүр төрхөөр нь толины тусгал мэт харуулахыг хүсчээ, Монгол. Ерөөс хэлэх санаа, хүргэх гэсэн зурвас нь үүгээр ч хязгаарлагдахгүй баялаг бөгөөд хүн бүрийн тархи, зүрхэнд өөр, өөр тусгал ойж, туссан тэр тусгалаараа нэгийг тунгаагаа биз ээ. Мөн энэ кинонд эмгэнэлтэй боловч хатуу үнэнг мөн багтаасан нь Монгол хаад, ноёд данжааддад тавьсан өрнийхөө оронд үр хойчоо, ирээдүйгээ зарж, золиосолж байгаа байдал. Манжийн хааны өргөөнд байгаа олон Монгол хүүхдүүд л жинхэнэ Монголын ирээдүй атал цөмийг худалдаж, хааш нь хөдөлгөх аргагүй болсон нь чухам үнэнийг гарцаагүй өгүүлжээ гэмээр. Харин Монголын хойч үеийг, ирээдүйгээ, хөгжиж мандах гол итгэл найдвараа өөрийн амиар солин суллуулж байгаа жүжигчин Б.Амарсайханы Монгол дүр бол сэтгэл огшоосон дүр байлаа.

Манжийн хаан түүнээс "Чамд тэмцсэнээр юу үлдэв" гэхэд, Монгол "Надад итгэл найдвар үлдсэн. Итгэл найдвар байгаа цагт юу ч дуусаагүй" гэдэг. Нээрээ л хэний ч итгэл найдвар үр хүүхэд, ирээдүй хойч л байдаг. Тэр үнэн илэрхийлсэн.

Монголын дүр үүгээрээ бахархам байсан. Юу ч болсон бүхнийг даваад, тэмцээд амьд гараад ирэх чадвартай, долоон голтой Монголын дүр эрхгүй есөн эрүү шүүлтийг давсан Аюуш баатарыг санагдуулж байлаа. Монголын түүхэнд ийм бахархам баатар, мөнхүү шилийн сайн эрс олон боловч бид төдийлөн мэдэггүй. Тэгвэл бидний энэ сул талыг тэр уран бүтээлч хүнийхээ зүгээс гярхай харжээ. Энэ тухай "Ерэн жилийн түүхтэй Монголын кино урлаг сайн эрийг цор ганц удаа Цахиур Төмөрийн дүрээр л дэлгэцэд үлдээжээ. Түүх бүхэн дэлгэцэд үлддэггүй. Харин сайн эрсийн амьдрал, тэмцэл бол дэлгэцэд үлдэх гавьяатай түүх юм. Тэр эрчүүдийн түүхэн гавьяаг дэлгэцийн бүтээл болгох нь уран бүтээлч миний энэ салбартай амьдралаа холбосон 23 жилийн турш үргэлж бодсоор ирсэн хүсэл мөрөөдөл, үүрэг" гэжээ.

Ийнхүү киноны санаа сэдвийн тухайд өөрт туссан, тунгааснаасаа задлахад ийм байна.

Дараагийн нэг онцлох зүйл бол дүрүүд. Ёстой чиг даацтай дүрийг оноожээ. Сайн найруулагч болохын нэг хэмжүүр нь дүр сонголт байх. Амараа найруулагчийн сонголт үнэхээр сүпер байлаа. Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Ч.Найдандорж гуайг бид эсрэг дүрээр төдийлөн харж байгаагүй. Тэгвэл энэ бүтээлд тун зэвүүн дүрийг чадварлаг гаргажээ. Угаас жаахан эмээм харагддаг болоод ч тэр үү тэр яамба, маяг, мөнгөний төлөө юугаа ч өгөхөөс буцахгүй хүний харц, заль, ов мэхийг нарийн гаргаж байна лээ. Аргагүй найруулагч, уран бүтээлч хүний "Шийр зааж" байсан шүү. За Амараа найруулагчтай өөртэй нь бол юу ярих уу. Монгол гэх хүдэр чийрэг зоригт эрийн дүрийг тун гарамгай гаргажээ. Ер Амараагаараа л аялуулаад тоглосон байна лээ. Сэнгэ ноёны дүрийг жүжигчин Б.Энхтайванд их гоё зохицож, өөрөө ч чадварлаг тогложээ. Аргагүй тэр "Тэнгэрээс буусан од киноноос эхлээд л эсрэг дүрийн магнат л даа. Сайн эсрэг дүр эерэг дүрээ тодотгож, киног амт оруулдгийг найруулагч Б. Амарсайхан онцолж байсан. Энэ кино тэр санааг бүрэн хэрэгжүүлжээ. Харин Монгол Улсын Гавьяат жүжигчин З.Жарантавын Данжаадын дүрээр харах янзын байлаа. Даацтай уран бүтээлч даацтай л даагаад гарахыг хашир найруулагч мэдэж. За тэгээд бусад сайн эрсийн дүр ч цөм байгаа онож тоглосон байх бөгөөд урьд үзэгчдэд харагдаагүй шинэ содон дүрийг эрэлхийлэн гаргаж ирсэн нь шинэлэг байв. Харин жинхэнэ монгол эмэгтэйн дүр төрхөд тун сайхан зохицож, киног чимж байсан нэгэн дүр бол Сэрчмаа. Энэ дүрд залуу модель эмэгтэй Т.Солон-Уянга тогложэн. Элдэв маяггүй байгаа төрх, инээмсэглэл нь л Сэрчмаагийн дүрийг дүүрээд гарч байв. Ийм л нэгэн чадварлаг дүрүүдтэй уран бүтээл болжээ, Монгол. Мэдээж мэргэжлийн шүүмж, судлаачдын нүдээр илүү нарийн харагдах байх. Харин хувь үзэгчийн зүгээс бол ийм л хоёр ойсон тусгалыг олж олзуурхав. Магад үзсэн нэгэн кинонд гарч байсан хайр дурлалыг яагаад онцлоогүй вэ гэх болов уу. Тэр бол угаас бидний хамгийн сайн мэдэх санаа. Харин хэрхэн илэрхийлж, гол дүрийн хоёр уран бүтээлч хайр дурлалын санаагаа кинондоо бэхжүүлж, босгож илэрхийлэх нь өөр өнцөг байх.

Ийм л нэгэн уран бүтээл "Монгол" кино юм. Энэ том бүтээлээс зөвхөн хоёр санааг л тусгаж авлаа. Мэдээж өөр мэдэх, мэдрэх, өөртөө нээх зүйл олон бий.