ӨВЛИЙН ӨВГӨНӨӨС БЭЛЭГ АВАХЫН ХҮСЛЭН БОЛСОН СУРАГЧ БАЙЛАА

Д. Бямбасүрэн:
Монголчуудын амьдрал- Тэмдэглэл

2025-12-21, 1953

Цаа буга хөллөсөн сүйх тэрэгтэй, урт цагаан сахалтай өвлийн өвгөн, цаасан ууттай бэлэгтэй шинэ жил бидний багад болдог байлаа. Тэгэхэд би тавдугаар ангийн сурагч байв. Хоёр салаа гэзэгтэй, ангийнхнаасаа бие жижиг болохоор хамгийн урд сууна. Багшийн ширээтэй залгаа эхний салааны урд суудал бол миний хэн ч маргашгүй, халдашгүй, сурагч байх хугацаандаа бүтэн арванхоёр жил суусан "сэнтий" минь л дээ. Сургуулийн шинэ жилийг л хамгийн их хүлээдэг байлаа. Тэр дундаа багш бидний нэрсийг бичсэн, том цагаан ватум цаасаа самбарын хажуугийн хананд наах мөчийг тэсэн ядан хүлээнэ. Баруун, зүүн дээд өнцөгт нь хуучин, шинэ хоёр оноо бичээд, ногоон гацуур, бэлгээ үүрсэн өвлийн Өвгөнтэй цомхон мөртлөө гоё бүтээлийг багш бидэнд бэлдэн авчирдаг байлаа. Шинэ жилээс хориод хоногийн өмнө уламжлал ёсоор тоо бодох, шүлэг цээжлэх, зохион бичлэг, цээж бичиг бичих, зураг зурах зэргээр өрсөлдүүлж, хамгийн олон таван хошуу авсан нь сургуулийн шинэ жилээр өвлийн өвөөгөөс бэлэг авна.

Нэгэн он дуусаж, шалгалт шүүлэг ойртож байгаа өдрүүдэд хүүхдүүдийг идэвхжүүлэх хамгийн мэргэн арга болох энэ уралдаанаа багш ийн дөрөв дэх жилдээ зохион байгуулах боллоо. Дунд ангид ороход таван хошуугаар өрсөлдүүлэхээ болих учир тавдугаар ангийн жил миний хувьд сүүлийн боломж. Дөрвөн жил гэж байгаагийн учир, бид цэцэрлэгийн бэлтгэл бүлэгтээ үсгээ үзэж, уншиж сураад, шууд хоёрдугаар ангид шилжин суралцсан боловсролын салбарын "туршилтын туулай"-нууд юм л даа. Өөрөөр хэлбэл, ерөнхий боловсролын сургуулийг арванхоёр жилтэй болгох гэж туршиж байсан үе таарсан хэрэг.

Шовгор малгайтай, урт хамартай, дурантай алиалагч нараар нэрээ дуудуулаад, шинэ жилийн бэлэг авч байгаа хүүхдүүдийг харах ямар сайхан гээч. Өвлийн өвгөний бэлэгнээс хоцорч үлддэг гол шалтгаан нь тоо. Өгүүлбэртэй бодлогодоо ерөөсөө гавьдаггүй бөгөөд намайг өгүүлбэрээ дахин, дахин уншин мунгинаж байхад хөвгүүд нэг мэдэхэд л бодчихсон гараа өргөж зогсоно. Хөвгүүдийн тийм хурдан бодож байгаа нь санаатайгаар миний бэлгийг хулгайлах гэж байгаа мэт санагдаж, "Жил бүр л та нар өвлийн өвөөгөөс бэлэг авдаг биз дээ, өөдгүй хүүхдүүд" гэж гоморхох сэтгэл төрнө. Тоондоо л ийм удаан байснаас шүлэг цээжлэх, цээж бичлэг, зохион бичлэг бичихэд харин хэнийг ч урдаа гаргадаггүй байлаа. Ерөөс монгол хэлний хичээлдээ таван хошуу алдана аа л гэж байхгүй. Иймээс жилд эхний таван байрт ороод, ам мөлтөс хасагдчихаад байдаг юм. Ийн бодож суутал, багш гаднаас хуйлж барьсан ватум цаасаа барьсаар орж ирэх нь цаанаа нэг бахдалтай харагдана "Багш миний нэрийг цаасан дээрээ бичээгүй үлдээчихээгүй байгаа" гэж сэм сэжиглээд, гараад явсных нь дараа очиж, нэрээ харж нэг санаа амраад, "Хэрхэн бэлэг авах вэ" гэсэн төлөвлөгөө зохиож, дэвтэр дээрээ чухалчлан тэмдэглээд, нэг их том тэмцээнд орох гэж байгаа тамирчин аятай л өөрийгөө бэлтгэлээ. Хичээлийн завсарлагаан болон өглөө, орой тарах цагаар самбар дээрх таван хошууг тоолоод “Хэн түрүүлж явна" гэж харна. Өөрөө хоёр, гурван таван хошуугаар хоцорсон явбал шууд л санаагаар унаж, "За, маргааш заавал түрүүлж гараа өргөж бодно оо, хичээлд идэвхтэй оролцоно оо" гэсэн цоо шинэ зорилготой болоод өнөөхөө бодоод шөнө ч унтаж чадахгүй догдлоно.

Магад би тэр үеэс л ямар нэгэн баярт мөч тохиоход сэтгэл догдолдог, яардаг, тэсэж ядан байдаг мэдрэмжийг олж авсан байх аа. Эхний хэд хоног таван хошуугаар тэнцүүхэн явлаа. Угаас би эхлэхдээ тоо тэнцэж явж байгаад, хоног, өдөр дөхөх болоход л жинхэнэ уралдаан эхэлж, жил бүр л бэлэг авдаг Б.Золзаяа, Г.Мөнх-Очир, Б.Юмжирдулам нартай "ана мана" үзэлцэх үе ойртлоо. Нэг шөнө бүр "Б.Юмжирдулам найзыгаа таван хошуугаар түрүүлсэн байна" гээд, уйлж байна гэж зүүдэлсэн гээч. Одоо бодоход арванхоёрдугаар сарын тэр нэгэн өдрүүдийг би улаан таван хошуугаар л төсөөлж байж дээ. Ийн уралдсаар өвлийн өвгөнөөс бэлэг авах сурагч тодрох өдөр ирлээ. Сүүлийн хоёр хоног би “Хэн түрүүлж явна" гэж тоолсонгүй. Тооцооллоор би хоёр хүнээс л лав хоцорч явсан. Тиймдээ ч энэ жил дахиад л худал боллоо гэж хэдийнэ өөртөө хэлээд, хэрэндээ сэтгэлээ бэлдэж байлаа. Бэлэг авах сурагчийг зарлах өдөр ирэхэд, хичээлээ тасалмаар байсан ч санааны угт өчүүхэн ч болов найдлага тунан байв. Багш амалсан ёсоороо өвлийн өвгөнөөс бэлэг авах хоёр сурагчийг тодрууллаа. Түрүүлсэн сурагч 25 таван хошуутай, дараагийнх нь 23, би харин 22 таван хошуу авчээ. Нэгэнт "Ийм зүйл болох байх" гэж таамаглан байсан надад жаахан гунигтай ч түрүүлж аргагүй тоогоо бодсон найзыгаа яах ч аргагүй. Очоод, "Энэ жил би бэлэг авья" гээд гуйдаг юм бил үү гэж бодсон ч гар, хөл минь хөдлөх янзгүй байлаа. Гэтэл багш "Энэ жил багшийн нэрэмжит бэлгийг Бямбасүрэндээ өгнө өө" гэхэд нь би тэр дороо л сэргэж, "Нээрээ, багшийн бэлэг гэж байдаг шүү дээ" гээд бөөн хөөр баяр болон санаагаар нэг унаж, сэтгэлээ нэг сэргээн байж санасандаа хүрч чадсан юм даа. "Өвлийн өвгөн ааваас бэлэг авна" гэж бодохдоо багшийн бэлэг гэж өгдгийг таг мартсан байв. Ингэж би ямар ч байсан бага ангиа төгсөхөөс өмнө хүсэн хүлээсэн өвлийн өвгөний бэлгээ авч чадсан юм. Учир нь, багш ч ялгаагүй өвөөгөөр бэлгээ өгүүлдэг юм шүү дээ.

Сургуулийн шинэ жил болохын урьд шөнө тооноор тусах сарны гэрэл рүү ширтэж, өвлийн өвгөнөөс бэлэг авч байгаа өөрийгөө төсөөлнө. Би хоёр дүүгийнхээ голоор унтдаг тул сарны гэрэл яг эгц дээрээс гэрэлтэн харагдана. Сар надтай ярилцах гээд л, эсвэл бодлыг минь хуваалцах гээд хөдөлгөөнгүйгээр тэндээ байж байдаг шиг ч санагдана. Тэгснээ гэнэт өөр хэн нэгэн бэлгийг минь авчих вий гэж айна. Ингэсээр нэг л мэдэхэд унтан, өнөө өглөө бүр ээжээр дуудуулдаг би эл өглөө харин хачин сэргэлэн эртлэн бослоо.

-УЛААН ХАЦАРТАЙ УЛААН ЦАМЦАТ-

Cургуулийн шинэ жил товлосон цагтаа боллоо. Эл өглөө би сурсан дадсанаараа ээжээр үсээ хоёр хуваан сүлжүүлээд, улаан цамц, жинсэн өмдөөр гангарав. Ээж үсийг минь сүлжихдээ ус амандаа хийж байгаад үс рүү минь цацна. Тэгэхэд би мөрөө хавчиж, норсон болжмор шиг болдог сон. Тэгээд духны хоёр талыг хойш нь татан, мөлчийтөл нь самнана. Энэ дагуу тэр өглөө ч мөн урьдын адил үсээ самнуулаад гарлаа. Шинэ, хуучин хоёр он болсон дунд ангийн хоёр хүүхэд шинэ жилийн арга хэмжээг эхлүүлж, араас нь бүжиг, дуу явсаар. Өнөө бэлгээ өгөх мөч нь болдоггүй. Тэсэж ядан хүлээсний эцэст, "5 б ангийн сурагч Бямбасүрэн ирж бэлгээ аваарай" гэж дуудахад, би бараг чавхдан гүйж очсон санагддаг юм.Догдлол, хүлээлт, аз жаргал дүүрэн улаан таван хошуутай сурагч насны минь шинэ жил санаанд гацуур модны тоглоом шиг өлгөөтэй байх бөгөөд хааяахан түүнийг би барьж, эргүүлж тойруулж санан дурсдаг юм. Тэгээд л шинэ жил гэхээр надад нэн түрүүнд таван хошуу бодогдож, тэртээд авсан бэлгээ үгүйлдэг дээ.

ӨВЛИЙН ӨВГӨНӨӨС БЭЛЭГ АВАХЫН ХҮСЛЭН БОЛСОН СУРАГЧ БАЙЛАА

АНХААР! Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууныг баримтална уу. Ёс бус сэтгэгдлийг админ устгах эрхтэй. Мэдээний сэтгэгдэлд ergelt.mn хариуцлага хүлээхгүй.