УИХ-ын гишүүд дөрвөн жилийн дүнгээ тавиулаад дараагийн дөрвөн жилийнхээ эрхийг өвөртлөх гээд Төрийн ордон эзгүйрч байна. Тэд хаврын чуулгандаа суухгүй томилолт аваад тойргоо услахаар том жийп хөлөглөөд давхиж явна.

        Тэгвэл томсгосон тойргоор УИХ-д дахин сонгогдох нүүргүй болсон гишүүд эхнээсээ тойрог руугаа “царцаа нүүлгэж”, дөрвөн жилд хийгээгүй ажлынхаа тайланг “бөглөх”-өөр аж ахуйн ажил хийж, айлын “хашаа хороо янзалж” эхэлсэн гэх шог яриа ч иргэдийн дунд хөврөх боллоо.

       Түүний нэг нь УИХ-ын гишүүн, Эрчим хүчний сайд Б.Чойжилсүрэнг гэх яриа ч тойргийн сонгогчдын дунд ил болж эхэлсэн гэнэ. Угтаа бол Увсад удаа дараа “царцаа” нүүлгэсэн гэх дуулианд нэр холбогдсон Б.Чойжилсүрэн ирэх сонгуулиар ч сурсан зөн, дассан “заншлаараа” Увс, Ховд, Завхан, Говь-Алтайд чамгүй олон “царцаа аваачиж”, УИХ-д дахин суух эрхээ өвөртлөхөөр бэлдэж эхэлсэн байж болзошгүй баримтууд цахим орчинд эхнээсээ цацагдаж эхэлжээ.

        Эх сурвалжуудын мэдээлж байгаагаараа Дорноговь аймгаас  Увс руу суурьших иргэдийн тоо эрс “нэмэгдэж” эхэлсний дийлэнх нь түүний төрсөн дүү Б.Балдоржийн “Айл баян” ХХК-ийн ажилчид байна хэмээн нутгийн иргэд жиг жуг гэлцэж байна. Түүгээр ч зогсохгүй тойрог томссон тул Говь-Алтай, Завхан, Ховд аймгууд руу ч төлөөллөө илгээж байгаа сурагтай.

     Б.Чойжилсүрэнгийн тухайд Увс аймгийн Улаангом сумын уугуул. Урд хөршид сурч, компанийн захирлаар ажиллаж байгаад улмаар хувийн бизнесээ эхлүүлж, өдгөө монголын толгой баячуудын нэг болтлоо бизнесээ өргөжүүлсэн нэгэн. Тэрбээр Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаярын туслахаар ажиллаж улс төрд хөл тавьж байсан намтартай. 2008 оноос хойш УИХ-д тасралтгүй гурван удаа сонгогдохдоо “давхар дээл”-тэй сайдын суудалд хоёр ч удаа суугаад авсан. 2017 онд Сангийн сайдаар ажиллаж байх хугацаандаа тойрог руу чамгүй хөрөнгө оруулалт татаж, улсын төвсийг “Увс”-ын төсөв болгосон гэх шүүмжлэлд хүртэл өртөж байлаа. Сангийн сайдаас буусан даруйдаа Төсвийн болон Үйлдвэржилтийн байнгын хороог даргалж, өдгөө Эрчим хүчний сайдаар ажиллаж буй. Даргын суудал, “давхар дээл”-нээс буудаггүй тэрбээр ирэх сонгуулиар II тойрогт горилохоор сонгуулийн кампанит ажлаа эхлүүлсэн гэх. Өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд Улаангомын унаган гэгдэх Эдийн засгийн хөгжлийн сайд Ч.Хүрэлбаатартай дөрөө харшуулж, Увсад хөрөнгө оруулалт чамгүй татсан. Угтаа бол Б.Чойжисүрэнг Сангийн сайдын суудлаас буумагц Ч.Хүрэлбаатар түүний оронд томилогдож, мөн л Увсад эхлүүлэх бүтээн байгуулалтын ажлууд төвөггүй үргэлжлэх болсон. Харин сонгуулийн томсгосон тойрогт Ч.Хүрэлбаатар намаасаа ТЕГ-ын дарга асан Б.Заяабал, Эдийн засгийн хөгжлийн сайд бөгөөд шадар сайдын зөвлөх Б.Дашпүрэв нар дөрөө харшуулж яваа бол Эрчим хүчний сайд Б.Чойжилсүрэн Ховд аймгийн Засаг дарга Э.Болормаа, БОАЖ-ын сайд асан Н.Цэрэнбат нартай тойргуудаа тойглож явна.

      Б.Чойжилсүрэнгийн хувьд Улаанбаатар хотыг “бетонон ширэнгэ” болтол барилга барьж, баяжсан, намынхаа гол санхүүжүүлэгчдийн нэг. Улаанбаатар хотын хамгийн өндөр зэрэглэлийн хороолол хотхнуудыг барьсан хэдий ч Увсад өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд үнэлэгдэхээр ажил хийгээгүй хэмээн тойргийн сонгогчид нь ам муутай байгаа гэх. Тиймээс ажил хийсэн гэж харагдах санаатай Улаангом сумын айлуудын хашааг шинэчлэх аян эхлүүлсэн гэх явган яриа ч Увсын тойрогт өрнөж байна.

      Эрчим хүчний сайдаар томилогдсон даруйдаа гал алдах шахсан эрчим хүчний салбарыг “Аргалана даа” хэмээн ам алдсан тэрбээр өнгөрсөн баасан гарагийн чуулганы хуралдаанаар “Өнгөрсөн өвөл цахилгаанаа таслаж байж хүйтнийг давсан” хэмээн мэдэгдэж харагдана лээ.

      УИХ-ын гишүүд хамгийн их ашиг сонирхлын зөрчилтэй гишүүдийн нэг нь Б.Чойжилсүрэн гэхэд хилсдэхгүй. Түүний хөрөнгө орлого өнгөрсөн хугацаанд хамгийн их нэмэгдсэн. Нэг жилийн хугацаанд Эрчим хүчний сайд Б.Чойжилсүрэнгийн хөрөнгө орлого хамгийн их өссөн үзүүллтэй байна. Тодруулбал, тэрбээр 2021 онд 43 сая төгрөгийн хөрөнгөтэй хэмээн мэдүүлж байсан бол 2022 онд 1.5  тэрбум төгрөг болж өссөн байгаа юм. Улмаар гэр бүлийн орлого нь 2021 онд 71 сая төгрөг байсан бол 680 сая төгрөг болж нэмэгдсэн байна. Анхаарал татаж байгаа нь Монгол Улсад барилгын салбарын тэргүүн баячуудын нэг гэгдэх тэрбээр өөрийн эзэмшлийн орон сууцгүй хэмээн хөрөнгө орлогодоо мэдүүлжээ. Түүний хувьд 50 гаруй компанийн хувьцаа эзэмшигч хэмээн бүртгүүлснээс гадна төрсөн дүү хамаарал бүхий этгээдүүдээрэй дамжуулан 100 гаруй компаниар дамжуулан бизнесийн салбарт үйл ажиллагаа явуулж байна. Түүнээс ашигт малтмалын 11 лиценз төрсөн дүү Б.Балдоржтойгоо хамтран эзэмшдэг. УИХ-ын гишүүн Б.Чойжилсүрэнгийн “Сауд гоби блейк гоулд” ХХК нь Хэнтий аймагт 651.27 га Хүүш-XV-014105, Өмнөговь аймагт 1475.42 га бүхий Хараат уул-XV-012957, 4552.67 га бүхий Асарын шанд-XV-012956 гэх гурван хайгуулын лицензтэй Харин Б.Балдоржийн “Си Өү Эй Эл” ХХК нь ашигт малтмал ашиглалтын 2041 оны зургадугаар сарын 28-ныг хүртэлх зөвшөөрөлтэй. Хайгуулын Дорноговь-4 XV-016866 лиценз, ашиглалтын Дорноговь-4 MV-016865 лицензтэй байна. Мөн “Би Вай Эйч” ХХК нь Сүхбаатар аймагт Шохойт-1 MV-017577, MV-017456 гэх ашиглалтын хоёр лицензтэй. “Нонферрос металл майнин” ХХК нь Сүхбаатар аймагт ашиглалтын Өгөөмөр толгой-MV-0175248, Салхитын бор толгой-MV-017373 гэх ашиглалтын хоёр лицензтэй. “Олон ихт баян” ХХК нь Дорноговь аймагт хайгуулын Худагт-XV-020816 лиценз, ашиглалтын Хар тал-MV-021248 лиценз бий.

Б.Батдоржийн уул уурхайн компаниараа дамжуулан их наядаар хэмжигдэх цэвэр ашиг олдог гэх нь бий. Өнгөрсөн өвөл Б.Чойжилсүрэн коксжих нүүрс оруулж ирнэ гэсэн нь дүүгийнхээ бизнестэй хамааралтай гэх яриа ч гарч байлаа.

          1. Б.Балдоржийн   “Олон Ихт баян” компаний Дорноговийн Даланжаргалан, Говьсүмбэр аймгийн Шивээговь суманд орших  “Худагт”-ын төмрийн уурхай  2,1 сая тонны нөөцтэй. Цэвэр ашиг нь 120 тэрбум.

2. Б. Балдоржийн “Си Өү Эй Эл” компаний  Дорноговь аймгийн Мандах, Хөвсгөл суманд орших   “Айл баян”-гийн уурхайн хоёр талбай нийлээд  11 сая тн нүүрсний нөөцтэй. Цэвэр ашиг нь  750 тэрбум

3. Б.Балдоржийн “Нонферрос металл майнинг ” компаний  Сүхбаатар аймагт  орших   “Салхитын бор толгой” –н орд  180,000 тн цайрын нөөцтэй . Цэвэр ашиг нь  74,8 тэрбум .

4. Б.Балдоржийн “Нонферрос металл майнинг ” компаний  Сүхбаатар аймаг дахь  “Өгөөмөр толгой “-н орд 251.000 тн төмрийн нөөцтэй. Цэвэр ашиг нь 50,6 тэрбум төгрөгийн ашигтай ажилладаг гэх мэдээлэл бий.