Цар тахал буюу pandemic нь грек хэлний pan-бүх, demos-хүн гэх үгсийн нийлбэр бөгөөд тив, улс дамжсан томоохон хэмжээний халдварт өвчний ерөнхий нэршил юм. Өдгөө дэлхий нийтийг хамраад буй ковид-19 буюу коронавирусийн дэгдэлт урьд өмнө нь нийтийг хамран дэгдэж байсан халдварт өвчний адил цар тахлын хэмжээнд хүрчээ. Вирус нь биологийн шинж чанарын хувьд өөрийгөө олшруулах боломжгүй тул өөр амьд биетийн дотор орж, түүний эсээр үржиж, улмаар амьд биет дэх “эзэн” эсийг хөнөөдөг байна. Ийн олшрохдоо үргэлжид хувьсан өөрчлөгддөг бөгөөд энэ нь жил бүр хүмүүсийг шинэ төрлийн ханиаданд өртөхөд хүргэдэг ажээ. “Эргэлт.мн” сайтаас дэлхий нийтээр тархаж байсан цар тахлуудын талаарх мэдээллийг хүргэж байна.

Испани томуу

1918 оноос 1920 он хүртэл үргэлжилсэн уг томуу нь тухайн үеийн дэлхийн нийт хүн амын таван хувийг авч одсон юм. Анх шувуунаас хүнд халдварласан гэж үздэг испани томуу нь Хятад Улсад дэгдмэгцээ дэлхий даяар тархсан хэмээдэг. Тахлын тухай улс бүр ард иргэдээсээ нууж байхад Испанийн хэвлэл мэдээллийн байгууллага томуугийн талаарх мэдээллийг анх олон нийтэд хүргэснээр испани томуу гэх болсон. Испани томуу нь хамраас цус гоожих, ходоод болон бүдүүн, нарийн гэдсээр цус алдах, хавагнах шинж тэмдгээр анх илэрч, ихэвчлэн 20-40 насныхны дунд хурдацтай тархжээ. Гурван жил үргэлжилсэн томуугийн үед амны хаалт тогтмол зүүхийг шаардсаны эцэст дуусгавар болсон юм. Энэ талаар судлаачид халдвартай хүмүүс амиа алдаж дууссан, аль эсвэл хүний бие уг томууг тэсвэрлэх хэмжээнд хүрсэн гэж үзжээ.

Хар үхэл

XIV зууны үед Европт дэгдсэн “Хар үхэл” буюу тарваган тахлын вирус нь Европ төдийгүй дэлхий даяар хүрээгээ тэлж, тухайн үеийн дэлхийн нийт хүн амын гуравны нэгийг авч оджээ. Зарим түүхч Хятад, Монголын нутаг дэвсгэр дэх говийн цөлөөс үүссэн хэмээн үздэг. Энэ тахал нь тив дамжих худалдаачид болон тахлаар амиа алдсан цогцсыг эх оронд нь хүргэснээс үүдэн дэлхий нийтээр тархсан байна. Тухайн үед тахлаас зугтаж Францад ирсэн хүмүүсийг хөлөг онгоцтой нь Лазаретто арал руу явуулж, 40 хоногийн дараа нь хүлээж авдаг байсан нь Итали үгний “40 хоног” буюу бидний сайн мэдэх “карантин”-ы ойлголт анх суурьшсан гэдэг. Хэдий хүн төрөлхтөн уг аймшигт цар тахлын үеийг даван туулсан ч өнөөг хүртэл уг тахлын вирус байдаг гэдэг.

Афинчуудын тахал

МЭӨ 430-427 онд афинчуудын дунд нэгэн нууцлаг тахал дэлгэрч тухайн үеийн Афины хүн амын гуравны нэгийг авч одсон аж. Зохиолч Фукидидын “Пелопоннессийн дайны түүх” номонд тахлын шинж тэмдгийн талаар хүчтэй ханиалгах, бөөлжих, таталт өгөх зэрэг хэмээн бичсэнээс нь улбаалан өнөөгийн судлаачид улаан бурхан, аль эсвэл цэцэг өвчин байсан байх магадлалтай гэж үздэг ч өнөөг хүртэл ямар өвчин байсан нь тодорхойгүй байгаа юм. Хожим давалгаа нь бага боловч дахин үргэлжилж, олон мянган хүний амийг авсан нь эртний Грекийг мөхөлд хүргэсэн гэгддэг.

ХДХВ буюу ДОХ-ын халдвар

Анх 1976 онд Бүгд Найрамдах Ардчилсан Конго Улсад бүртгэгдсэн уг халдвар өнөөг хүртэл 36 сая хүний амийг авчээ. Тус халдвараар өвчилсөн 35 сая гаруй хүний 21 сая нь Африкаас гаралтай аж. Халдварын тархалт нэмэгдэх тусам халдвартай өвчтнүүд урт хугацаагаар амьдрах болж, зовуурь нь багассан хэмээсэн юм. Өнөөг хүртэл уг өвчний эсрэг вакцин гаргаж авч чадаагүй бөгөөд жил бүр уг халдвараар 1.6 сая хүн амиа алддаг байна.

Ковид-19 буюу шинэ төрлийн коронавирус

Өнгөрсөн оны арванхоёрдугаар сарын 31-ний өдөр ДЭМБ-ын Хятад Улс дахь салбарт БНХАУ-ын Хубэй мужийн Ухань хотод үл мэдэгдэх уушгины хатгалгаа өвчин дэлгэрсэн талаар мэдээлжээ. Анх коронавирус нь 1960 онд сарьсан багваахай болон тэмээнд халдварласан ч шинэ төрлийн коронавирус нь хүнд халдварладгаараа онцлогтой. Вирус болгон хүнээс хүнд халдах хурд нь харьцангуй байдаг ч уг вирусийн тархах хурд дэлхий нийтийг цочроогоод байгаа юм. Халуурах, ханиалгах, толгой өвдөх, дотор муухайрах зэргээр шинж тэмдэг нь илэрдэг уг вирусийн эсрэг вакцин одоогоор байхгүй бөгөөд дэлхий даяар нийт 53.3 сая халдвар илэрснээс 1.3 сая хүн амиа алдаад байна. Монгол Улсад халдварын 428 тохиолдол илэрсний 318 нь эдгэрсэн бөгөөд ДЭМБ-аас өгч буй зөвлөмжийн дагуу гарын ариун цэврийн шаардлагыг хангаж, амны хаалтаа тогтмол зүүж, хоёр метр хүртэлх зайг барьж буй тохиолдолд халдвар авах эрсдэл бага байна. Иймд иргэд та бүхэн шинэ төрлийн коронавирусээс өөрийгөө болон өрөөлийг хамгаалан УОК-ын шийдвэрийн дагуу шаардлагагүй бол гэрээсээ гарахгүй байхыг зөвлөж байна