Одоогоос долоон жилийн өмнө Хөвсгөл аймгийн Их-Уул суманд зургаан настай Ө.Энхзул охин гэрээсээ төөрч, ар гэрийнхэн, нутаг нугынхан нь түүнийг гурав хоногийн турш хайсны эцэст тайгаас олж байсан билээ. Өнгөрсөн долдугаар сарын сүүлчээр Хөвсгөл аймгийн Их-Уул суманд очоод байхдаа Ө.Энхзул охинтой уулзаж, тухайн үед юу болсон талаар ярилцахыг хүсэхэд алимны бөөр шиг улаахан хацартай, сэргэлэн цовоо нүдтэй жаахан охин инээвхийлэн “Манайд ирсэн хүн бүхэн л энэ талаар асуух юм. Сургуульд орсны дараа багш нар, ангийнхан гээд зөндөө хүн намайг тэр тухай ярьж өгөөч гэсэн. Гэхдээ би цөөхөн хүнд л санаж байгаа юм аа ярьсан” гэв.

       Ингээд Ө.Энхзул охин гэрээсээ яагаад төөрсөн, ойд гурав хоног хэрхэн “амьдарсан” талаарх яриаг хүргэе. Ө.Энхзул одоо 13 настай. Төөрөх үедээ тэрбээр зургаан настай байв. Охины аав, ээж “Хэдэн хүүхдийн минь буян заяа түшиж, охиноо эсэн мэнд олсон шүү. Гурав хоног алга болоход нь их айж байсан. Амьд мэнд олдоосой. Амьд л байж байдаг юм шүү гээд л хайгаад байсан даа” гэж ярьсан юм.

ОХИН НОХОЙГОО ЧОНОТОЙ АНДУУРАН АЙЖ ГҮЙСЭЭР ТӨӨРЧЭЭ

         Хөвсгөл аймгийн Их-Уул сумын малчин Д.Өлзийбатынх Хуштын мод гэх газар 2013 оны наймдугаар сард намаржиж байжээ. Удам дамжсан малчин Д.Өлзийбат сумынхаа мянгат малчдын нэг. Тэднийх таван хүүхэдтэй юм байна. Харин ойд гурав хоног төөрсөн охин Ө.Энхзул дөрөв дэх хүүхэд нь. 2013 оны наймдугаар сарын 22-нд гэрийн эзэн Д.Өлзийбат сумын төв рүү нэг хүүхдээ дагуулаад  мотоцикльтой явжээ. Харин хоёр том хүү нь адуугаа хурааж, дэллэхээр яваад эзгүй байж. Гэрийн эзэгтэй Д.Оюунгэрэл болон  Ө.Энхзул, гурван настай бага хүүхдийн хамт гэрээ сахиад үлдэж. Гэтэл үнээ саах цагаар буюу цагаан гэгээ тасрах үеэр тэнгэр муухайрч, баруун хойноос хар үүл бүрхэн бороо орж эхэлжээ. Сүүлийн хэдэн жил ороогүй азарган бороо хувингаар цутгаж байгаа юм шиг л  хүчтэй асгаж, аянга тачигнаж, цахилгаан энд тэнд гялсхийн цахиж эхэлсэн гэнэ. Энэ үеэр тэрүүхэнд бэлчиж байсан хонь, ямаа хошуурч уруудсаар хөтөл давсанд ээж, охин хоёр араас нь явган гарчээ. Охин тэр болгон ээжтэйгээ хамт яваад байдаггүй ч энэ удаад цуг явжээ. 

         Их-Уул сумын ой хөвч араатан амьтнаар дүүрэн.Тэр тусмаа хээрийн амьтан болох чоно элбэг. Азарган бороо, хүчтэй салхинд торох юмгүй уруудсан хонь, ямааныхаа араас ээж нь явж, тогтоож үлдээсэн хэсэг хонио Ө.Энхзул охин нохойныхоо хамт харж үлджээ. Цахилгаан цахих гялбаанаар тогтсон хонь уруудаж, нохойн нүд гялбаанд ногоорох нь чоно шиг харагдсан тул охин ч ээжийнхээ явсан зүгт гүйсэн байна. Азарган бороо асгасан хэвээр л байж.

ОХИНОО ХАЙЖ, НЭРЭЭР НЬ ДУУДАЖ ГҮЙСЭЭР ЭЭЖ НЬ Ч ТӨӨРӨВ

          Тухайн өдрийнхөө 20:00 цаг болж байхад охины ээж Д.Оюунгэрэл хонио туусаар гэртээ ирсэн байна.Тэрбээр гэр нь ойрхон байсан учир охиноо гэр рүүгээ орсон байх гэж бодож явжээ. Гэртээ ортол бага охин нь орон дээрээ унтаж, Ө.Энхзул алга байж. Охиноо гэртээ ирээгүйг мэдүүт цуваа өмсөөд, нимгэн цамцтай гарсан охиндоо дээл аваад гарчээ. Тэрбээр охиноо хоолойгоо сөөтөл дуудаж, морио цуцтал давхисны дараа сумын төв рүү хэл өгөх хэрэгтэйгээ мэдэж, утасны сүлжээ барьдаг уулан дээр гарсан боловч холбогдож чадаагүй байна. Саахалтын хүнд, адуугаа тууж яваа адуучинд гээд замдаа таарсан бүхнээс охиноо сураглаж, захисан гэнэ.

          24:05 цагийн үед сумын төвд байгаа ах дүү нартаа, Онцгой байдлын газрын алба хаагчдад охиноо алга болсон талаар хэл дуулгаж чаджээ. Д.Өлзийбатынх Их-Уул сумын төвөөс 40 гаруй километрт намаржиж байсан бөгөөд мэдээлэл ирсэн даруйд долоон аврагч сумын төвөөс охины аавыг машиндаа суулгаад иржээ. Өлзийбатынхтай айл, саахалт байдаг нутгийн иргэд, аврагчидтай нийлэн гурван баг болоод ойр орчмын нутгаар үүр цайтал самнасан байна. Гэвч охин усанд хаясан чулуу шиг л алга болжээ. Охин тухайн үед дан цамц, тод яагаан өнгийн өмд, кеттэй байжээ.

          Охины ээж Д.Оюунгэрэл эрлийн багийнхан ирж өөрийг нь олох хүртэл ганцаараа хайсаар байж. “Миний охин хаана байна аа, Энхзул аа” гээд л хоолойгоо сөөтөл хашгирсаар хөвчийн модон дундуур зүгээ мэдэхгүй зөндөө гүйж. Тэрбээр “Үгээр хэлэхийн аргагүй хэцүү юм билээ. “Яах гэж орхиж явав даа” гэж өөрийгөө зэмлэж бодохоос өөрийг хийж чадахгүй. Энэ модон дор орчихсон болов уу, тэнд байж байгаа юм болов уу, уйлж гүйсээр хаа нэг газар бахардаж унаад нохой, шувууны хоол болчихоогүй байгаа даа” гээд элдвийн юм бодогдож байгаа юм. Ер нь л дэлхий хөмөрчих шиг, хамаг юмаа алдчих шиг болсон. Ингэж явахдаа өөрөө төөрчихсөн. Дүүтэйгээ булаацалдаж мөөм барьдаг булцгар гар нь нүдэнд харагдаад дотроос юм аваад явчих шиг л болж байсан. “Охиноо л олох юм шүү. Олохгүй бол би буцахгүй” гэж өөртөө хэлж, модны хонгил олоод орчихсон байгаасай гэж их залбирсан” хэмээн ярив.

         Тэр үед арван алхмын цаадах зүйл харагдахгүй болтлоо манан буусан байсан гэнэ. Бороо хувингаар асгаж байгаа юм шиг л их устай. Энхзулын аав ч морио унаад ууланд гарсан байна. Хашгираад л давхиад байсан гэнэ. Сүүлдээ унаж явсан морь нь эцэж, явган явжээ. Хүн, амьтан бараг явдаггүй хөвч тайгын их өвсөн дунд гутлаа арай чамай өргөн дийлж байхад хүйтэн бороо нэрмээс хийх шиг цутгаж байсан нь хамгийн хэцүү даваа байсан тухай ярьж байв. Бүх хувцас норж, гүйх аргагүй болтол жиндээж, хүндэрч байсан ч бид дуу гарган, охин минь бидний дууг сонсоод айчих вий гэхдээ арай аядуугаар дуудсаар явсан гэж ярилаа. Эрлийн багийнхан энд тэндгүй буу тавьж, хашгирч хээрийн амьтан үргээж явжээ.

ОХИНЫГ ЭСЭН МЭНД ОЛДОХГҮЙ ГЭЖ ЛАМ, БӨӨ НАР ХЭЛЖЭЭ

         Ийн үүр цайж өглөө болов. Гэвч тэнгэр бүрхэг хэвээр. Хүчтэй орж байсан бороо бага зэрэг намдсан ч зүсэрсэн хэвээрээ. Эрлийн багийнхан эхнээсээ Д.Өлзийбатынд буцаж цуглав. Бүгдийнх нь хувцас нороод, усан гүзээ болчихсон, ууланд яваад их ядарчээ. Аймгийн төвөөс Засаг даргын Тамгын газрын төлөөлөл, эрэлд явах арав гаруй хүний хамт ирсэн байна. Нутгийн иргэд, сумаас ирсэн аврагчидтай нийлээд 100 гаруй хүн охиныг үргэлжлүүлэн хайсан бөгөөд алга болсон газраас хааш хаашаа 30 километрт самнасан боловч олдсонгүй. Бут, сондуул, нүх, модны хонгил, жалга, хадад, уул гээд л их өвсөн дотроос зүү хайж байгаа юм шиг л хайжээ. Энэ хугацаанд хүйтэн бороо зүсэрсэн хэвээр л байж.

         Охины ар гэрийнхэн хоёр дахь өдрөөс бүр хэцүү байдалд орсон байна. Тэр тусмаа ээж нь “Яах гэж охиноо хаяад явав” гэж уйлан, ухаан санаа нь дэн дун болоод галзуурах дөхөж эхэлсэн байна. Эрлийн багийнхны зарим нь мэргэн түргэн хүмүүст үзүүлж. Зарим нь лам руу явж, үлдсэн нь бөө дээр очжээ. Ихэнх үзмэрч “Амьд олдохгүй юм байна. Лус хилэгнүүлжээ. Уул, усаа аргад” хэмээж байсан гэнэ. Харин нутгийн нэгэн удган “Гэрийн чинь байгаа зүгээс баруунтай харагдаж байна. Дулаан газар гараараа оролдоод сууж байна. Их сэргэлэн хүүхэд юм. Амийг нь бөхөлчихлөө. Тэнгэр гэгээрч, бороо намжихаар олдоно” гэсэн байна. Охиныг амьд хэмээн хэлсэнд сэтгэл нь жаахан уужирсан ч эрлийн баг дахиад л уул руу гарчээ. Гэвч ололгүй хоёр хонов. 

ЭРЭЛЭЭ ЗОГСООХООР БОЛОВ

         Хоёр дахь хоногоос эрлийн багийнхан эхнээсээ явж эхэлжээ. Тэд охиныг амьд олдоно хэмээн найдвар тасраад буцаж эхэлсэн байна. Өлзийбатынхаас километр хүрэхгүй зайд их модтой ой, уулс байдаг аж. Онцгой байдлын газрын алба хаагчид болон нутгийн иргэд охиныг “Олдохоосоо өнгөрөв бололтой” хэмээн эцэг, эхэд нь хэлэхээс зүрхшээн “Ингэсгээд эрлээ отоглох уу даа” гэсэн байна. Гэвч Ө.Энхзулын ар гэрийнхэн болох 30 гаруй хүн эрлээ үргэлжлүүлсээр байжээ. Охин алга болоод гурав хоножээ. Өглөө болж, нар мандсан үед гэрийн эзэд хоёр гурав хоног нүдний хор гаргаагүй шахам эрлийн багийнхныг хооллож, ундлахаар гэр рүүгээ эргэж, хонь гарган цайлсан байна.

        Нэгэн бөө “Ээж нь уулнаас буухгүй уйлаад гүйгээд байх юм. Нулимс нь охиныг чинь хаачихаад байна. Битгий уйл. Сүү, цагаан идээгээ хангай, дэлхийдээ өргө” гэснийг санан тэнгэр, хангайдаа цацал өргөж, залбирчээ. Энэ үеэс тэнгэр цэлмэж таарсан байна. Гурван өдөр тасралтгүй уйлагнасан тэнгэр энд тэндээ цоорон цэлмэж эхэлжээ. Ууланд үлдсэн эрлийн багийнхан гэр рүүгээ буцах гэж байтал Амгалан хэмээх нутгийн залуу “Та хэд хөдөлж бай. Бид хоёр энүүхэн хавиар харчихаад араас чинь давхиад очьё” гээд модны зах руу оржээ.

        Амгаланг юм үзэж, хардаг хэмээн нутгийнхан нь алдсан мал тэргүүтэй зүйлсийн сургийг түүгээр гаргуулдаг байсан аж. Хамт яваа хүндээ Амгалан “Ийшээ л байгаа юм шиг мэдрэгдээд байх юм. Худлаа биш байгаа даа” гэсээр явсан аж. Тэднийг охины нэрээр хашгиран дуудаж явтал нэгэн бүдүүн модны ёроолд юм хөдлөх шиг болжээ. Лавшруулан харвал охины ягаан өмд цухуйж байж гэнэ. Тэгээд мориноосоо буун дөхөж очоод, “Энхзул аа, Амгалан ах нь байна. Таньж байна уу” гэтэл модны хонгилоос охин шурган гарч ирээд хүзүүдээд авчээ. Хүзүүнээс нь тас тэвэрч, нэлээд уйлсны дараа Амгалан охиныг дээлэндээ ороон тэврээд гэрт нь хүргэжээ. Охиныг олсон газраас гэрийг нь хүртэл арав гаруй километрийн зайтай. Ингэж зургаахан настай, ээжийнхээ өврөөс ч гарч үзээгүй нялх охин хөвч тайга дунд гурав хоносны эцэст олдов. Олсон даруйд сумын эмч түүнийг үзээд “Зүгээр байна. Юутай ч халаасан шар тосоор бүх биеийг нь илж өгөөрэй” гэж. Шар тосоор тослуулсан нялх амьтан ээжийнхээ өвөрт сэтгэл амар зөндөө унтсан гэнэ.

Намайг хоёр гөрөөс хамгаалсан байх аа

      Ойд төөрч, гурав хоносон тухайгаа охин “Нэг харсан чинь ээж намайг Бүргэдтэй орхиод явчихсан байсан. Бүргэдээс айдаг болохоор ээжийн араас гүйсэн юм. Тэгээд ч тэр үед Бүргэд биш чоно зогсож байх шиг санагдсан. Тэгээд л гүйсэн. Модон дундуур гүйж байхдаа их даарсан. Нэг модны доор орсон. Тэндээ бороо намдахыг хүлээж байсан чинь унтчихсан байсан. Сэрсэн чинь миний хажууд хоёр гөрөөс хэвтэж байсан. Тэр хоёр намайг хамгаалсан байх аа. Бороо намдахаар гэр рүүгээ явна даа гэж бодож байсан ч ахиад унтчихсан байсан. Сэрсэн ч бороо орсон хэвээрээ л байсан” хэмээн ярив. Түүний ийн ярихыг сонсож суусан ээж нь “Миний охины буян заяа түшиж, гөрөөс хүртэл манаж, амьд мэнд үлдсэн байх. Тэнд хайж явсан бараг бүх хүн осгохоо алдаж, нэрмэл архи шар тостой ууж, дотроо халаах нь халааж явсан. Тэгэхэд миний охин огтхон ч даараагүй байсан шүү дээ” хэмээн ярив.  

     -Тэр үед их айсан уу?

     -Ихэнхдээ унтсан болохоор их айгаагүй. Гэхдээ шувуу, янз бүрийн чимээ гарахаар айхдаа нүхэндээ улам шигдэж байсан.

     -Зөндөө уйлсан уу?

     -Уйлсан. Гэхдээ аав, ээж хоёрт их уйлаагүй гэж хэлсэн.

     -Тэнд байхдаа юм идсэн үү?

     -Борооны тогтоол уснаас жаахныг уусан. Бас миний нуугдаж байсан модны хажууд зөндөө жимс байсан. Тэндээс жаахныг аваад модныхоо доор орсон.

      -Хоргодож байсан мод чинь яг ямархуу мод байсан бэ. Төсөөлж ярьж өгөөч?

     -Их том мод. Яг би багтахаар жаахан нүх доор нь гарсан байсан. Аав, ээж тэр нүхийг модны хонгил гэдэг гэж хэлж өгсөн. Тэнд их дулаахан. Борооны ус модны гадуур урсаж байсан.

     -Тэндээсээ гарч гэрээ хайя гэж бодсон уу?

     -Бороо намдахаар хайна гэж бодож байсан. Гэхдээ тэрнээс өмнө аав, ээж хоёрын аль нэг нь намайг олчих байх гэж бодож байсан.

     -Нутгийн Амгалан ахыгаа очиход айсан уу?

     -Хүн дуугарах шиг болохоор нь айсандаа нүхэндээ улам шигдсэн. Тэгэхдээ чимээ гаргасан байсан. Хэрвээ чимээ гаргаагүй байсан бол намайг олохгүй байсан байх.

     -Чамайг олсны дараа чи зөндөө уйлсан гэсэн. Тэр үед юу бодогдож байсан бэ?

     -Мэдэхгүй байна.

     -Чи ойд олон амьтан харсан уу. Бас амьтдын олон янзын авиа сонссон уу?

     -Хоёр гөрөөс миний байсан модны хажууд зөндөө удаан байсан. Бас туулай харсан. Гэхдээ өмнө нь туулай харж байсан л даа.

      -Одоо нохойноос айдаг хэвээрээ юү?

     -Хэвээрээ. Гэхдээ одоо бол юу ч болсон хаашаа ч гүйхгүй гэж боддог.

         Тэрбээр бүтэн гурав хоног хүйтэн бороонд огтхон ч нороогүй байсан бөгөөд модны хонгил бороо орох үеэр их дулаахан болдог байна. Хэдийгээр охин айгаагүй гэж гэрийнхэндээ хэлж байсан ч нүд нь хавдаж, зөндөө уйлсан байсныг ээж нь ярьсан юм. Аймаг, сумын Онцгой байдлын аврах тусгай ангийн долоон машин, нутгийн иргэд болон ах, дүү хамаатан садных нь 10 гаруй машин, 35 мотоцикль, 160 гаруй иргэний оролцоотойгоор уг эрлийн ажиллагаа өрнөсөн байдаг. Охиноо эсэн мэнд олсон аав, ээж хоёр сайхан сэтгэлт эрлийн багийнхныг долоо хоногийн дараа гэртээ урьж, цайллага хийсэн гэсэн. Мөн хайртай охиныг нь олохоор хоёргүй сэтгэлээр зүтгэсэн нутгийн залуу Амгаланд ч гарын бэлэг, сэтгэлийн үгээ хэлж, одоо ч айл саахалт явдаг байна.

        Ө.Энхзул охин өдгөө Их-Уул сумын дунд сургуулийн долдугаар ангид суралцаж байна. Тэрбээр ангийнхаа тэргүүний сурагчдын нэг бөгөөд гэртээ ч хамгийн хэрсүү нь гэдгийг аав, ээж нь бахархан ярьж байсан юм. Ээжийнхээ өврөөс ч гараагүй нялх охин хөвч тайгад гурав хоног төөрсөн ч эсэн мэнд олдсон гэгээн түүх ийм ажээ.   

Жич: Энэхүү нийтлэлийг 2017 онд бичсэн бөгөөд энэ цаг үед тохируулан насыг нэмж засварласан болно.