...АМИА ӨГТЛӨӨ ҮНЭНЧ БАЙЖ БОЛНО ГЭЖ ҮҮ ДЭЭ, ХОНГОР ЖААХАН НАЙЗ МИНЬ...
Хонгор шаргал үстэй, ягаахан уруултай, тув тунгалаг нүдтэй, гэгээнээс гэгээн хүсэл тэмүүлэлтэй, шавилхан биетэй шар охины найз нь юм аа, би. Тэр байгаа бүхнээ надад зориулна. Иштэй чихэр, цайны печенийнхээ таван ширхэгийг, сургуулийн гуанзнаас авсан пирошкиныхоо талыг, өөрөө идэх гэж байсан “Гек Чук” чихрээ, ээжийнхээ өгсөн ааруулыг гээд өөрт нь байж болох бүхнээ надад өгнө, өгөх гэж зүтгэнэ. Зарим өглөө аав нь машинтайгаа бид хоёрыг сургууль руу хүргэнэ. Тэгэхдээ Тоогий урд биш ард, надтай хамт сууж явдаг байж билээ. Ихэнхдээ намайг гудамжны үзүүрт хүлээж зогсоно. Тэр хүйтэнд, цагаан гэгээ дөнгөж орж байхад гудамжны төгсгөлд “Миний найз хурдлаарай. Хоёулаа хичээлээсээ хоцорлоо шүү” гэчихсэн зогсож байдаг сан. Тэгж зогсоог нь мэдсээр атлаа би хэчнээн яарсан ч дандаа хожигдож очно. Хонх дуугараад хэчнээн минут өнгөрчихсөн ч тэр ер уурлахгүй. Харин би тэр олон жилд ганц хоёрхон удаа түрүүлж очиж, гудамжны буланд хэдхэн минут хүлээхдээ “Тоогийгоос болж хичээлээсээ хоцрох нь, нохой гараад ирэх вий дээ. Энд тэнд ганц нэгээрээ эсвэл тав зургуулаа яваа хүмүүсийг согтуу байх вий дээ” гэж бодож байсан өөдгүй найз. Тэндээс яарсаар, хар хурдаараа гүйж ирээд “Даарсан уу, миний найз. Айгаагүй биз” гэж том хүн шиг асуудаг байсныг нь одоо л бодож сууна.
Хонгор шаргал үстэй, ягаахан уруултай, тув тунгалаг нүдтэй, гэгээнээс гэгээн хүсэл тэмүүлэлтэй, шавилхан биетэй шар охины найз нь юм аа, би
Хоёр буудал хэртэй зайд байх сургууль руугаа бид элдвийг ярьж алхсаар, гүйсээр очдог сон. Би хоёрдугаар салааны нэгд, тэр минь миний чанх ард сууна. Хичээл дээр бие бие рүүгээ захиа бичнэ. Тэр жижигхэн захидлуудын нэгийг нь ч тоож авч хадгалалгүй хаядаг байж дээ. Тэнд юу эсийг бичих вэ.
Нэг удаа “Багш үсгүй мөртлөө энгэрийнхээ халаасанд дандаа сам хийчихсэн явдгийг чи анзаарсан уу” гэтэл “Үлдсэн хэдхэнийгээ самнахгүй бол сэгсийчихнэ шүү дээ” гэсэн хариу ирж билээ. Тэсэлгүй түсхийлгэж, хоёулаа инээдээ барьж чадахгүй хэсэг инээхэд ангийнхан, физикийн багш гайхаж, “Та хоёрын бодлого арай багадчихав уу даа. Энхмарт самбарт” гэж билээ. Самбарт гарсан ч инээдээ барьж чадаагүй намайг багш “Самбарын алчуураа угаачихаад, инээдээ дуусгачихаад ороод ир” гээд гаргасан даа.
Бид хоёрын өндөр яг адилхан. Биеийн тамирын хичээл дээр би доороосоо гуравт зогсоно. Тэр намайг дандаа дээрээ зогсооно. Жижигхэнээ мэдэхгүй хоёулаа сагс тоглох дуртай. Ангийнхаа сагсны багийн идэвхтэй гишүүд. Бие биеэ байхаар цаанаасаа эрч хүч ороод хаанаас ч шидсэн гоол ороод л байна. Бөмбөг орох бүрд гараа цохилцоно. Сургуулийн сагсан бөмбөгийн аварга шалгаруулах тэмцээнийг тэсэн ядан хүлээнэ. Нөгөө ангийн өндөр охидод даруулахаа мэдэхгүй л яарна. Тэмцээн болохын өмнөх шөнө Тоогий бид хоёр ээлжилж гоол оруулсаар түрүүлж байгаагаар мөрөөдөж, төсөөлөн бодоод нойр ч хүрэхгүй. Өглөө нь уулзаад сургууль явах замд хоёр талд яг ижил зүйл бодож хоносноо ярилцаад баахан инээлдэнэ.
Бид биенээ бусдаас их харамлана. Заримдаа хардана. Ангидаа бид арвуулаа нийлнэ. Тэр дундаа амь нь бид хоёр. Арвуулаа мөртлөө хоёулахнаа л оршино. Нөгөө хэдийн хэн нэгэнд илүү анхаарал тавиад байгаа ч юм шиг санагдвал миний нүүр халуу оргиод л ширээ рүүгээ явчихна. Биенээсээ огтхон ч салахгүй, юунд ч хамт, хаашаа ч цуг, алхаа нь хүртэл нэг хүн шиг болтлоо ижилдсэн хүмүүс чинь үйлдэл, үг, харцнаас нь биенээ мэдчихнэ. Энэ маань баярлаж байна гэдгийг инээднээс нь, "Уурлуулчих шиг боллоо доо" гэдгээ харцнаас нь л ойлгоно.
Би хоёрдугаар салааны нэгд, тэр минь миний чанх ард сууна. Хичээл дээр бие бие рүүгээ захиа бичнэ
Тэр минь надаас дандаа “Би л танайд очих юм. Чи манайд ганцхан удаа хоночихооч. Гэдсээр чинь тэврээд нам унтахгүй юу” гэж шалдаг байж билээ. Тэр үед ганцхан удаа гэрт нь очоод гэдсээ тэврүүлээд унтуулчихгүй би хамгийн муу найз. Бас надад хоёр биенийхээ ирээдүйн тухай төсөөлөн мөрөөдсөн гэгээн үгстэй захиа олныг бичиж өгсөн. Бид нэг зүйл мөрөөддөг, аливаа юмны гоё сайхныг ив ижил мэдэрч баярладаг нэг сэтгэлтэй хоёр хүүхэд байлаа.
Нэг удаа бид юухнаас ч юм бэ дээ муудсан. Сургуулийн үүдэнд Тоогийг орхичихоод гэрийнхээ зүг алхаад л байлаа. Гэрт ирснээсээ хоёр цаг гаруйн дараа дэлгүүр явахаар гарч иртэл хашааны урд буланд бороонд норсон болжмор шиг зогсож байж билээ.
-Хүүе, хэзээ ирсэн юм. Яагаад намайг дуудаагүй юм бэ?
-Чамтай хамт л ирсэн шүү дээ. Чиний ард яваад байхад чи мэдэхгүй явсаар байгаад орчихоо биз дээ.
-Хоёулаа дэлгүүр явчихаад ирэх үү?
-Тэгье. Чи нээх муухай юмаа. Хүн хаяад тэр чигтээ явж яаж чадаж байна аа...
Миний ардхан талд л Тоогий маань алхаад байсан юм билээ. Ер нь тэр намайг уурлуулах юм огтхон ч хийдэггүй, би л дандаа элдэв шалдав хэрэггүй юмнаас болж маягладаг байж, одоо бодоход.
Гуравдугаар сарын 7. Даваа гараг байв. Тоогий гуанзнаас авсан печенийнхээ гурвыг нь надад, хоёрыг нь хамт явж байсан ангийн охинд, үлдсэнийг нь өөртөө авлаа. Би өөрийнхийгөө идчихээд хартал Тоогий нэгийгээ идээгүй ширээн дээрээ тавьчихсан байна. Шууд хэлж чадахгүй хараад сууж байтал “Өлзий, печень ид” гээд өгчихөв. Яагаад ч юм би надад л өгнө гэж бодсон дураараа зангаараа цаасан дээр “Чи Өлзийд надаас илүү санаа тавьдаг, за. Угаасаа Өлзийтэйгээ найзлаарай” гэж бичээд өгчихсөн. Хөөрхий минь, намайг зөндөө аргадсан үг бичиж өгсөн. Тэгсэн ч миний тэнэглэл улам даварч хойноос гижигдэхээр нь биеэ займцчихаад эргэж харахгүй, “Хүүе эрхлээд байгаарай” гэсэн захиа өгөхөөр нь авахгүй дараагийн завсарлагаан хүртэл найзыгаа зовоосон. Гэтэл завсарлагааны хонх дуугарсны дараа миний ширээн дээр нэг хар хүрэн хавтастай жижиг тэмдэглэлийн дэвтэр тавьчихаад гараад явчихлаа. Найзууд маань “Март аа, нээгээд үз дээ. Чи ийм сайн найзтай азтай хүн шүү” гэж гэцгээгээд л. Нээгээд үзтэл ангийнхнаар бүгдээр нь миний төрсөн өдөрт зориулж, сэтгэлийн үг бичүүлсэн байв. Нэг ч хүн үлдээлгүй бүгдээр нь бичүүлэхдээ бүтэн дөрвөн сарын хугацаа зарцуулсан мөртлөө надад нэг ч ажиг сэжиг авахуулаагүй байж билээ. Тэр минь дөрвөн сарын турш надад өгөх онцгой бэлэгнийхээ талаар төсөөлөн мөрөөдөж, баярлаж догдолж явсан байх даа. Нэг хуудсан дээр нь “Уг нь би яг төрсөн өдрөөр чинь энэ дэвтрээ бэлэглэнэ гэж бодож байсан юм. Чамайг уурлаад байхаар чинь өнөөдөр өгчихлөө. Маргааш бэлэг өгөхгүй шүү” гэсэн байж билээ. Бас “Чи бол миний хамгийн сайн найз. Чамдаа ийм бэлэг дахиж өгч чадахгүй гэж бодохоор гунигтай байна” гэсэн үгс ч байна. Би ийм гайхалтай, түүнээс минь өөр хэнээс ч гарахгүй, юугаар ч сольшгүй сайхан сэтгэлийг нь хүртсэн мөртлөө л хөөрхөн найзыгаа уурлаж зовоодог байсан байхдаа гэж бодохоос зүрх эмтэрч сууна. Зүрх эмтрэх гэснээс багаасаа л зүрхний хэмнэл алдагддаг намайг жаахан дүрсхийхээр л Тоогий “Ингэхээр тайвширдаг гэсэн” гээд л хуруунуудыг минь нэг нэгээр нь шудардаг байж билээ.
Би ийм гайхалтай, түүнээс минь өөр хэнээс ч гарахгүй, юугаар ч сольшгүй сайхан сэтгэлийг нь хүртсэн мөртлөө л хөөрхөн найзыгаа уурлаж зовоодог байсан байхдаа гэж бодохоос зүрх эмтэрч сууна
Хонхны баярын өмнөх орой. Ээж “Гадаа чамайг хүүхэд дуудаад байх шиг байна” гэхээр нь гартал “Хоёулаа хамт хоноё оо. Өглөө эрт манайхаар дайраад хувцсаа солино” гэчихсэн ааваараа хүргүүлчихсэн зогсож байж билээ. Бид юуны ч тухай юм яриад л байсан. Би түрүүлээд унтчихсан байх, нэг мэдэхэд сэрүүлэг дуугарч бид хонхны баяр руугаа гарцгаасан. Ангийн охид юбка, биеийн өнгөтэй шилэн тирко, нүүрэндээ энгэсэг, нүдэндээ давхраа авч байхад бид хоёр костьюм пиджак сонгоод, уртадсан өмднүүдээ дотогш нь хавж оёчихоод өмсөөд очиж билээ. Тэр өдөр мөнх үргэлжлэх юм шиг инээж гүйсээр өнгөрсөн дөө. Тэр цаг мөчүүд хүүхэд насны минь хамгийн сайхан цаг үе мэт санагддаг. Чи бид хоёр хамтдаа жаргалтай гүйж явсан болохоор тэр байх.
Тэр минь эм зүйчийн мэргэжил эзэмшихээр нэгэн анагаахын сургуульд элсэж, би сэтгүүлч болохоор сургуульдаа оров. Гэсэн ч намайг хэсэгтээ л эрхлүүлж, өглөө буланд хүлээдгээрээ хүлээж, автобусанд суугаад замдаа би сургуулийнхаа буудал дээр бууж үлдээд тэр минь цаашаа явдаг байв. Орой нь би сургууль, номын сан, ангийнхан гэж явж явж ирэхэд ээжийнхээ утсаар аавын утас руу “Өглөө цагтаа гараарай”, “Гэртээ ирээд залгаарай” эсвэл “Манайх эхний цаг хичээлгүй. Тэгэхээр миний найз найзыгаа хүлээлгүй хичээлдээ яваарай” гэх мэтээр мессэж үлдээсэн байдаг байж билээ.
...Гэнэтхэн нэг өдөр “Уулзъя, хаана байна. Хөдөө аж ахуйн автобусны буудал дээр 17:00 цагт уулзъя” гэж шийдэмгий хэлчихээд утсаа салгав. Яваад очтол хүн хүнийхээс онцгой булбарай ягаахан уруул нь улам тод болчихсон инээгээд зогсож байж билээ. Ойролцоох хоолны газарт суунгаа “Би чамд нэг хүн танилцуулмаар байна. Надад тэр хүнтэй байх чамтай байгаа юм шиг л сайхан байдаг. Гэхдээ чи хараад надад тохирох үгүйг хэлээд өгөөч. Тэр их сургуульд сураагүй ч сайхан сэтгэлтэй, олон дүүтэй, тэднийгээ тэжээх гэж таксинд явдаг юм. Аав нь бага байхад нь бурхан болчихсон гэсэн. Ээж нь ажил хийдэг. Би нэг удаа гэрт нь очсон. Дөрвөн дүүтэй, дүү нар гэртээ даарчихсан, хүн ирж гал түлж өгөхийг хүлээгээд өлссөн амьтад сууж байна лээ. Цуглуулсан бүх мөнгөөрөө дэлгүүрээс юм аваад өгчихсөн. Тэр сайн хүн ч гэлээ заримдаа надад төвөгтэй санагдаад байх юм. Би сургуулиа хоёр жилийн дараа төгсөнө. Дараа нь үргэлжлүүлж сурахгүй бол хаана ч ажилд авахгүй. Тийм болохоор манай ээж дургүй байх шиг байна. Гэхдээ чамд таалагдвал найз түүнтэй байр хөлслөөд тусдаа амьдарсан ч болно гэж бодоод чамайг дуудсан юм” гээд анхны учрал, анхны болзоо, анхны үнсэлтийнхээ тухай гэгээ татуулан ярьж билээ. Нүд нь гэрэлтсээр дуржигнуулахыг нь сонсонгоо “Бүхэл бүтэн амьдралаа надаар шийдүүлнэ гээд хүрээд ирлээ гэж үү” гэж бодож суулаа. Ингэхэд түүнээс би хэн нэгний тухай асууж, бүр шинжүүлж, “Миний найзад тохирох юм байна аа” гэх үгийг нь сонссоныхоо дараа түүнийг сонгоно гэж бодож байл уу. Үгүй юм байна. Өмнө нь нэг ч удаа хэн нэг эрэгтэйд дурласан, татагдаад байгаа тухай ярьж байгаагүй түүний минь анхны хайр, анхны эр хүн нь тэр байлаа.
Туранхайдуу, нэг их өндөр биш, сандралаа хөгжилтэй яриагаараа дарах гэсэн залуу 20 гаруй минут бидэнтэй суугаад “Дуусахаараа хэлчих. Ирээд авъя” гээд гарч одлоо. Надад таалагдсангүй. Хайр найргүй хэлж итгэл найдвараа надаар асаалгах гэж ирсэн жаахан найзыгаа уймруулж болохгүй. “Хэсэгхэн хар. Битгий бүр дотносоорой. Жаахан хугацаа өнгөрөхөд л хэн бэ гэдэг нь танигдах байх” гэх үгээр тааламжгүй байгаагаа тойруулаад хэлчихлээ. Бүгдийг нь ойлгосон юм шиг “Би чамайг ээжийн талд орно гэж мэдээд байсан юм аа. Гэхдээ энэ залуу намайг өөрөөс нь салбал амиа хорлоно гээд байгаа юм. Амиа хорлочихвол яах юм бэ”...
Дээрх яриа болсноос хэд хоногийн дараа мессэнжер чатаар “Ээж найзыг нь ойлгохгүй байгаа. Би тэр залууг надаас болж үхээсэй гэж бодохгүй байна. Би яахаа мэдэхгүй байна. Бас салж чадахгүй өрөвдөөд байна” гэхэд нь би компьютерийн цаанаас гэсэн шиг “Ээжийнхээ л үгэнд ор. Ээж чинь бие нь өвдсөн ч чамайг эмч болгохын тулд, төрийн сангийн зээлд хамруулахын тулд төрийн байгууллагад цэвэрлэгч хийж байгаа шүү дээ. Дээр уулзахад “Тоогийг энэ сургуулийг нь төгсөхөөс өмнө өөр газар орж, дахиад нэг зээл хөөцөлдөх санаа байна. Ямар ч л байсан ганц охиноо сурах ёстой бүх сургуулийг нь төгсгөнө” гэж байсан. Наад залуу чинь амиа хорлохгүй ээ. Худлаа үгэнд нь итгэж ээжийгээ битгий гомдоогоод бай. Тэгээд ч наад залуу чинь надад таалагдаагүй. Шууд сал, боль” гэсэн муухай хүйтэн, цэвдэг үгс бичсэн нь одоо ч хадгалаатай бий. Энэ бүх хийрхэлийн минь төгсгөлд “За, миний найз битгий бачимдаарай. Нээрээ хоёулаа өчнөөн жил найзалчихаад нэг ч удаа хамт сууж пиво ууж үзээгүй юм байна. Дараа уулзахаараа заавал ууна шүү” гэсэн байдаг.
Би чамд нэг хүн танилцуулмаар байна. Надад тэр хүнтэй байх чамтай байгаа юм шиг л сайхан байдаг. Гэхдээ чи хараад надад тохирох үгүйг хэлээд өгөөч
Долоо хоногийн дараа “Тоогий минь” гэсэн дугаараас дуудлага ирлээ.
-Байна уу, хөөе яагаад таг болчихов оо!
-Миний хүү, Тоогий нь... гээд утас тасрав. Залгатал ээж нь “Манайд хүрээд ир ээ, миний хүү” гээд утсаа салгав. Муу совин нулимс болж урссаар гэрийнх нь гадаа очтол хашааных нь гадаа гурав дөрвөн машин, дотор нь хүмүүс, хүүхдүүд.
Хамгийн сүүлд ирэхдээ өмссөн цэцэгтэй цагаан цамцтай, яг тэр өдөр инээж зогссон төрхтэй түүний минь зураг. Зураг. Зураг. Зураг.
“Сүүлчийн удаа уулзъя гэнэ ээ. Ээж би уулзчихаад л ороод ирье” гэж хэлээд гарахдаа хонгор жаахан найз минь хамгийн сүүлчийн удаа хайртай бүхнээ орхиод, гэрээсээ үүрд явсан байдаг. Хожим би Сэхээний тасгийн эмч, хэргийг нь шалгаж хаасан цагдаа нарын яриа, бүртгэл мэдээллийг үзсэн. Тэр залуу найзыг минь гэрийнх нь гаднаас аваад шөнө 02:00 цаг өнгөртөл Сансарын ойролцоох автобусны буудал дээр юм ярьж, зовоосон байдаг. Сүүлчийн удаа хамт хоночих гэж гуйсаар зөвшөөрүүлж, идчихээр юм аваад ирье гэж гараад орж ирэхдээ баахан ... эм авч орж ирсэн юм билээ. Тэгээд хоёр аяганд ижил тоогоор хийж найруулаад “Би чамгүй бол ингээд шууд үхлээ. Чи энийг уухгүй бол надад хайргүй гэсэн үг. Ээжийнхээ дургүйгээс биш, надад хайргүйдээ л надаас салах гэж байна” гэх мэтээр ятгасан байдаг. Аягатайгаа зэрэг аваад найз минь хөнтөрч дуусахад, залуугийнх нь хэвээрээ үлдсэн юм билээ. Энэ явдлаас дөрвөн цагийн дараа тэр залуу найзын минь алтан шарилыг машиндаа хэвтүүлээд их сургуулийнх нь найзын гэрийн гадаа “Тоогий ингээд унтаад байх юм. Би ажилдаа явах гэсэн юм” гээд зогсож байсан гэдэг. Анагаахад сурдаг хүн байдлыг хараад л мэдэнгүүтээ эмнэлэг явъя гэтэл “Би айгаад байна аа. Тоогийгийн халааснаас гэрээслэл олдсон” гээд цаас үзүүлэхэд нь такси зогсоогоод найзыг минь тэрний машинаас тэвэрч нөгөө машинд суугаад нэгдүгээр эмнэлэгт хүргэсэн байдаг...
Тэр минь бүх зүйлд чин сэтгэлээсээ ханддаг, бүхнээ зориулдаг, бас бүх хайраа зориулдаг байсан. Тэр минь хайртай хүнээ зүрхнийхээ цохилт, судасныхаа лугшилт, бүлээхэн амьсгалынхаа тоо бүрээр хайрласныхаа хариуг халуун амиараа төлсөн!!!
...Ядаж ганцхан удаа гэдсээр минь тэврээд хамт унтаач дээ. Намайг мянган удаа уурлуулах буруу хийсэн ч би одоо дахиж чамдаа уурлахгүй ээ. Тэр залуутайгаа амьдар. Ээж чинь цагийн аясаар чамайг ойлгоно. Найз дээрээ хүрээд ир, жаахан ярьж сууя... Шар айраг биш ээ, бүр архи ууя...
Өнөөдөр чиний минь төрсөн өдөр. Бид хамтдаа 30 насныхаа лааг үлээж, шар айраг уух байсан. Гэхдээ чамайгаа хаа нэгтээ нэгэн сайхан айлд аз жаргал бэлэглэн, бусдад гэгээн хайраа түгээхээр энэ хорвоод эргээд ирсэн гэдэгт огт эргэлзэхгүй байна, миний ягаахан уруулт минь.
Дэндүү үнэнч гэгээн сэтгэлт чамдаа үүрд хайртай байх муу найзаас нь.
2017.11.17 Улаанбаатар хот, Баянзүрх дүүрэг, Халдвартын эцэс