МОНГОЛ КИНОНЫ ДАРХЛАГДСАН ХӨХ ӨВГӨД V

2024-12-12, 1649

Ардын жүжигчин Цагааны Цэгмид гуай гэхээр Цогттайж, “Сэрэлт”-ийн Даш, “Алтан өргөө” киноны Сүмбээгийн аавын дүр шууд л санаанд ургана. Урин цагт газрын үндэс сэргэдгийн адил наадам дөхөхөөр эрхгүй хуучны монгол киноны хөх өвгөд сэтгэлийн дотор гаанс нэрж суух шиг санагддаг. “Цогттайж” киног дахин нэг тогтож үзлээ. Урт холын ухаанд хөтлөх энэ бүтээлийн амин сүнс тэр зоригт баатарт байдаг. Түүнийг алтан үеийн авьяас нь цалгисан энэхүү авьяастан ямар сайхан бүтээж вэ. Тийм ээ, тэгээд л Монголын тайз, дэлгэцийн урлагт ховор эрдэнэ мэт олон сайхан дүрийг дархалсан түүний тухай бичихээр зорилоо.

Ийн бичиж эхлэхүйд нүд нь эргэлдсэн улаан галзуу хүн орос эмчийнх рүү хутга далайн орж, “Аль газраас миний охины амийг авахаар ирсэн амьтан бэ” гэх Дашийн дүр нь бодогдож, хүнд өвчнөөр үр хүүхдээ алдахдаа аргаа барсан аавын тэвдүүхэн дүрийг ингэж бүтээсэн хүн бий бил үү гэж эргэцүүлэхэд лав санаанд буух нь олдохгүй л байв. Харин “Улаанбаатарт байгаа миний аав” киноны авто тээврийн баазны манаач өвгөний дүр бол монгол хүний мөн чанарын оргил нь.

“Май, миний хүү энийг идчих, тэгээд хоёулаа аавыгаа хайна аа” гэж хүүд хандан хэлэх түүний үг эцсээ хүртэл аавыгаа гэх хүүгийн сэтгэлд итгэлийн гал асаах шиг болдог. Ганц хүүд ч биш киног тэр чигт нь зөөллөж, гэгээ татуулдаг нь түүний дүр. Ингээд харахаар догшин харц, зөөлөн энэрлийг нүдээрээ тоглодог, эмоцоороо хурц, тод илэрхийлдэг цогтой тоглолттой уран бүтээлч тэр байжээ. Тэгвэл тайзны дүрүүдийг нь үзэгчид төдийлөн мэддэггүй. Монголын болон дэлхийн сонгодог жүжигт оройлон тоглож, уран бүтээлчийнхээ хувьд тайзнаа өөрийгөө өсгөж, боловсруулж, бүтээж байжээ.

Ч.Раднаабазарын “Энэ ямар ёс вэ” жүжгийн Доной, С.Буяннэмэхийн “Эрдэнийн соёмбот эрэлхэг жанжин Сүхбаатар” жүжгийн Сүхбаатар, Д.Нацагдоржийн “Учиртай гурван толгой”-гийн Юндэн, “Би биш” жүжгийн гамин цэргийн генерал, Ши Аюушийн “Харц Дамдин, хатан Долгор” –ын Дамдин,Н.В.Гоголийн “Байцаагч түшмэл” жүжгийн хотын дарга, Э.Оюуны “Амарсанаа” жүжгийн манжийн хаан, Ж.Ойдовын “Далан худалч”-ийн Сэнгээ тэргүүтэй жүжигт дүр бүтээж, тайзнаа амьдарсан он жилүүд нь 1931-1962.

Тэрээр 18 наснаасаа л ажил хөдөлмөр эрхэлж байгаад 1924 онд Дарьганга сумын харьяа Д.Долгоржавтай ханилан, таван хүүхдийн аав, ээж болжээ.1932 онд цэргийн алба хааж байгаад ЗХУ-д цэргийн нисэхийн сургуульд тэнцсэн боловч урлагийн хүн болохоор шийджээ. Ингээд улсын төв театрт дагалдан жүжигчнээр орсноор уран бүтээлийн замд орсон байдаг. “Ардын жүжигчин Цагааны Цэгмид” баримтат кинонд Төрийн шагналт Д.Намдаг зохиолч түүний талаар “Энэ ямар ёс вэ” гэдгийг би 1933 онд тоглосон.Би тэгэхэд найруулагчаар ажиллаад жил болж байсан. Манай жүжигчин Ц.Цэгмид театртаа ч удаагүй байсан. Тэрээр тус жүжгийн Доной гэх үг яриа тун багатай, ялимгүй жижиг роль. Ц.Цэгмид маань энэ жүжгийг боловсруулахдаа нас нь дарагдсан, амьдрал их үзсэн, ариун цагаан зөөлөн сэтгэлтэй өвгөн болгон дүрээ бүтээсэн. Энэ дүр бусад жүжгийн дүрээс онцгой байсан. Үүнээс би Ц.Цэгмидийн авьяасыг олж харсан, эндээс л түүний онцлог авьяас тодорч гарсан санагддаг юм” гэсэн байдаг. Харин Төрийн шагналт, Ардын жүжигчин Э.Оюун “Жүжиглэх ухаанд судалгаа, сурвалжилга, байнгын бодол, эрэл хайгуул их хэрэгтэйг Цагааны Цэгмид их эрт ойлгосон байсан. Тухайлбал, Б.Бааст, Ц.Цэдэнжав нарын зохиолыг нь бичсэн “Ийм нэгэн хаан байжээ” жүжигт Харууцга баатарын дүрд тоглох үүрэг оногдсон. Энэ баатар зохиолоороо хатуу сэтгэлтэй боловч эх орон, төрдөө үнэнч зүтгэлтэй хүнийг гаргах ёстой байсан. Тэгээд нэг өдөр гэртээ хариад “Яадаг юм билээ” гэж бодож байгаад ардын уянгын дуу сонсоод сэтгэл нь их уяраад нүдний нулимс нь гарах шахсан юм билээ. Тэгээд дүрийнхээ энэрэнгүй зөөлөн сэтгэлийг ингэж сэтгэл хөдөлж, гаргах ёстойг ойлгож мэдсэн. Үүн дээрээс дүр гэдэг бол байнгын эрэл хайгуул хийж байж тэр дүрийн сэтгэхүй, өсөлт, олон талын зан сэтгэхүйг олж байх хэрэгтэйг мэдэж авсан байгаа юм” гэж түүний уран бүтээлийн ажиллагаа, арга барилыг уран бүтээлчдэд ярьж суусан байна.

Энэ бүхнээс харахаар тэр оногдсон дүрдээ эрэл хайгуулж хийж, дүрийнхээ мөн чанарыг олохын тулд олон талын судалгаа хийснээр сая нэг гарцаагүй онож тоглодог, зохиолч, найруулагчдынхаа хүслийг давсан, тэдэнд мөн өөр өнцөг, санаа, бодролыг өгч, сургаж байснаараа үлгэр жишээ уран бүтээлч байжээ. Тийн ажилласан арга барилыг нь гярхай уран бүтээлч бол дүрээс нь олж, таньж, суралцаж, үлгэрлэн дүрдээ ажиллах ч боломжтой байна. Уран бүтээлчийнх нь тухайд ийн онцлох дүрүүд болоод, жүжигчнийх нь арга барил, онцлогийн тухай нь өгүүлэх яриатай нь ийн хүргэсэн бол дараагийн хэсэгт түүний хүүхдүүдийг мартах аргагүй. МУГЖ Ц.Төмөрбаатар, Ц.Төмөрхуяг, төгөлдөр хуурч Ц.Уртнасан нар бол өдгөө Монголын урлагт оройлж яваа уран бүтээлчид. Төгөлдөр хуурч Ц.Уртнасан нэгэнтээ “Цагааны Цэгмид” гэх алдрын өмнө би даруулгатай амьдардаг. Аавынхаа нэрээр дуудуулаад тайз руу гарахад өөрийн эрхгүй намсдаг” гэж ярьсан байдаг бол хоёр хүүгийнх нь хувьд аавынхаа авьяас, билгийг үргэлжлүүлэх ёстой гэж хичээж яваа.

МОНГОЛ КИНОНЫ ДАРХЛАГДСАН ХӨХ ӨВГӨД V

АНХААР! Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууныг баримтална уу. Ёс бус сэтгэгдлийг админ устгах эрхтэй. Мэдээний сэтгэгдэлд ergelt.mn хариуцлага хүлээхгүй.

Нийт сэтгэгдэл: 2

Сэтгэгдэл үлдээсэн: 2024-07-28 10:47:35

Зочин: Юм бичихдээ судал унш. Сүмбээгийн аав байхдаа яах вэдээ.!!! Пагваа гэдэг.
Сэтгэгдэл үлдээсэн: 2024-07-28 10:47:34

Зочин: Юм бичихдээ судал унш. Сүмбээгийн аав байхдаа яах вэдээ.!!! Пагваа гэдэг.