ЧИНИЙ НҮД УДААХАН ШИРТВЭЛ ЖИВҮҮЛЧИХ ЮМ ШИГ ХАЧИН ГҮН...

Д. Бямбасүрэн:
Соёл урлаг- Уран зохиол

2024-10-18, 520

Жиргэх Хуваалцах

Ойн цоорхойд би "Дотоод тэнгэр"-ийг уншиж сууна.

"Хул гөрөөс өвсөн дунд ер бусаар гэрэлтэж харагдаад

Хувь тохиол шиг балархай жим ойн цоорхойгоос цааш одоод

Хувирахгүй юмс бүхнийг энд ургуулаад, цаг хугацаатай хамт

Мартаж орхисон мэт нам гүм, чив чимээгүй энд ноёлоод

Модод яаж ийм сүрлэг өндийж

Моддын завсраар тэнгэр яаж ийм даруухнаар шагайдаг юм бэ.

Өвс яаж ийм чимээгүй ургаж

Өвсний өлмийд газар яаж ийм хүлцэнгүй амардаг юм бэ..." гэх "Ойн цоорхой" шүлгийг нь чангаар дуудан уншив. Хүний түүвэр уншиж байгаа атлаа ойн тухай шүлэг өөрөө биччихсэн мэт ойр санагдлаа. Дараа нь хайрын шүлэг хайж яваад, чиний нүдтэй харц тулгарав.

Чиний нүд

Уйлаад л байвал

Урсчих юм шиг хачин ил.

Чиний нүд

Удаахан ширтвэл

Живүүлчих юм шиг

Хачин гүн... Ийм нэг мөртүүд байх. Нэг тийм гүн хар нүдтэй хүмүүс бий. Тийм нүдийг нэгэнтээ харсан бол ширтэн зогсмоор байсан ч тэсээд эргэх хэрэгтэй. Хэлж байгаа биз, живүүлчих юм шиг гэж. Хайр ийм аюултай, бас осолтой. Нүднүүдийн тухай, гүн гүнзгийгээр өөртөө дурлуулагч хайрын тухай хэсэг бодлоо. Бодоход л автуулж, хамаг ажлаас, цааш номын хуудас эргүүлүүлэхгүйгээр саатуулж байсан учир бодлоосоо даруй өндийн цааш илүү сэтгэл догдлуулж, нарийн мэдэрсэн нэгэн шүлгийг нь хайсаар олов. Тэр бол "Дурлал".

"Би анх чамайг олж харахад чи арван зургаатай байлаа

Бийр авч, үсийг чинь зурахад чи арван долоотой байлаа

Бэхэн дундаас чиний уруулыг хайхад чи арван естэй байлаа

Бэлхүүс зураад, дунд нь цэг хатгахад чи яг хорьтой байлаа...

Би чамд хайртай гэж хэлэхэд чи хорин нэгтэй байлаа

Бэлэг шиг нялх үдшийг хамт өлгийдөхөд чи хорин хоёртой байлаа

Бийрээ тавиад, галбирыг нь сийлж суухад чи хорин гуравтай байлаа

Бэлхүүсийг хоёр утгад хувилахад чи хорин дөрөвтэй байлаа...

Би чамайг хоёр дахин ихээр хайрлахад чи хорин тавтай байлаа

Бэр цэцгээр үсийг чинь гоёход чи хорин зургаатай байлаа

Бэрхийн ууланд хамт зугаалахад чи хорин долоотой байлаа

Бэлийн чулуу түүж, сэтгэлээ чам руу зөөж явахад чи хорин наймтай байлаа...

Саргүй үдшээр цөөрөмд очиход чи хорин естэй байлаа

Санаа алдалт шиг од харвахыг ажиж суухад чи гучтай байлаа

Санасан шүү гээд бүдэгхээн дуу алдахад чи гучин нэгтэй байлаа

Салхигүй намуухан цөөрөмд бийрээ дүрэхэд чи гучин хоёртой байлаа...

Сайхныг чинь дахиад л зурж эхлэхэд чи гучин гуравтай байлаа

Санаандгүй үсэнд нь ганц цагаан зураас татахад чи гучин дөрөвтэй байлаа

Сар тэргэлтэхэд чи гучин тавтай байлаа

Сайхь цөөрөмд гурван нялх ангир хөвөхөд чи гучин зургаатай байлаа...

Гурван ангир хөвсөн цөөрмийн дэргэд

Гуниг гэдгийг үүрд мартаад

Хулсан бийрээ хөдөлгөн суухуйд

Гучин зургаатай чи минь арван зургаатай хэвээр байлаа..." Ямар гоё нандин, хайрлам урлал, үг, мөр бүрд сэтгэлээ уяж, эмэгтэй хүний зөөлөн, турьхан, эмзэг, энхрий бүхнийг шингээн мэдэрч бичсэн юм бэ, энэ шүлэгт. Шүлгийн эхэнд тунгалаг өглөө шиг орь залуухан 16 настай үзэсгэлэнт охин тодорно. Шүлэг дуусахад харин хэдийнэ он цаг 20 жилээр улирсан ч өнөөх охин түүний хувьд 16 настай хэвээр байх бөгөөд улам ч гүн дурласан байна. Түүний шүлгүүд ийм нэг дүрүүдтэй, тэдний хоорондох үйл явдал, үг яриа үзэгчдэд тодорхой мэдрэгддэг. "Дотоод тэнгэр" ном нээрээ "Би" гэсэн шүлгээр ам хагалж байв.

"Шарласан навчсын хөндүүрийг олж сонсоод

Цаг зуурын юм бүхний өмнөөс шархиран шаналдаг

Би бурхан.

Цэцэгсийн хөлд сөхөрч суугаад

Чи бол мөнхийн гоо сайхан гэж тавлаж чаддаг

Би чөтгөр.

Бурхан, чөтгөр хоёрыг

Нэгэн биенд оршоож чадсан

Би энэрэнгүйн дээд..."

Эндээс харин хүний жинхэнэ мөн чанар тодорно. Хүний дотор бурхан, чөтгөр хоёул оршиж байдаг гэдэг. Үүнийг навч, цэцэг гэх байгалийн юмсын мөн чанараар товойлгон бичсэн нь тун тохирсон мэт. Навч бол нахиалан ургаад, төдөлгүй хагдран унадаг түр зуурын үзэгдэл. Цэцэг ч ялгаагүй. Ялгаа нь тэр навчнаас илүү үзэсгэлэнтэй, тансаг үнэртэй. Үүнийг шүлэгтээ онож тусгажээ.

Сайхан шүлэг уншихаар сэтгэлийн дотроос санах, хайрлах, хүлээх, догдлох бүх л мэдрэмжнэг нэгээр сэрж, зөөлөн булаг шиг хоржигнон урсах мэт таатай. Тийн байхдаа би "Дотоод тэнгэр"-тэй учирч байв. Уг нь би энэ бэсрэг тэмдэглэлийн эхэнд ийн бичсэн юм. Гэхдээ уншигч таныг ойн цоорхой, хүний хөлөөс ангид нам гүмд, цэцэрлэгт хүрээлэнд, намрын шарласан моддын дунд суугаад эл түүврийг уншаасай гэж хүсэж байна. Тэгэхэд Д.Дамдинжав найрагчийн дотоод тэнгэрт ээсэн нар уншигч таныг ивээж, гүн мэдэрч, гүйцэт бичиглэсэн олон сайхан мэдрэмжээр аялуулна. Аялалын туршид та хэсэг газарт саатаж, хэсэгт нь номоо эргүүлж, цааш хүрэх газартаа тэмдэглэл хөтлөх болно. Тиймийн тулд заавал үзэг, дэвтэр хэрэггүй. Сэтгэлдээ ч бичиж болдог аж. Тэр сэтгэлдээ бичиж, түүнийгээ энэ түүврээрээ ил гарган хуваалцжээ.

Анир гүмхэн аж төрнө

Атаа хорслын нүд олж харахааргүй алс

Алдар хийрхэл хоёрын зэв онохооргүй гүн

Амраг минь ирдэг ганц зөрөгтэй

Аав минь зэмлэдэг ганц зүүдтэй

Анир гүмхэн аж төрнө

Бороонд ил

Болжморт ойр

Борог өвсний чимээг сонсож болохоор буйд

Бодь гөрөөсний дүрийг үзэж болохоор чинад

Бодол гэх ганц чөдөргүй морьтой

Анир гүмхэн аж төрнө

Хүсэл гэх хэдэн цагаан хоньтой

Хясал гэдэг хашаатай

Хайр гэдэг цөөрөмтэй

Атаа хорслын нүд олж харахааргүй алсад

Алдар хийрхэл хоёрын зэв онохооргүй гүнд

Анир гүмхэн аж төрнө.

Энэ шүлгийг уншихаар хачин их амар тайван болж, нэг тийм хүлээснээсээ тайлагдчихаж байгаа мэт мэдрэмж төрж, эрхгүй эрх чөлөөтэй болдог сон. Ийм энгийн, мөнхүү нам гүм, юу ч хүлээхгүй, ямарханд ч адгаж яарахгүй, мөнхийн тааваараа бүхнийг тайвнаар мэдрээд, чагнаад, ажаад, аяс зөнгөөр амьдрах сан гэх хүслийг минь илрүүлчих шиг санагддаг. Хүсэл их байх зовлонтой, дийлдэшгүй. Хүсэл харин тоотой байвал, түүндээ хүрэхээр зорьж явбал сайхан. Ойн цоорхойд удаан суулаа. Энд салхи зөөлөн үлээхээс бусдаар нам гүм. Номоос цөөн шүлэг дурдсан болохоос бүгдийг нь уншчихсан. Тэр гүн нүдэнд живчих гээд байдаг учир удаан ширтэхээс эмээдэг ч нандин, энхрий эмэгтэй хүнийг ихэд ойлгодог, тэдний дотоод гоо сайханг үгээрээ зурж чаддаг, шарласан навчсын хөндүүрийг сонсоод шаналдаг нэгэн юм байна. Аливаа бүтээл бидэнд эзнээ л таниулдаг шүү дээ.

ЧИНИЙ НҮД УДААХАН ШИРТВЭЛ ЖИВҮҮЛЧИХ ЮМ ШИГ ХАЧИН ГҮН...

АНХААР! Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууныг баримтална уу. Ёс бус сэтгэгдлийг админ устгах эрхтэй. Мэдээний сэтгэгдэлд ergelt.mn хариуцлага хүлээхгүй.