126 гишүүнтэй парламент бүрдэж, хамтарсан Засгийн газар байгуулагдсанаас хойш Монгол төрийн ажил томоохон зохиол шиг л явж байна. Засгийн газар Монгол Улсын түүхэнд байгаагүй данхар төсөв өргөн барьж, түүнийг нь УИХ-ын чуулганаар хэлэлцээд батлахын алдад Ерөнхийлөгч бүрэн хориг тавьж, дахин УИХ хэлэлцэхээр болсон. Гэтэл УИХ төсвөө хэлэлцэн баталж чадахгүй гацаанд орж, сүүлдээ Засгийн газарт буцаахад хүрэв. Энэ мэтчилэн хэлэлцэж, хоригт орж, эргэн буцаахад хүрсэн Монголын сүүлийн 34 жилийн түүхэнд байгаагүй төсөв тойрсон маргаан "задарсан" Засгийн газрыг унагах шалтаг байж магадгүй гэнэ.

УЛСЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА ЗОГСОЖ БОЛЗОШГҮЙ ЭРСДЭЛ ОРУУЛСАН ТӨСӨВ ТОЙРСОН МАРГААН

Засгийн газар 2025 оны төсвийн орлогыг хэт өндрөөр үнэлж, 35 их наяд төгрөгийн буюу Монгол Улсын түүхэнд байгаагүй данхар төсөв оруулж ирсэн. Тухайлбал, Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн төсөвт зарлагын хэмжээг нэмэгдүүлж, гаднын айлчлал, томилолт, зочдын зардалд 111 тэрбум, тавилга, эд хогшилд 267 тэрбум, мэдээлэл технологийн үйлчилгээнд 69 тэрбум, ваучер олгоход 18 тэрбум, бусдаар гүйцэтгүүлсэн ажилд 1.8 их наяд төгрөг зэргээр ирэх оны төсвийг хэт үрэлгэн, өндөр зардалтай батлах гэж байгаа нь олон талын эрсдэлтэй судлаач, шинжээчид бишгүй анхааруулж байв. Улмаар Засгийн газраас төсвийг УИХ-д оруулж, хэлэлцэхэд 126 гишүүнтэй парламент ч ажиллалгүй, төсвөөс нэг төгрөг ч таналгүй баталсан. Харин УИХ-ын чуулганаар "шулуун зам"-аар орж батлагдсан 2025 оны төсвийг Ерөнхийлөгч "унагаж", хориг тавьснаар УИХ дахин хэлэлцэхээр болсон.

Ерөнхийлөгч хориг тавихдаа “УИХ төсвийг хэлэлцэн батлахдаа Төсвийн тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.4.1-д заасан “төсвийг үр ашигтай, хэмнэлттэй байхаар төлөвлөж, зарцуулах”, хуулийн 6.5.1-д заасан “төсөв хэлэлцэх, батлах үйл ажиллагааг нийтэд нээлттэй байлгаж, төсвийн төлөвлөгөө, гүйцэтгэл, тайлагналын талаар тогтоосон хугацаанд нийтэд ойлгомжтой, хүртээмжтэй байдлаар мэдээлэх”, мөн Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1.2-д заасан “төсвийн бодлого, стратегийн зорилт нь макро эдийн засгийн болон татварын тогтвортой орчныг бүрдүүлэх, инфляцийг хязгаарлахад чиглэсэн байх”, 5.1.6-д заасан “төсвийн хөрөнгийн хуваарилалт, байршуулалт, хэрэглээ нь эдийн засгийн үр ашигтай, нийгмийн ач холбогдолтой байх” гэсэн заалтуудыг бүрэн хангаагүй бөгөөд энэ нь хууль дээдлэх Үндсэн хуулийн зарчимд нийцээгүй. 2025 оны Төсвийн тухай хууль хүчин төгөлдөр болж, дагаж мөрдөж эхлээгүй, Төсвийн тухай хуулийн 34 дүгээр зүйлийн 34.1-д заасан тохиолдол үүсээгүй байхад тодотгол хийхээр тогтоол баталсан нь Үндсэн хуулийн Нэгдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсгийн “ хууль дээдлэх нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн” гэсэн заалтыг зөрчсөн” хэмээн мэдэгдээд буй. Тэгэхээр УИХ-ын гишүүд алдагдал ихтэй төсөв батлагдаж байгааг мэдсэн хэдий ч гар өргөж дэмжсэн нь тэдэнд эдийн засгийн сонирхол, мөнгө төгрөгтэй холбоотой эрх ашгийн сонирхол байсан гэсэн  үг. Өөрөөр хэлбэл, Засгийн газрын сайд, УИХ-ын гишүүдийн "тансаглах" гэх байсан ирэх орны 35 их наядын төсвийг хуульд заасны дагуу үр ашигтай, хэмнэлттэй захиран зарцуулах ёстой гэдгийг хатуухан сануулсан ч гэж болно. Улмаар УИХ ч Ерөнхийлөгчийн хоригийг хүлээн авсан.

Гэтэл Ерөнхийлөгчийн хоригийг хүлээн авч, Засгийн газрын оруулж ирсэн ирэх орны төсвийг дахин хэлэлцэх ёстой УИХ төсөв хэлэлцэж, баталж чадахгүй дээрээ тулж, Засгийн газарт буцаахаас өөр сонголтгүй болж үлдэв. Ингэснээр Монгол Улс сүүлийн 34 жилийн түүхэнд байгаагүй эрсдэлд орж, ирэх орны төсвөө энэ ондоо багтааж, баталж амжих уу, үгүй юү гэдэг асуудал гараад байгаа юм. Нөгөөтээгүүр Засгийн газраас УИХ, УИХ-аас Ерөнхийлөгч, Ерөнхийлөгчөөс УИХ, УИХ-аас Засгийн газар гэхчлэн "бантан зуурч" байгаа ирэх орны төсөв тойрсон маргааш эхнээсээ тавилттай жүжиг, зохиол ч байсан байж болзошгүй талаар улстөрчид эхнээсээ ярьж эхэлжээ.

Тухайлбал, УИХ-ын Төсвийн байнгын хорооны дарга Ц.Даваасүрэн "УИХ гэдэг хамтын шийдвэр гаргадаг газар. Энэ бүхэн юунаас үүдэлтэй, ямар асуудал болов гэхээр, хэрэв ирэх 2025 оны төсөв муу төсөв, төлөвлөлт муутай байна гэж үзсэн юм бол одоо дуугарах биш, анх төсөв өргөн баригдах үед буюу анхны хэлэлцүүлэг дээр энэ асуудлыг хөндөж, Засгийн газарт буцаах бүрэн эрх нь байсан. Гэтэл бүгдээрээ анхнаасаа "Сайн төсөв байна. Үргэлжлүүлэн хэлэлцэх нь зүйтэй" гээд анхны хэлэлцүүлгээр дэмжчихсэн. Ингээд цааш нь хэлэлцээд ирэх оны төсвийг баталчихсан. Гэтэл одоо өнгөрсөн борооны хойноос цув нөмрөв гэгчээр л юм болж байна" гэж өчигдөр мэдээлэл өгсөн. 

Түүнчлэн төсөв тойрсон маргааны асуудлаар УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуяг “Засгийн газар, Байнгын хороо, Ажлын хэсгийн хүрээний аль нэгэнд нь хариуцлага тооцох хэрэгтэй. Ажлын хэсэгт нь байсан гишүүд гарч ирж улс төр хийгээд, дараагийн Ажлын хэсэгт нь орж ажиллана гэвэл логикийн алдаа болно шүү” гэсэн. Мөн УИХ-ын гишүүн Ч.Лодойсамбуу “Хоригтой холбоотой хамгийн том хариуцлага хүлээлгэх хүн бол Б.Жавхлан. Төсөв оруулж ирэхэд нь гишүүд, сэтгүүлчид, эдийн засагчид нь бүгд л болохгүй байна гээд байхад “болж байна” гээд зүтгээд байсан. Харин хориг тавиулчихаараа “Харин тийм ээ” гээд сууж байна” хэмээн цахим хуудсаараа дамжуулан мэдэгдээд буй. 

Энэ мэт жишээнээс авч үзэхэд, Засгийн газрын оруулж ирсэн данхар төсвийг баталснаас эхлээд, Ерөнхийлөгч хориг тавьж, УИХ-аас Засгийн газарт буцаах болсон гээд "задарсан" төсвийг "засах" нэртэй улсын үйл ажиллагааг бүхэлд нь ч зогсоож болзошгүй эрсдэл гаргаж буй төсөв тойрсон маргааны "жүжиг" Засгийн газрыг унагах шалтаг байж магадгүй гэнэ.