БАСС ГИТАРЫН ХЯРГАА, БӨМБӨРИЙН НҮРГЭЭН ДУНДААС...

Д. Бямбасүрэн:
Соёл урлаг

2025-09-04, 128

Рашаант өртөөнд галт тэрэг яг 06:00 цагт ирээд, гурван минут зогсоод хөдөлнө. Энэ үед Замын II ангийн замчин Ц.Дамбын гэргий Ж.Памжав аль хэдийнэ босчихсон үнээгээ сааж, сүүгээ хөөрүүлээд, тараг бүрж, хүүхдүүдийнхээ цай, ундыг бэлдэж байна. Замын ажил 07:00 цагаас эхэлдэг учраас тэр дор хаяж хоёр цагийн өмнө босохгүй бол дээрх бүхнийг амжуулахад бэрх. Түүний нөхөр Ц.Дамба Баянхонгор аймгийн Өлзийт сумын уугуул, Ламын гэгээний удмынх төдийгүй өндөр боловсролтой нэгэн аж.

Харин Ж.Памжав өөрөө бол Завхан аймгийн Дөрвөлжин сумынх. Цагтаа “Аймгийнхаа театрт дуучин болно” хэмээн мөрөөдөж явснаас Ц.Дамбатай гэрлэж, 11 хүүхдийн ээж, аав болж, төмөр замын ажилчин болно чинээ тэр төсөөлж ч байгаагүй биз ээ. Гэсэн ч төөрөг тавилан түүнийг галт тэрэг ирэх, буцах зөрлөгийн хүн болгожээ. Ц.Дамба, Ж.Памжав хоёул илгээлтээр төмөр замчин болцгоож, 63-ын точка дээр танилцаж, ханилан сууснаар “Рашаант” зөрлөгийн айл, 11 хүүхдийн ээж аав болсон нь энэ юм.

АХ НАРТАА ТООГДОХЫН ТУЛД...

...Дан харчуул болохоор ч тэр үү гэртээ тогтох хүүхэд ховор. Тэгээд ч гэр нь зөрлөгт болохоор жилийн ихэнх хугацаанд сурагчид сургуулийнхаа дотуур байранд амьдарна. Зуны дэлгэр цагт ч ах нар нь гэртээ бараг үзэгдэхгүй. Харин хэдэн дүү нь үхрийн баас цэвэрлэх, гэр, хашаа хороогоо янзлах тэргүүтэй ажлыг ээлжлэн хийж, аав, ээжийгээ ажилдаа явсан хойгуур гэрээ харна. Тэдэн дундаас өглөө бүр галт тэрэгний буудал явж, 20 литр сүү борлуулдаг нь хүү Цогоо нь. Түүний хамгийн чухал ажил нь энэ бөгөөд сүү зарсан мөнгөө ээждээ тоо ёсоор нь тушаачихвал хэрэг нь бүтлээ л гэсэн үг.

Галт тэрэг хуваарьт цагийн дагуу ирэхтэй зэрэгцэн Цогоог өртөө рүү харайлгасаар очиход сүү авах гэсэн хүмүүс цуглачихсан байдаг нь сайхан. Ердөө арван минутад л “гялалзуулчихдаг” чухал ажлынхаа дараа Цогоо нэг бол банзан гитараа аваад уул гарна, үгүй бол өртөөний Н.Наранбаатарынд (Хэн гэдгийг хожим өгүүлэх болно) бидоноо үлдээчихээд, галт тэргэнд суугаад Улаанбаатарыг зорино.

Рашаантын өртөөнөөс хот хүртэл цагийн зайтай. 61-ийн гарам, Хүй долоон худаг, Эмээлт, Толгойт гээд л хот орчихно. Цогоо вокзалаас шуудхан алхсаар Спортын төв ордны хажууд байрлах Залуучуудын холбоо хүрнэ. Түүнийг ингэж ямар ч эргэлзээгүйгээр энэ хүртэл хөтлөгчид нь хэдийнэ нэр цуугаа мандуулсан Монголын нэгэн алдарт хамтлаг, дэргэд нь тэдэн шиг болохоор зорьж буй ах нар нь байлаа.

Өдөржин тэдний бэлтгэлийг шимтэн сонирхох хүү аав, ээжийгээ ажлаасаа бууж ирэхийн өмнө, 17:00 цагийн галт тэргээр гэртээ харьж амждаг байж. Тийм ээ, тэр бол Төрийн соёрхолт, домогт “Хурд” хамтлагийн гоцлол дуучин, Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Дамбын Төмөрцогт.

Хожмоо галзуу рок төдийгүй уянгын дуунуудыг цор ганц урлах гоцлол дуучин гэрт нь байгааг ер анзаараагүй ах нар бол “Хурд” хамтлагийн ахлагч Д.Ганбаяр, гоцлол гитарчин Д.Отгонбаяр нар юм шүү дээ. Тус хамтлагийн басс гитарчин Н.Наранбаатар нь харин Цогоогийн сүүний бидоноо гэрт нь үлдээдэг айлын хүү юм.

“Хурд” хамтлагийг 1992 онд байгуулжээ. Гэхдээ хамтлагийн анхны үүсэл 1986 оны төмөр замын вагон депогоос, тэнд бөмбөр тоглож байсан хамтлагийн ахлагч Ц.Ганбаяраас эхлэлтэй. “Харанга” хамтлаг соёл, урлагийн ертөнцөд аль хэдийнэ харанга дэлдээд эхэлчихсэн байхад домогт “Хурд” хамтлаг дөнгөж “бүрэлдэж” байлаа. Тухайлбал, Ц.Ганбаяр хамтлаг байгуулахаар шийдэж, дүү Ц.Отгонбаярыгаа гитарчнаар, түүний найз Н.Наранбаатарыг басс гитарчнаар авчихаад, гоцлол дуучин хайж байв. Тэд 300 гаруй хүний дунд сонгон шалгаруулалт явуулсан ч рок хамтлагт тохирох дуучин олдохгүй, мухардаад байж. Энэ үед Цогоо дуу хуурт хэзээнээс дуртай, малд явахдаа банзан гитараа авч явдаг, Хайрханы орой дээр дуулаад суучихдаг байсныхаа хувьд “Би нэг дуулаад үзье л дээ” гэхэд ах нар нь шоолонгуй “Ээж, аавд тусла. Гэрээ цэвэрлэ, дүү нараа хар” гэсэн байдаг. Иймд Цогоо нэг удаа “Чоно” дууг нь дуулж, магнетофонд хурааснаа ах нарыгаа гэртээ ирэх үеэр нь сонсгожээ.

Түүний дуулахыг сая нэг юм анхааралтай сонссон том ах нь “Чи “Харанга” хамтлагийнханд шалгуулаадах” гэж ээ. “Харанга” хамтлагийн дуучин Х.Лхагвасүрэн сонсоод, Д.Ганбаярт “Би чамд хэлээ биз. “Айлаас гуйхаар авдраа уудла” гэдэг. Авдарт чинь л байж шүү дээ” гэснээр “Хурд” хамтлаг урт үсээ хийсгэн, улаан рокоор тайзнаа дүрэлзэж байснаа гэнэт намираа бороо шиг зөөлөрдөг уянгат дуунуудаараа хүмүүсийн сэтгэлийг он цагийн уртад тасралтгүй уяраан татах алдарт гоцлол дуучнаа хамтлагтаа урьсан түүхтэй.

Цогоог сайхан дуулна гэдгийг ах нараас нь өмнө таньж, магтан ярьдаг байсан хүн бол ээж нь. Тэрбээр “Цогоо багадаа тайван, амгалан хүүхэд байсан. Бид ч “Энх-Амгалан хаан шиг” гэж хүүгээ өхөөрдөнө. Ойр зуурын ажилд санаачилгаараа их тусална. Хүүгээ гайгүй дуулчих болов уу гэж найддаг байсан. Сайхан дуучин болсонд нь баярладаг.

Би хөдөө өссөн. Хонинд явахдаа найзтайгаа өдөржин дуулна. Бүр “Аймгийн төвийн театрт очиж, хоолойгоо шалгуулна” гээд л бэлдэж гарна. “Шалзат баахан шарга”, “Гарын таван хуруу” гээд л сайхан дуунуудыг хэрэндээ дуулдаг байлаа. Үе тэнгийн охидын мөрөөдөл хязгааргүй шүү дээ. Манайхнаас ээж, нагац ах хоёр маань их сайхан дуулна, уртын дууг ёстой цангинуулна шүү дээ. Бид чинь найранд гурван дуутай байснаас мэргэжлийн сургууль, соёлд нь сурсан биш дээ. Харин миний дуулах мөрөөдлийг хөвгүүд маань хэд дахин давуулан биелүүлж яваад эгч нь баярладаг.

Ард түмний хайртай уран бүтээлч болсон хөвгүүдээрээ бахархдаг. Энэ бүхэн чинь бурхнаас заяасан хувь тавилан юм шүү дээ” хэмээн сэтгэл догдлон ярьсан билээ.

ЦЭРГИЙН ХУАРАНГААС ОЛНЫ ХАЙРТАЙ ДУУ БОЛСОН “ЦЭРГИЙН БОДОЛ”

Ц.Дамба гуайн хүүхдүүдийн олонх нь Төмөр замын 20, 51 дүгээр сургуульд бүрэн дунд боловсрол эзэмшсэн байна. Цогоо ч мөн ялгаагүй дөрөвдүгээр анги хүртлээ 20 дугаар сургуульд сурч байгаад, Партизаны сангийн аж ахуйд арван жилээ төгссөн гэдэг. Тэндээсээ Төв аймгийн Баянчандмань сумын коллежид хуваарь авч, гурван жил суралцаад, цэрэгт морджээ. 1995 оны зун “Хурд” хамтлаг нэгэн томоохон тоглолтын тайзнаа “Чоно” дууныхаа араас том ахынхаа үг, аяыг нь зохиосон “Цэргийн бодол” дуугаа

“Өнчин дэрэн дээр нойр хулжиж

Өнийн ирээдүйг сэтгэн байхад минь

Өөрийн эрхгүй чи минь бодогдож

Өр зүрх минь чам руу тэмүүлнэ ээ...” гээд эхлүүлтэл, тэр үдэш цугласан 30 мянган үзэгч шуугилдаад л босоод ирсэн гэдэг. Энэ дуу тус тоглолтод дуулах сүүлийн дуу байж. Гэтэл тоглолт дөнгөж эхэлж байна уу гэлтэй эрч хүчээр түрэн, үзэгчид оволзож байв. Энэ дууг эрт зохиосон ч “Сонсогчдод хэзээдээ ингэтлээ хүрчихсэн билээ” гэх асуулт “Хурд” хамтлагийнхны толгойд эргэлдэж, гайхсаар, хөөрсөөр тайзнаас бууцгаав. Тэднийг бууж ирэхэд уг тоглолтод хамтлагийг нь ивээн тэтгсэн Б.Батболд гэж хүн уйлж байсан гэдэг. Учир нь, тус тоглолтод оролцсон долоон хамтлагаас “Хурд”-ыг ивээн тэтгэх компани олдохгүй байсаар эцсийн мөчид тэр хүн хариуцахаар болоод байсан юм санж. Тэгвэл энэ тоглолтоос өмнө “Цэргийн бодол” дуу ард түмэнд яаж, хэрхэн хүрсэн бэ.

Хилийн 0182 ангийн жагсаалын дарга Ц.Ганболд 1978 онд эхнэртээ зориулан үг, аяыг нь бичсэнээр “Цэргийн бодол” дуу бүтэж байжээ. Харин Цогоо Дорноговь аймгийн Зүүнбаянгийн цэрэгт хоёр жил алба хаахдаа ахынхаа дууг дуулсаар ангийнхан нь мэддэг болж. Мөн тэд халагдаж зүг бүрд тарсан ч он жавууд нь дуулсаар ийн олны хайртай дуу болсон байжээ. Өөрөөр хэлбэл, “Хурд” хамтлагийг нэрд гаргасан энэ сайхан уран бүтээлийг Цогоо өөрийн мэдэлгүй л олны хайртай дуу болгосон гэсэн үг юм. Дээрх тоглолтоос ард түмэн ч “Хурд” хамтлагийг, “Хурд”-ынхан ч өөрсдийнх нь бүтээл ийн алдаршсаныг мэдэж авсан гэдэг.

“Хурд” хамтлагийг үүсгэн байгуулагч Ц.Ганболд авьяаслаг хөгжмийн зохиолч төдийгүй дууны шүлгийн мэдрэмжтэй зохиолч байсан билээ. Тэрээр “Цэргийн бодол” дуунаас гадна

“Хуран цугласан нөхөд минь буцлаа

Хурынх шиг нулимс нүдийг минь бүрхлээ

Хун хундаа дасдагийн адилаар

Хүн хүндээ дасдаг юм байж дээ” хэмээн эхэлдэг “Найзууд” тэргүүтэй өнөө ч домог болон дуулагддаг олон дууны үг, аяыг зохиож байжээ.

Үнэхээр ч “Чоно”, “Алив бос”, “Ногоон шугуй”, “Хар дарсан зүүд”-ээ дуулах уранхай жинс, урт үстэй залуусын рок урсгалыг сонсогчид хүлээн зөвшөөрөхгүй чулуу хүртэл нүүлгэж байсан үед “Цэргийн бодол” дуу нь “Хурд”-ыг аварч, араасаа олон сайхан хайрын дуу “дагуулсан”. Тиймдээ ч энэ бүтээлд Төрийн соёрхол хүртээсэн биз ээ. Тэд “Дурлал чи чив чимээгүй ирэх юм” гэж санааширч, “Чи минь байгаа болохоор” гэж тайвширч, “Энхрий цайлган бүсгүй минь” гэж эмэгтэйчүүдийг магтан дуулж, “Чамайг би зүүдэлж сэрдэг” гэж санан үгүйлж, “Намрын бороо зөөлөн шиврэхэд аав минь даанч дуртай” гэж аавдаа зориулж,

“Энэ орчлонгоор дүүрэн ээж ээ гэж хашгирвал

Ижий минь л ганцаар миний дууг танина байх даа” гэж эхийн хайрыг ухаарч, “Эх орноос минь сайхан нутаг хаа ч үгүй” гэж бардамхан дуулсан. Тийм ээ, тэд хайрын, ханийн, учралын, уяралын аялгуунуудаараа нэгэн үеийн монголчуудыг төлөвшүүлж, нэгтгэж, соён гэгээрүүлж байсан. Тийм шидтэй дуунуудыг Цогоо л амилуулдаг байлаа.

Тус хамтлагт “Алаг зүрхэндээ чамайг би бодон сэрэхэд...” гэж эхэлдэг нэгэн дуу байдгийг Цогоогийн фэнүүд андахгүй байх. Хайрын олон сайхан дууг сэтгэл зүрхнээсээ эгшиглүүлсэн түүнд олон ч захидал ирдэг байж. Тэрбээр захидлуудыг уншаад л өнгөрдөг байснаас цуглуулж, хадгалаагүй гэсэн. Гэхдээ шүтэн бишрэгчдээсээ тасралтгүй ирэх захидлуудаас улбаалан нэгэн дуу бүтээсэн нь алдарт “Чамайг зорино”.

...“Алаг зүрхэндээ чамайг би бодон сэрэхэд

Ахин унтаж чадалгүй нэг л мэдэхэд өглөө болчих юм

Орон гэртээ тогтохгүй оргилуун тэрүед

Орчлонд би чамайгаа үгүйлнэ.

Сэтгэл хөдлөөд харц мөргөлдөх тэр үед

Ганцхан өөрийгөө би мартахдаа

Орчлон хорвоод чамтай амьдрах

Хувь тавилан гэж байдаг болов уу.

Бодох тусам гэгээн дүр чинь тодрон тодорсоор

Сэтгэл зүрхийг минь эзэмдэх юм

Саруул орчлонд чамайгаа бодон гуниглан явсаар

Гэртээ ч оролгүй танайх руу зорих юм”... гэх сэтгэл зүрх, хайр, дурсамжаасаа бүтсэн ганцхан дуу бичсэн нь энэ юм байна. Сонирхолтой нь, тэрбээр энэхүү дууг Рашаант зөрлөгийн нэгэн бүсгүйд зориулж бүтээсэн гэнэ. Нэг ёсондоо тэр дуулахын зэрэгцээ дууны шүлэг бичиж, ая хүртэл зохиох ч авьяастай гэдгээ үүгээрээ харуулаад амжсан юм.

Өөр дуу яагаад зохиогоогүйг нь сонирхоход “Дуу хийж болох л байсан байх. Гол нь би дуулахад л цаг заваа илүүтэй зарцуулж ирсэн байна” гэсэн.

Урт цув эсвэл пальто өмсөж, үсээ задгай тавин, толгойдоо алчуур зүүхээрээ уянгын дуунуудаа, хар савхи, түрийтэй гутал өмсөхөөрөө рок дуунуудаа дуулчихдаг Цогоогийн уран бүтээлийн оргил үе гэвэл гарцаагүй “Хурд” хамтлагийн оргил үетэй хамт яригдана. Учир нь, “Хурд” мандаж буй цаг бүхэнд Цогоогийн амжилт өрнөж, тэр дахин давтагдашгүй имиж, хоолойгоороо сонсогчдыг байлдан дагуулж байна гэсэн үг. Бага залуу наснаасаа ах нарынхаа гитар тоглох, бөмбөр нүдэхийг харж сонсож, тэрхүү нүргээн дунд дуучин болох хүсэл мөрөөдлөө хөглөхдөө тэр ах нарынхаа дунд дуулж зогсоно гэж санаагүй байх. Гэхдээ хувь тавилангийн зурсан зураг түүнийг басс гитарын хяргаа, бөмбөрийн нүргээн дунд зогсоож, басхүү уянга зөөлөн дуунуудыг аялгуулан дуулах давтагдашгүй уран бүтээлч болгожээ.

“Хурд” хамтлаг “Хар салхи” тоглолтоосоо хойш дуунуудаа эрчимтэй хийж, гадаадын олон орноор аялан тоглолт хийж, тоглосон концерт, хит дуунуудаараа Монголын рок поп хөгжмийн дээд шагналыг 12 удаа хүртсэн байдаг. Дуучин Цогоо 2009 онд Монгол Улсын гавьяат жүжигчин цол хүртсэн бол 2014 онд Д.Отгонбаяр ах нь мөн Монгол Улсын гавьяат жүжигчин цолоор шагнагдаж байлаа. Түүнээс ч том амжилт гэвэл 2019 онд “Хурд” хамтлаг “Эх орон”, “Аавдаа би хайртай”, “Цэргийн бодол” зэрэг дуугаараа Төрийн соёрхол хүртсэн. Ийнхүү төмөр замын буйдхан өртөөнөөс эхэлсэн ах, дүүсийн амжилтын түүх Төрийн соёрхолт хамтлаг болтлоо үргэлжилж, хамтлагийнхныхаа уран бүтээлийн замналыг “Бүсгүй” нэртэй уран сайхны кино болгон үзэгчдэд хүргээд байна. Өөрөөр хэлбэл, “Рашаант” өртөөний эгэл жирийн атлаа үүрийн таван жингээс үдшийн бүрий хүртэл цуцалтгүй хөдөлмөрлөдөг Ц.Дамба, Ж.Памжав нарын хөвгүүд ийн аав, ээж шигээ Монголын рок попын ертөнцөд домогт хамтлаг болтлоо тууштай “хөдөлмөрлөжээ”.

ТӨРМӨЛ, ЦУЦАШГҮЙ ХООЛОЙТНЫ ТУХАЙ...

Мэдээж “Хурд” хамтлагийн бүх л дуу тус хамтлагийн гишүүн бүрийн зүрх сэтгэлээс эгшиглэдэг. Гэхдээ Цогоогийн дуулалтын ур чадвар онцлогийн тухайд хамтлагийн найз болон ах нар нь төрмөл, цуцашгүй гэх үгсийг л оноодог юм билээ. Энэ тухай “Хурд” хамтлагийн ахлагч Д.Ганбаяр “Манай Цогоо эцэж цуцашгүй хоолойтой. Би Цогоогийн хоолойг бурхны өгөгдөл юм даа гэж боддог. Хэчнээн ч цаг дуулсан яг л эхлээд дуулсан шигээ дуулдаг” гэж ярьсан байдаг.

Харин басс гитарчин Н.Наранбаатар “Манай Цогоо дуу цөөтэй, даруухан хүн. Харин тайзнаа гарахаараа үзэгчидтэйгээ дуугаараа ярьдаг. Бидэнд олон сайхан дурсамж бий. Санаанд орж байгаагаас хуваалцъя. Анх дуулж эхлэхдээ бид тайзан дээр зөрж гүйлддэг байлаа. Тэгэхийн тулд тайзаа их өндөр засна. Нэг удаа тоглолт болж байтал Цогоо дуулж, гүйж байгаад эрчээрээ тайзны ар руу үсрээд буучихдаг юм. Азаар бэртэл, гэмтэлгүй гайгүй өнгөрсөн. Энэ мэт хөгжилтэй мөртлөө эрсдэлтэй зүйл их болно. Тэр бүхнийгээ бид дараа нь ярьж инээлддэг юм. Хоолойн чадлын хувьд гайхалтай л гэж хэлнэ” гэсэн билээ. Түүнчлэн “Хурд” хамтлагийн олон сайхан дууны аялгууг зохиосон хөгжмийн зохиолч Л.Балхжав нэгэнтээ ““Хурд”-ын ах, дүүс бол үргэлж сэтгэл нь хөгтэй байдаг, даруулгатай, эх захтай, эрэмбэ дараатай залуус. Аав, ээж, эх орон, найз нөхдийн нандин гоё дуунуудыг хүний сэтгэлд тултал нь хүргэж чаддаг. Цогоо бол өөрийн гэсэн онцлогтой, давтагдашгүй хоолойтой, хувийн зохион байгуулалт сайн, тайзны өндөр соёлтой уран бүтээлч” гэж байв.

Мөн Монголын хамгийн анхны бодибилдинг, фитнессийн дэлхийн аварга Ж.Нурлан дуучин Цогоогийн тухайд “Цогоо бид хоёр 1995 оны хавар танилцсанаас хойш 30 жил болж байна. Тухайн үед “Хурд” хамтлаг байгуулагдаад хоёр дахь тоглолтоо хийх гэж байсан юм. Миний найз дэндүү гоё хоолойтой. Өнөөдрийг хүртэл найзлахад нэг ч удаа хувирч, холбирч байгаагүй. Хэзээд, ямар ч цагт нэг л зангаараа. Хүнд урмын үг харамгүй хэлнэ. Би найзынхаа хэлсэн урмын үгээр тэтгэгдэж олон сайхан тэмцээнд амжилттай оролцсон доо. Би тэмцээнд амжилт гаргаж найзыгаа баярлуулна, Цогоо дуугаараа намайг баярлуулна. Цогоог нэг үгээр хэлбэл, дуу шигээ намуухан, зөөлөн, илүү дутуу зангүй хүн. Ийм сайхан найзтайдаа бахархаж, омогшиж явдаг” гэсэн юм.

БАСС ГИТАРЫН ХЯРГАА, БӨМБӨРИЙН НҮРГЭЭН ДУНДААС...

АНХААР! Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууныг баримтална уу. Ёс бус сэтгэгдлийг админ устгах эрхтэй. Мэдээний сэтгэгдэлд ergelt.mn хариуцлага хүлээхгүй.