• Өнөөдөр 2024-03-29

Ц.ГАНЧӨДӨР: ЕСӨН АЙМГИЙН 17 СУМ ЦӨЛЖИЛТИЙН НЭН ХҮЧТЭЙ ЗЭРЭГЛЭЛД ШИЛЖИЖ, ЭМИЙН УРГАМАЛ, АМЬТАД ХОВОРДСОН

2023-05-05,   646

БАЙГАЛИЙН ХЯЗГААРЛАГДМАЛ НӨӨЦИЙГ ЗОХИСГҮЙ ХЭРЭГЛЭСНЭЭР ЦӨЛЖИЛТ ҮҮСЭХ НЭГ ХҮЧИН ЗҮЙЛ БОЛЖ БАЙНА 

     Шинжлэх ухааныг академийн Газар зүй, геологийн хүрээлэнгийн Цөлжилтийн судалгааны салбарын эрхлэгч, доктор Ц.Ганчөдөрөөс цөлжилт, газрын доройтлын өнөөгийн нөхцөл байдлын талаар тодрууллаа.

-Монголын газар нутгийн хэдэн хувь нь цөлжсөн байна вэ. Тухайлбал ямар аймаг, сум цөлжилтийн нэн хүчтэй зэрэглэлд орсон байна вэ?

      -Монгол улсын нийт нутаг дэвсгэрийн 76.9 хувь нь их, бага хэмжээгээр цөлжилт, газрын доройтолд өртсөн байна. Үүнээс 4.7 хувь нь нэн хүчтэй, 18.6 нь, 22.1 хувь нь дунд, 31.5 хувь нь сул зэрэглэлд хамрагдаж байна.Цөлжилтийн нэн хүчтэй зэрэглэлд Ховд аймгийн Мянгад, Дөргөн, Увс аймгийн Өмнөговь, Өлгий, Төв аймгийн Баяндэлгэр, Эрдэнэ, Хэнтий аймгийн Мөрөн, Дорнод аймгийн Матад, Чойбалсан, Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан, Баяндэлгэр, Түвшинширээ, Дундговь аймгийн Гурвансайхан, Өндөршил, Өлзийт сумын ихэнх хэсэг, Дорноговь аймгийн Хатанбулаг, Замын Үүд сумдын урд хэсэг, Өмнөговь аймгийн Ноён, Баяндалай, Хүрмэн сумдын урд хэсэг, Мандал-Овоо, Булган сумдын зааг нутаг хамрагдаж байна. Засаг захиргааны нэгжийн хувьд Дорноговь, Дундговь, Өмнөговь, Говь-сүмбэр, Говь-Алтай, Баянхонгор, Өвөрхангай, Төв аймгийн газар нутгийн 50-70 хувь цөлжилт, газрын доройтолд өртсөн байна.

       Цөлжилтийн хүчтэй зэрэглэлд, нэн хүчтэй зэрэглэл бүхий газруудын ойр орчмын нутгууд хамаарна. Харин цөлжилт дунд зэрэглэлтэй нутгуудад Их нууруудын хотгорын Бөөрөг дэл, Бор хяр, Монгол элсний район, Нууруудын хөндийн төв хэсэг болон цөлжилтийн нэн хүчтэй, хүчтэй зэрэглэл бүхий газруудын ойр орчмын нутгууд багтаж байгаа.

-Сүүлийн үеийн судалгаагаар цөлжилтийн нэн хүчтэй зэрэглэл бүхий газар нутаг нэмэгдсэн үү?

-2006-2010 онд нэн хүчтэй зэрэглэл бүхий газрууд шинээр голомтлон үүссэн байна. Ялангуяа Улаанбаатар хот орчим, Хөвсгөлийн баруун хэсэг, Орхон голын сав дагуу болон Дорнодын тал нутагт энэ байдал тод ажиглагдаж байгаа. Мөн Их Нууруудын хотгорын баруун хэсэг, Нууруудын хөндий дагуу нутагт 2006 оны үр дүнтэй харьцуулвал, 2010 онд цөлжилтийн нэн хүчтэй зэрэглэл буурч тархалт нутаг нь багассан байна. Цөлжилтийн үйл явц нь газар нутаг, цаг хугацааны туршид хувьсан өөрчлөгдөх олон янзын хүчин зүйлээр тодорхойлогддог. Энд уур амьсгалын өөрчлөлт, газар ашиглалтын хэлбэр зэрэг шууд хүчин зүйлс болон хүн амын өсөлт, нийгэм, эдийн засгийн, улс төрийн, олон улсын худалдааны зэрэг дам хүчин зүйлс багтана. Цөлжилттэй тэмцэх тухай НҮБ-ын конвенцид “Уур амьсгалын өөрчлөлт, хүний үйл ажиллагаа зэрэг олон янзын хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр хуурай, хуурайвтар, чийг дутмаг нутаг оронд газрын доройтол болох”-ыг цөлжилт гэнэ хэмээн тодорхойлсон байдаг. Монгол улс 1996 онд Цөлжилттэй тэмцэх НҮБ-ын Конвенцид нэгдэн орсноор цөлжилттэй тэмцэх ажлыг олон улсын хэмжээнд баримталж буй нийтлэг бодлого, чиглэл, зарчимд нийцүүлэн явуулж байгаа.

-Цөлжилт юунаас болж нэмэгддэг, бий болдог гэж үздэг вэ?

      -Орчин үед цөлжилтийн асуудал нь байгалийн хязгаарлагдмал нөөцийг зохисгүй ашиглахаас үүдэлтэй гэж хэлж болно. Харин үүссэн нөхцөл байдал уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөгөөр улам даамжирах хандлагатай болдог.

Цөлжилт, газрын доройтолд нөлөөлөх хүчин зүйлсийн үнэлгээнээс харахад хүний хүчин зүйл давамгайлсан 20 хувь, хүний хүчин зүйл ба ус хавсарсан хоёр хувь, хүний хүчин зүйл ба салхи хавсарсан зургаан хувь, хүний хүчин зүйл ба ургамал нөмрөгийн өөрчлөлт хавсарсан хувь, ургамал нөмрөгийн өөрчлөлт давамгайлсан 14 хувь, ус давамгайлсан хоёр хувь, салхи давамгайлсан зургаан хувь, салхи ба ургамал нөмрөгийн өөрчлөлт хавсарсан 11 хувь, бүх хүчин зүйл хавсарсан дөрвөн хувь, цөлжилт илрээгүй буюу хүчин зүйлийн нөлөөгүй 17 хувь байна. Нутаг дэвсгэрийн хувьд говийн бүс нутагт салхины элэгдэл, зүүн бүсэд салхи, хүний үйл ажиллагаа хавсарсан, хангайн бүсэд хүний үйл ажиллагаа, Монгол Алтайд ургамал нөмрөгийн өөрчлөлтийн нөлөө давамгайлах хандлагтай байна.

-Цөлжилт нэмэгдсэнээр ургамал, амьтан ховордох асуудал гарч байгаа юу?

-Цөлжилтийн нэн хүчтэй зэрэглэл шилсэн аймаг, сумын нутагт ургадаг байсан эмийн болон нэн ховор ургамлын ургалт удаашрахаас гадна хоорондын зай холдож, сийрэгжиж, лууль, шарилж зэрэг хогон ургамал нэмэгдэж байгаа. Олон наст ургамал нэг наст ургамлаар солигдвол газрын хөрс доройтож байгааг илтгэдэг. Мөн тухайн бүсэд нутаг амьдардаг амьдад ховордож, дайчих асуудал эхнээсээ бий болж байгаа.

-Сүүлийн үед жижиг гол, мөрөн ширгэж, устаж байгаа. Энэ нь цөлжилттэй холбоотой юу?

   -Жил бүр ширгэж байгаа булаг, шанд, гол, горхи нэмэгдэж байна. Энэ нь цөлжилтийн нэг хэлбэр мөн. Дэлхийн дулаарал эрчимтэй нэмэгдэж байгаа энэ үед Монголын дулаарал хоёр хувь нэмэгдсэн байна. 

-Цөлжилт сааруулах яаралтай арга хэмжээ авахгүй бол Монгол бүтнээрээ элсэн цөл болно гэх судалгаа гарсан байна лээ. Цөлжилттэй газрыг сэргээх, урьдчилан сэргийлэх боломж байдаг уу?

      -Цөлжилтийн эсрэг өнөөдрөөс тэмцэхгүй бол нэлээд оройтож байна. Нэгэнт цөлжсөн газрын сэргээнэ гэдэг маш урт хугацааны ажил.  Цөлжилт, газрын доройтлын эсрэг хийх том ажлуудын нэг тэрбум мод тарих үндэсний хөдөлгөөн болж байгаа. Газрын гүний ус  ихээр ашиглах нь цөлжилт үүсэх нэг хүчин зүйл болж байна.

-Сүүлийн жилүүдэд ган, зуд ихтэй байлаа. Ялангуяа зуны улирал бороо хур багатай, хүйтэн болж  байгаа цаг агаарын өөрчлөлтийг та хэрхэн тайлбарлах вэ?

     -Уур амьсгалын өөрчлөлттэй шууд холбоотой. Хуучин цагт зүсрээ бороо ордог байсан бол сүүлийн үед богино хугацаанд аадар бороо орж, хөрсөнд шингэхгүй үер болж байгаа. Хавар, намрын цочир хүйтрэл нэг болдог байсан бол одоо хоёр, гурав давтамжтай хүйтэрдэг болсон. Тухайлбал тавдугаар сарын 13-15-нд, зургадугаар сар, наймдугаар сард цочир хүйтэрдэг болсон. Зуны улиралд хүйтрэх нь тариаланчдад хүндрэлтэй болж байгаа. Гамшигт үзэгдлийн давтамж нэмэгдэж байгаа нь улиралд нөлөөлж байгаа.


Ц.ГАНЧӨДӨР: ЕСӨН АЙМГИЙН 17 СУМ ЦӨЛЖИЛТИЙН НЭН ХҮЧТЭЙ ЗЭРЭГЛЭЛД ШИЛЖИЖ, ЭМИЙН УРГАМАЛ, АМЬТАД ХОВОРДСОН
АНХААР! Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууныг баримтална уу. Ёс бус сэтгэгдлийг админ устгах эрхтэй. Мэдээний сэтгэгдэлд ergelt.mn хариуцлага хүлээхгүй.

Нийт сэтгэгдэл: 0
Шинэ мэдээ
Нийтлэлчид
Монгол Улс, Улаанбаатар хот, Сүхбаатар дүүрэг, VIII хороо, "Ардын эрх"-ийн байр, Гуравдугаар давхарт Эргэлт.мн редакц
7509-1188