-ИРЭХ ОНД 60 САЯ ТӨГРӨГИЙН НҮҮРС ЭКСПОРТЛОЖ, ЭДИЙН ЗАСГИЙН ӨСӨЛТ ДОЛООН ХУВЬД ХҮРНЭ ГЭВ-   

       Төрийн албанд халаа сэлгээ хийж эхэлсэн улс төрийн донсолгоотой цаг үед ирэх оны улсын төсвийг Засгийн газар Их хуралд өргөн мэдүүлсэн. Энэ жилийн төсвийн төслийг хэлэлцүүлж дуусах хүртэлх цаг хугацаанд улс төрийн дуулиан ар араасаа хөврөх биз.

    Өөрөөр хэлбэл, 2024 оны төсвийг олны анхаарлаас холуур байлгах санаархал эрх баригчдад байхыг үгүйсгэхгүй юм. Сонгууль угтсан жилүүдэд улсын төсвийг тэлж, хэт өөдрөг төсөөлдөг нь гэм биш зан. Гэвч ирэх жил эрх баригчид сонгуульд зориулж, агаарын төсөв боловсруулчихсан гээд хэлчихэд буруудахааргүй байна. Ингэхдээ 2024 оны төсвийн төсөөллийг түүхэнд байгаагүй өөдрөгөөр төсөөлж, өндөр батлах нь тодорхой боллоо. Тодруулбал, Сангийн яамнаас өргөн мэдүүлсэн төсвийн төсөлд ирэх онд эдийн засгийн өсөлтийг долоон хувьд хүрч, ДНБ-ний өсөлтийг 72 тэрбум төгрөгт хүрнэ хэмээн төсөлд тусгасан байна.

     Эдийн засаг тогтмол өсөж байгаа нь сайн мэдээ. Харин төсвийн орлого зарлагыг өөдрөг төсөөлж, төсвийн алдагдлыг өндөр батласан нь анхаарал татаж байна. Өөрөөр хэлбэл, ирэх онд манайх 25.3 их наяд төгрөгийн орлого олж, 27.4 их наядын зарлагатай буюу 2.1 их наяд төгрөгийн алдагдалтай байх төсвийн төслийг боловсруулсан байна. Гэтэл 25.3 их наядын орлого гэдэг нь цаасан дээрх тоо буюу “биелэгдэшгүй” мөрөөдөл байж ч мэдэх юм. Төсвийн орлогыг ингэж өөдрөг төсөөлж байгаа гол үндэслэл нь түүхий эдийн экспорт нэмэгдэнэ гэж үзэж байгаа гэх. Ингэхдээ экспортын бүтээгдэхүүний гол хувийг эзэлдэг нүүрсний экспорт нэмэгдэж, ирэх онд 60 сая тонн нүүрс гаргах бүрэн боломжтой хэмээн тооцоолжээ. Энэ талаар Сангийн сайд Б.Жавхлан “Ирэх онд манайх 60 сая тонн нүүрс экспортлох бүрэн боломжтой. Энэ оны эхний есөн сарын байдлаар 50 сая тонн нүүрс экспортлосон. Оны эцэс гэхэд 60 орчим сая тонн нүүрс экспортлох тооцоолол байна. БНХАУ-тай манай улс удаа дараа төрийн өндөр дээд түвшний уулзалт хийж, нүүрсний экспортыг нэмэх талаар яриа хийсэн. Урд хөршийн хувьд нүүрсний экспортоо багасгаж байгаа ч жилд гурван тэрбум тонн нүүрс нийлүүлдэг улсын хувьд манай улсаас нийлүүлж байгаа энэ тоо асуудал биш” гэх тайлбарыг өгөөд буй.

    Харамсалтай нь, төсвийн энэ төсөөлөл биелэлээ олоход олон саад бий. Адаглаад урд хөршид тал засахаас эхлээд уул уурхайн бүтээгдэхүүнээс бүрэн хамааралтай эдийн засагтай манайх шиг улсад түүхий эдийн үнийн савлаа үүсэхэд л эдийн засаг элгээрээ хэвтэх өндөр эрсдэлтэй. Түүгээр ч зогсохгүй ирэх оны зарлагыг энэ оныхоос 30 гаруй хувийн өсөлттэй байсаар төлөвлөж, 2.1 их наяд төгрөг сох дутаж байгаа гэсэн үг. Тэгэхээр төсвийн алдагдлыг өрөөр “цайруулдаг” хуучин аргаа дахиад л давтах нь.

ХӨДӨӨ РҮҮ ЧИГЛЭСЭН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТУУД “БАЙ”-ГАА ОНОХ УУ

     Энэ жилийн төсөвт Төрийн хэмнэлтийн бодлогыг баримтлаж, шинэ төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлэхгүй хэмээн хуучин хөрөнгө оруулалтаа дуусгах ажил үргэлжилж буй. Он дамжсан төсөл хөтөлбөрүүд төсвийн хөрөнгө оруулалтад том дарамт учруулдаг. Улмаар ашиглалтад оролгүй удсан буюу наймаас дээш жил буюу ашиглалтад ороогүй 92 барилга байгаагаас хоёр нь ямар ч буух эзэнгүй, буцах хаяггүй үлдсэн гэх. Тэгвэл жилийн хугацаанд хязаарласан хөрөнгө оруулалтыг энэ жилээс дахин эхлүүллээ. Ингэхдээ нэг төсөл хөтөлбөрийг гурваас дээш жил үргэлжүүлэхгүй байх бодлого ирэх онуудад баримтлах аж.

     Энэ жил шинээр барих, шилжүүлэх хөрөнгө оруулалтад нийт 3.2 их наяд төгрөг төсөвлөсөн. Улмаар ТЭЗҮ болон зураг төсөл нь хийгдээгүй хөрөнгө оруулалтад улсын төсвөөс санхүүжилт олгох боломжгүй байхаар хуулийн зохицуулалт хийсэн байна. Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтын хувьд 2024 онд нийт 1050 төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлэх бөгөөд үүнээс 552 шилжих, 498 шинээр эхлүүлэх төсөл хөтөлбөр байна. Ирэх онд хөдөө орон нутагт хөрөнгө оруулалтын төслүүдийг эхлүүлэх ба 10 аймагт шинээр дэд станц барих ажлыг эхлүүлүүлэхээр төсөвт тусгажээ.

     Тодруулбал, Архангай, Өвөрхангай, Баянхонгор, Говь-Алтай, Дундговь, Завхан, Сүхбаатар, Төв, Хэнтий, Говьсүмбэр зэрэг аймагт 130 тэрбум төгрөгийн өртөг бүхий дэд станцийн ажлуудыг ирэх оноос эхлүүлэхээр болжээ. Түүнчлэн хөдөөгийн алслагдсан 191 багийг харилцаа холбоонд холбох ажлыг үүрэг холбооны оперторуудтай хамтарч эхлүүлэх бөгөөд нийт 20 тэрбум төгрөгийг өртөгтэй байхаар төсөвлөөд байгаа юм байна. Түүнчлэн ирэх онд “Шинэ Хархорум” хотын ТЭЗҮ, зураг төслийг боловсруулах ажлыг эхлүүлэхээр 30 тэрбумтөгрөг төсөвлөжээ. Энэ мэтээр хөдөө орон нутагт сургуулт цэцэрлэгийн ажлыг үргэлжлүүлэн, автозам завсар, арчлалт үйлчилгээний хөрөнгө оруулалтыг мөн тусгаад байгаа аж.

ЭС, ЭД, ЭРХТЭН ШИЛЖҮҮЛЭН СУУЛГАХ ТӨВИЙН БАРИЛГЫН АЖЛЫГ ИРЭХ ОНД ЭХЛҮҮЛНЭ

      Ирэх оны төсөвт онцлох гол төсөв нь эрүүл мэндийн салбар хийж буй хөрөнгө оруулалт буюу Эс, эд, эрхтэн суулгах төвтэй болгох ажлыг эхлүүлэх юм байна. Ирэх онд Эрүүл мэндийн салбарт нийт 270 тэрбум төгрөгийн өртөг бүхий шинэ хөрөнгө оруулалтын ажлыг хийнэ. Үүнээс Эс,эд, эрхтэн шилжүүлэн суулгах 140 тэрбум төгрөгийн өртөг бүхий барилгын ажлыг эхлүүлэх ба ирэх онд 42 тэрбум төгрөг төсөвлөжээ. Уг төвийн барилгыг 2026 онд хүлээлгэн өгөх тооцоо гаргасан байна. Түүнчлэн Нийслэлийн хүүхдийн сэргээн засах "Эрүүл үрс" төвийн ажлыг шинээр эхлүүлэх ба нийт 14 тэрбум төгрөгийн төсөвт өртөг бүхий хөрөнгө оруулалтын дөрвөн тэрбум төгрөгийг ирэх онд төсөвлөжээ.

ХҮҮХДИЙН МӨНГИЙГ ХЭВЭЭР ОЛГОЖ, ЦАЛИН ТЭТГЭВРИЙГ НЭМЭГДҮҮЛНЭ

      Ирэх оны төсвийн зарлагад дарамт учруулж буй нэг бодлого нь яалт ч үгүй халамжийн бодлого, урсгал зардал байна. Өөрөөр хэлбэл, өнгөрсөн жил төрийн хэмнэлт хэмээн хүүхдийн мөнгийг хязгаарлалттай олгосон ч 2023 оны төсөвт тодгол хийж хүсэлт гаргасан хүүхэд бүрд хүүхдийн мөнгөн тэтгэмжийг олгохоор болгосон. Тэгвэл ирэх жил хүүхдийн мөнгийг хэвээр олгох бөгөөд төсвөөс 1.5 тэрбум төгрөгөөр санхүүжүүлэхээр болсон байна. Түүнчлэн энэ онд тэтгэвэр тэтгэмжийг нэмэгдүүлсэнтэй холбоотой төсөьт ирэх ачаалал ирэх онд 5.1 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэж байгаа юм байна. Улмаар ирэх онд инфляцад уялдуулан тэтгэвэр тэтгэмжийг нэмэх талаар төсөвт тусгасан байна.

      Цалинтай ээж, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн асаргааны мөнгийг хэвээр олгох бөгөөд халамжийн зардалд 827.6 сая төгрөг төсөвлөжээ. Төсөвт байгууллагын үйл ажиллагааны зардалд нийт 3.3 тэрбум төгрөг төсөвлөсөн бөгөөд ирэх онд төрийн алба хаагчдын цалинг нэмж, хөдөө орон нутагт ажиллах боловсон хүчнийг дэмжиж ажиллах бодлого боловсруулсан гэх. Өөрөөр хэлбэл, аймагт ажиллах төрийн алба хаагчдын цалинг 20 хувиар, сум багт ажиллах алба хаагчдын цалинг 40 хүртлэх хувиар нэмэгдүүлэхээр төсөвт суулгасан байна.

      Ирэх жил ипотекийн зээлийг хэвийн олгож эхлэх бөгөөд Засгийн газарт шилжүүлээд байсан ипотекийн санхүүжилтийг буцааж Монголбанканд шилжүүлэхээр болсон аж. Улмаар хөдөө орон нутагт оршин суух иргэдэд ипотекийн зээлийг түлхүү олгох бөгөөд аж ахуйн нэгжүүдэд дэмжлэг үзүүлэх асуудлыг ч төсөвт суулгах гэх.

     Ийн 2024 оны төсвийн төсөл бүхэлдээ сонгууль угтсан арга хэмжээнд чиглэж байгаа нь харагдаж байна. Бид дараагийн дугаарт төсвийн хөрөнгө оруулалтын талаарх мэдээллийг дэлгэрэнгүй хүргэнэ.