Эргэлт.мн мэдээллийн сайт “Тэд бидний тухай” буландаа олон улсын хэвлэл мэдээллийн сайт, агентлагуудад Монгол Улсын тухай бичсэн нийтлэлийг хөрвүүлэн хүргэдэг. Тэгвэл энэ удаагийн дугаартаа “BNE Intellinews” сайтын нийтлэлч Антонио Грасеффогийн Монголын эдийн засаг, зах зээлийн эрсдэлүүд, ногоон эдийн засгийн тухай бичсэн нийтлэлийг хөрвүүлэн хүргэж байна. Нийтлэлч Антонио Грасеффо нь Ази тивд 20 гаруй жил амьдарч байгаа бөгөөд Шанхайн их сургуулийн Эдийн засгийн сургуульд олон улсын худалдааны чиглэлээр докторын зэрэг хамгаалсан эдийн засагч, шинжээч юм. Тэрбээр өнгөрсөн 10 жилийн турш АНУ-БНХАУ-ын геополитик, эдийн засаг, Монголын нийгэм, эдийн засгийн чиглэлээр нийтлэл бичиж байгаа аж.

-МОНГОЛЫН ЭДИЙН ЗАСГИЙН ӨСӨЛТ СААРЧ, ИНФЛЯЦИЙН АЛДАГДАЛ ХҮЛЭЭХ ЭРСДЭЛТЭЙ-

Монгол Улс 2023 онд эдийн засгийн өсөлт нь долоон хувьтай гарч, нүүрсний экспортын дээд амжилтаа эвдэж, валютын нөөцөө нэмж, төлбөрийн тэнцлийг эерэг дүнтэй гаргасан сайн амжилт үзүүлсэн. Гэсэн хэдий ч түүхэн дээд хэмжээндээ хүрсэн Монголын экспортын нүүрсний үнэ инфляцид өртөж, импортын эрэлт багассан учир тус улсын Төв банкны гүйцэтгэлийн мэдээ тийм ч “бодит” биш болж байна.

                            Төв Азид оршдог тус улсад өнгөрсөн өвлийн улирал маш хүндхэн болж өнгөрлөө. Зуны ган гачгийн дараах өвлийн улиралд тохиодог зудын гамшигт Монгол Улсад өнгөрсөн дөрөвдүгээр сарын байдлаар долоон сая гаруй толгой мал хорогдоод байна. Ингээд ч зогсохгүй улсын хэмжээнд мал хорогдлын тоог бүрэн гүйцэт гаргаж дуусаагүй байгаа бөгөөд малын хорогдол 16 сая эсвэл түүнээс дээш байж болзошгүй гэсэн таамаг бий. Хүн амынх нь 40 орчим хувь нүүдлийн мал аж ахуй эрхэлж амьдардаг Монголын хувьд зудын аюулд өртсөн нь зөвхөн малчид төдийгүй улсын хэмжээний томоохон санхүүгийн хохирол амслаа. Харин энэ хохирлын үр нөлөөг дарахад хугацаа хэрэгтэй болж байна.

Азийн хөгжлийн банкнаас Монгол Улсын эдийн засаг энэ оны дийлэнх үед удаашрах төлөвтэй гэж үзсэн. Тухайлбал, улсын эдийн засгийн 29 хувийг дангаараа эзэлдэг уул уурхайн экспорт нэмэгдэж, оны эцэст эргэн сэргэж, ДНБ 4.1 хувиар өснө хэмээн таамагласан ч өнгөрсөн оны долоон хувьтай харьцуулахад багагүй буурсан үзүүлэлт болно.

Монгол Улсын үндэсний мөнгөн тэмдэгт болох төгрөг 2020 оны дөрөвдүгээр сараас хойш ам.доллартой харьцах ханшаа 30 хувиар алдсан. 2023 онд 10 гаруй хувьтай байсан тус улсын инфляцийг даган өргөн хэрэглээний хүнсний бараа, бүтээгдэхүүний үнэ 16.2 хувь, орон сууцны үнэ 9.1 хувь болж өсжээ. Хэдий он гараад удаагүй, 2024 оны эцсийг таамаглахад харьцангуй эрт байгаа ч Монголын инфляц энэ онд эргэн алдагдал хүлээх магадлал өндөр байгааг онцолъё.

Монголын эдийн засагт тулгарч байгаа өөр нэг томоохон асуудал нь нүүрс, нүүрсний экспортоосоо хараат байгаа явдал. Тус орон хэдий сэргээгдэх эрчим хүчний салбарт анхаарч, Азийн хөгжлийн банк тэргүүтэй гадна байгууллагууд Монголд ногоон эрчим хүчийг хөгжүүлэхэд тусалж байгаа хэдий ч том асуудал хэвээр байна. Тус улс дангаараа нэг орны эрчим хүчний хэрэгцээг бүрэн хангах 2600 гигаватттай тэнцэх сэргээгдэх эрчим хүчний асар нөөцтэй. Гэсэн хэдий ч сэргээгдэх эрчим хүчинд анхаарахад Монгол Улсын эдийн засгийн гол тулгуур, хөдөлгүүр болдог уул уурхайн эрсдэл хүлээх тул тийм ч амар нүүрстөрөгчийн салбарыг орхиход хэцүү.

Монгол Улсын төвийн 25 гаруй хувийг уул уурхайн салбарын ашиг орлого дангаараа бүрдүүлдэг. Ногоон эдийн засагт шилжье гэсэн ч эсрэгээрээ уурхайнуудынхаа хаалгыг барих шаардлагатай болно. Хэрэв тийм зүйл болбол Монгол Улс төвийн орлого бүрдүүлэх томоохон эх үүсвэргүй болно. Монголчууд цаг хугацаа явах тусам байгалийн баялаг дуусна гэдгийг мэддэг. Үүнтэй зэрэгцэн олон улсын хамтын нийгэмлэгүүдийн дарамт шахалт нэмэгдэж, уул уурхайтай холбоотойгоор мөнгөний эх үүсвэрийн цорго бага багаар хаагдана. Тийм учир ирээдүйд эдийн засгийн аюулгүй байдлаа хангах зөв хөрөнгө оруулалт хийх шаардлага Монгол Улсын Засгийн газарт гарч байна.

                                 Монгол Улсын Их Хурлаас өнгөрсөн дөрөвдүгээр сарын 19-нд уул уурхайн салбарын орлогоор эдийн засгийн ирээдүйгээ хангах зорилгоор Үндэсний баялгийн сан байгуулах хуулийн төсөл баталсан. Дэлхийн банкны тайлангаас үзвэл ногоон эдийн засгийн шилжилттэй холбоотойгоор эдийн засгийн эрсдэлтэй тулгарсан оронд Монголын Үндэсний баялгийн сантай холбоотой зохицуулалтуудын цөөнх нь үр дүнтэй хэрэгжсэн. Тухайлбал, Кувейтийн Хөрөнгө оруулалтын газар, Сингапурын Темасек Холдингс, Катарын Хөрөнгө оруулалтын газар, Хятадын Хөрөнгө оруулалтын корпораци, Норвегийн Засгийн газрын сан нар үр дүнтэй болсон. Харин бусад сан авлигад идэгдэж, эх орныхоо байгалийн баялгаас өөртөө хүртдэг цөөнхийг хүчирхэгжүүлэх, улсаа баяжуулах боломжгүй болж дууссан байдаг.

Харин Монгол Улсын хувьд төрийн түшээ, эрх мэдэлтнүүд авлига, хээл хахуульд баригдаж, төсөв, төрийн мөнгийг хувьдаа завшсан тохиолдол олон. Жишээлбэл, сүүлийн үед цахим сүлжээнд идэвхтэй тархаж байгаа тус улсын Ерөнхий сайд асан Сү.Батболд уул уурхайн салбараас завшсан мөнгөөрөө Нью-Йоркт тансаг зэрэглэлийн байшин худалдаж авсан гэх мэдээллээс эхлээд монголчуудын уур, бухимдлыг төрүүлж, төл талбай дээрээ жагсахад хүргэсэн 13 тэрбум ам.долларын нүүрсний мөнгийг “угаасан” хэрэг ч багтаж байна.

Энэ зэрэг жишээ, дүгнэлтээс авч үзэхэд Монгол Улс зарим талаараа ногоон шилжилтэд туршлага муу хэвээр. Нүүрсний экспорт, борлуулалт нэмэгдсэн нь сайн мэдээ байж болох ч Монгол эдийн засгийн ирээдүйгээ баталгаажуулахын тулд энэ салбарт урд хөршөөсөө хараат бус байдлаа салгах хэрэгцээ гарна. Гэсэн ч дараа дараагийн алхам, хөрөнгө оруулалтуудад хүндрэл учрах тул Монгол Улс эдийн засгийн аюулгүйн байдлаа хамгаалахын тулд ногоон эдийн засгийн үеийн хөрөнгө оруулалтуудаа сайн менежменттэй, зөв хийх шаардлага гарч байгаа юм. Харин Монгол Улс баялагтаа эзэн болж, баялгийн хөрөнгөө шударгаар хүртэхийн тулд дахиад ч цаг хугацаа орно. Баялгийн үнэ цэнээ мэдэж, байгалийн баялгийн хөрөнгийг эрх мэдэлтнүүд, цөөнх нь авч, авлигад баригдуулахгүй болтлоо туршлага суусны дараа Монгол Улс эдийн засгийн аюулгүй байдлаа хангаж чадна.