“ГҮН ГЭРИЙН ГҮНЖ” ДУУРИАС ТЭМДЭГЛЭХҮЙ

2025-10-06, 522

Хаа нэгтээ цуурын аялгуу сонсогдох шиг, хатан эх бүүвэй аялж байх шиг...

“Хатан минь, хатан минь ээ
Хатан болдыг өгөөд явжээ
Хайрт минь, хайрт минь
Хаан ялалтыг өгөөд явжээ...” гээд Жи жи Шаньюй хаан “Гүн нэрийн гүнж” дуурийн төгсгөлд бүгдийг ойлгон дуулдаг. Тэндээс л Цай Вэн Жи гүнж Хүннү төрд ямархан гавьяа байгуулсан бэ гэдэг нь тодорно. Өнгөрсөн бямба гарагт Жи Жи Шаньюйгийнд "айлчилж" уран яруу шүлэг, бадгийн амтанд саатан суулаа.

Арван хэдхэн насандаа Хан гүрэнд богтлогдож ирэхдээ салахын аргагүй, салж, явах дээрээ тулбал Жи Жи Шаньюй түүний ялалтын төлөө, Хан гүрний ирээдүйн төлөө бүхнийг хийх нэгэн болно гэдгээ мэдээгүй. Гэсэн ч хайртай хоёр үрээ төрүүлж, хатан болохдоо хайр гээчийг мэдэрсэн ч зүрх сэтгэлийнх нь гүнд нутаг, хөгшин настай аав нь бодогдсоор л байж. Ийм нэг эмэгтэйн амьдрал, хувь заяа, дотоод сэтгэл, гавьяаг энэ дууриар үзүүлжээ.

Цай Вэн Жи гүнж дуурьт,

“Өсөж, төрсөн нутаг минь

Өндийж босгосон газар минь" хэмээн нутаг усаа үгүйлж буй хэсэг бий нь дээрх санааг улам батлаж буй.

Дуурь бүжгийн эрдмийн театрын Б.Сүхээ найруулагчийн найруулсан гурван бүлэг, таван үзэгдэлт энэ дуурийн зохиолыг монголчуудын эртний нүүдэлчдийн өв соёлын тухай Гүн гэрийн гүнж хатагтай Цай Вэн Жигийн бичсэн 18 цуврал шүлэг дээрээс бичсэн гэдгийг хөгжим судлаач Л.Эрдэнэчимэг ярьсан байдаг. Шүлэг бичдэг, зураг зурдаг авьяас билигтэй эмэгтэй байсан нь энэ дуурь бүтэх гол үүтгэл болсон байна.

Хатад эртнээсээ ухаан билгээрээ хаадыг залж, улсаа мандуулж, гавьяа байгуулахад нь том туслагч байсан тухай бид мэднэ. Харин харь гүрнээс богтлогдон ирээд, Хүннү гүрний том нэгэн хааны алдар сууг мандуулсан эл гүнжийн түүхийг бид төдийлөн мэддэггүй. Тэгвэл хөгжмийн зохиолч Ц.Нацагдорж гэж хүмүүн ийм нэг сайхан дуурь бичиж, олондоо хүргэснээр Гүн гэрийн гүнжийн түүхийг бид мэдэж буй нь энэ юм.

Тус дуурийг үзэж суухад өөрийн эрхгүй анхаарал татаж, сэтгэл хөдөлгөж байсан хүмүүн бол Ардын жүжигчин, удирдаач Ж.Бүрэнбэх. Анх 2016 онд тавигдахад нь анхлан удирдаад, арван жилийн дараа ийнхүү дахин удирдаж байгаадаа сэтгэл нь ер бусаар хөдөлж буй нь ч илт харагдана лээ. Аргагүй хүний сэтгэлийн хөг татсан зөөлөн мөртлөө хайр эгшиглэсэн уянгын аялгуу энэ дуурийнх. Бүр нэг удаан сонсоод л суугаад баймаар. Хаа байсан Хүннү гүрний хаан, хатныг бидэнд дуу хоолой, дүрээрээ ойртуулж буй уран бүтээлчид ч чадварлаг байсныг онцлох нь зүйтэй байх. Эхний өдрийн тоглолтод Жи Жи Шаньюй хааны дүрд ДБЭТ-ын дуучин Э.Бумхүү, Цай Вэн Жи гүнжийн дүрд мөн театрын дуучин Б.Энхнаран, харин хоёр дахь өдрийн тоглолтод, Жи жи Шаньюй хааны дүрд дуучин Э.Отгонбат, Цай Вэн Жи гүнжийн дүрд МУГЖ Ш.Наранчимэг тоглосон юм.

Мэдээж Дуурь бүжгийн эрдмийн театрын бусад уран бүтээлч оролцон тоглосон. Мөн хоёр дахь тоглолтын улирдаачаар Ц.Тэлмүүн-Очир удирдаач ажилласан.

Бид Цай Вэн Жи гүнжийн дүрийг бүтээсэн Ш.Наранчимэг дуучинтай ярилцахад энэхүү дуурийнхаа талаар "Цай Вэн Жи гүнж бол бичгийн хүний угсаа гарвалтай эрдэм мэдлэгтэй хүн байсан байгаа юм. Онцлог гэхээс илүү сэтгэл үймрүүлдэг хэсэг нь тавдугаар үзэгдэл дээр Жи Жи Шаньюй бид хоёр хүүхдүүдээ нэг нэгээр нь аваад салдаг хэсэг. Тэр хэсэгт бүгдээрээ их эвгүй болдог. Миний хувьд ч аль болох уйлахгүйгээр дуулах гэж их хичээдэг" хэмээн ярьсан.

Харин Ц.Тэлмүүн-Очир удирдаач “Гүн гэрийн гүнж” дуурь Монголын дуурийн зохиолуудаас хамгийн эртний дууриудын нэг. Тэр дундаа тухайн үеийн Хүннү гүрний сул болон давуу тал нь юу байсан, Хан гүрэнтэй ямар холбоотой байсан гэдгийг илүү тод томруунаар үзүүлнэ. Мөн Жи Жи Шанью хаан ямар их золиос гаргаж улс гүрнээ авч явж байгаа, үүний зэрэгцээ Гүн гэрийн гүнж болох гол дүр өөрөө эхнэр, ээжийн үүргээ хойш тавиад, улс гүрнүүдийн хоорондын эв түнжинг урдаа тавьж байгаа сэтгэл гээд олон зүйлийг агуулсан. Хөгжмийн хувьд Ц.Нацагдорж гуайн бусад дуурийг бодоход уянгалаг бичсэн санагдсан. Мэдээж дан уянгын ая явахгүй, тэр дунд бүжгийн хөгжим, холимог ритм бүхий урсгалын хөгжим ч байдгаараа их сонирхолтой" гэж байв.

Ийнхүү харь орноос ирсэн турьхан, эмзэг нэгэн бүсгүйн түүхийг дуурь болгон бичиж, тайзнаа амилуулан, хүний сэтгэлд хүргэж чадсан нэгэн сайхан бүтээлийг өнөөдрийн бид тайзнаас үзэхэд гарцаагүй өөр нэгэн аялал, ондоо мэдрэмж байлаа. Цуурын аялгуу сонсогдсоор л...

“ГҮН ГЭРИЙН ГҮНЖ” ДУУРИАС ТЭМДЭГЛЭХҮЙ

АНХААР! Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууныг баримтална уу. Ёс бус сэтгэгдлийг админ устгах эрхтэй. Мэдээний сэтгэгдэлд ergelt.mn хариуцлага хүлээхгүй.