МАРТАГДАШГҮЙ ЯГО, ДОН ЖУАН, СТИВА БАЙЛАА, ТЭР

Д. Бямбасүрэн:
Соёл урлаг

2025-04-09, 21425

1990 он. Биднийг төрөхөөс найман жилийн өмнө тэр анхны дүрээ аваад хэдийнэ тайзнаа гарчихсан битүүхэндээ догдлон гүйж, гаднаа бол тайз, дэлгэцийн олон дүрийн эзэн болсон аварга уран бүтээлчдийн сүр магнайн дор эмээхдээ эмээж, урам хүртэхдээ хүртэж явжээ. МУГЖ Л.Дэмидбаатарыг санахад дүрлэгэр том алаг нүд, нүүр дүүрэн инээмсэглэл, алиа хошин төрх шууд л буудаг. Мэдээж араас нь хэзээний дотно дулаан, тайз, дэлгэцийн олон сайхан дүр нь нэг нэгээр цувран гэрэлтэж, үзэх бүрд сэтгэлд мартагдахааргүйгээр уудлагддаг.

Арван жилдээ банзан гитар тоглон, дуулж, урлагийн үзлэг, уран сайхны тэмцээн уралдаанд чамгүй амжилтай оролцчихдог байсан үеэс урлагт дурласан гэдэг. Тэгээд ч эмээ, аав, ээж нь цөм овоохон дуулчихдаг улс байсан нь нэмэгдэж, гарцаагүй авьяасыг түүнд заяажээ. Гэхдээ сурагч байхдаа яг ч дуучин юм уу, жүжигчин болно гэж шийдчихээгүй, улсын начин аавтайн хэрэг юу билээ барилдах гэж оролдож, бөхийн дугуйлан, секцэд ч явж байж. Гэсэн ч эцэстээ Улсын багшийн их сургуулийн кино драмын ангид эргэлт буцалтгүй орсноор өнөөдөр тайз, дэлгэцийн түүхэнд өөрийн тодорхой орон зайтай олон сайхан дүрийн эзэн болох эхлэл болжээ. Тэрээр мөн "Намайг жүжигчин болоход монгол хэл, уран зохиол, түүхийн багш нар маань их нөлөөлсөн. Тэд хүүхдүүдэд дэлхийн уран зохиолын хичээл заахын сацуу өөрсдийн уншсан, мэдсэн сайхан зүйлээ ярьж өгөөд, яг гоё хэсэг дээр нь хонх дугараад хичээл завсарлачихдаг байлаа. Тэгэх бүрд үлдсэнийг нь олж уншихаас аргагүй болж эрж уншдаг сан” гэж ярьсан байдаг.

-ТЕАТРТ ОРСОН ХОВОР ХУВЬ ЗАЯА-

Сургуулиа төгсөөд Улсын драмын эрдмийн театрт орж, алтан үеийн домог болсон уран бүтээлчидтэй нэгэн тайзнаа зогсох хувь заяа түүнийг угтжээ. Драмын театрт ороод, нэрт найруулагч Э.Санчигдангийн найруулсан А.Галины "Өглөөний тэнгэрийн одод" жүжгийн цагдаад тоглосон нь анхны дүр. Тухайн үед И.Одончимэг, С.Өлзийхүү, У.Уранчимэг нарын залуу жүжигчид ид шижигнэн ажиллаж байсан жүжиг гэдэг. Дараа нь харин С.Доржсамбуу багшийнхаа тавьсан Р.Тагурийн "Цусан тахилга" жүжгийн 90 настай багшийн дүрд тоглосон нь дөнгөж төгссөн, уран бүтээлч болохоор тэмүүлж яваа хүүд том хичээл болжээ. За тэгээд Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Ж.Лхагвасүрэнгийн найруулсан Ж.Б.Мольерийн “Бэрд” сонгодог инээдмийн жүжгийн Клеант гээд дэлхийн сонгодог жүжгүүдэд авьяас, хөдөлмөрийн "шүүс"-ээ шахуулж, жүжгээс жүжгийн хооронд өсөж, суралцаж байжээ.

Үүний урьд тэр оюутан байхдаа “Туйлшрал” хошин хөтөлбөр, “Батзаяа ба түүний нөхөд”, “Өнгөт инээд”, "Х-ТҮЦ” зэрэг Монголын хошин урлагийн ууган үүсгэгчдийн эгнээнд авьяас билгээ сорьж явсан нь драмын тайзнаа том хөшүүрэг болж, бас ч гэж багахан нүүр хагарч, нүд нээгдсэн байж. Гэсэн ч амаргүй мөртлөө амттай өдрүүд үргэлжилсээр байж. Хошин урлагийн тайзнаа тэр "Хортой алим ба хадам ээж 1”, “Хадам ээж 2”,”Хагархай дэмчиг, “Хуримын зууч”, “Амралтын амраг”, “Зиндаагаараа амьдаръя” гэх номеруудын дүрийг чадварлаг бүтээж, драмын тайзнаа У.Шекспирийн "III Ричард Ван” жүжгийн Дорсэт, “Отелло”-гийн Яго, “Ромео Жульетта” жүжгийн Тибальт, К.Гольдонигийн “Буудлын эзэн авхай”-гийн тайж, Ж.Б.Мольерийн “Дон Жуан” жүжгийн Дон Жуан, Н.В.Гоголийн “Амьгүй албат” жүжгийн Чичиков, В.Хюгогийн “Парисийн дарь эх сүм” жүжгийн Гренгуар, Р.Тагурын “Цусан тахилга” жүжгийн өвгөн Рахура, Л.Толстойн “Анна Каренина” жүжгийн Стива, Ч.Ойдовын “Далан худалч” жүжгийн Далай, С.Жаргалсайханы “Хаан түүх I, II, III” туульсын гурван ангит жүжгийн Цоонг түшмэл, төрийн сайд Гэрэгэ, Б.Цогнэмэхийн “Тэнгэрийн хүү” жүжгийн Бушивагийн дүрийг амилуулсан. Үзэгчдийг уйлуулж, аргадаж, эмгэнэн гашуудуулж, башир зальхайгаар аргалан мэхэлж, өөрийн хөнгөн санаанд амархан автуулж, зэвүүн эсрэг, зөөлөн эерэг дүрээр амьдарсан он жилүүд энэ.

Дэмидээ жүжигчин "Хүмүүс театрт ирээд "Гамлет", "Парисын дарь эхийн сүм" жүжгүүдийг үзэхэд, тэдний оюуныг эмчилж байгаа нь миний аз жаргал. Миний хувьд И.В.Гётегийн "Фауст" жүжигт тоглохыг мөрөөддөг. УДЭТ-ийн босгыг давж орно гэдэг том шалгуур байсан. Алтан үеийн жүжигчдийн хормойд зүүгдэж үлдсэндээ их баяртай байдаг. Монголын театрын урлагтай холбоотой бүх уран бүтээл намайг боловсруулсан. Нөгөө талаас хошин урлаг намайг их задалж өгсөн. Их сургуулиа төгсөхөд хошин шогийн хэдэн уран бүтээл хийсэн нь надад их суурь болсон. "Амьгүй албат" жүжгийг тоглоход хоёр цаг гаруй өлмий дээрээ гүйгээд, дуулаад тайзнаас буудаггүй учир зургаан клограмм хасаж, надаас их сургуулилалт, тэвчээр шаардсан юм. Харин "Ромео Жульетта" жүжгийн Тибальтийн дүрд 10 жил дублёргүй тоглосон" гэсэн нь бий.

Тэрээр мөн есөн хүүхдээ цөмийг нь эрдэм боловсролтой болгосон аав, ээж хоёрынхоо тухай бахархан ярихаас гадна "Залуу байхад тоглосон жүжиг бүрээ л аав, ээждээ үзүүлэхийг боддог байж. Тэд ч урмыг минь бодоод баяр хүргэж, амжилт хүсэж байснаас айхтар магтаж байгаагүй. Сүүлд аав минь миний тоглосон кинонуудыг үзээд "Амьдралд дөхсөн, хүний сэтгэлд ойр байна", "Зүгээр ч юм уу" гэх зэргээр урам өгч байсан. Ер нь "Болж байна, сайн байна" гэж аав, ээж маань огт хэлдэггүй" гэж нэгэн ярилцлагадаа өгүүлснийг бүтээсэн дүрүүдийнх нь араас дурдах нь зүйтэй болов уу. Үүнээс гадна тэр Хөдөлмөрийн баатар, Ардын жүжигчин, Төрийн шагналт Н.Норовбанзад гуайн шавь байснаараа бахархаж, Норовоо багшийгаа ихэд ярьдгийг ойр дотно явсан хэн бүхэн андахгүй байх. Энэ тухай "Уртын дууг хичээж дуулахад Н.Норовбанзад багш хэзээ ч болж байна гэж хэлж байгаагүй. Норовоо багш маань "Магтаал хүртсэн өдрөөсөө чи зогсоно гэдгээ мэдэж аваарай" гэдэг байлаа. Багшийн дээд сургуульд дулаачийн анги гэж байлаа. Тухайн үед уртын дууны анги гэж нээгдээд удаагүй байсан. Хот, хөдөөгөөс дуучид ирж сургалтад оролцож, тухайн шалгаруулалтад манай ангийн нэг охин бид хоёр л тэнцсэн юм. Олон улсын хэмжээний фестивальд Норовоо багштайгаа хамт явж байснаараа бахархдаг. Тухайн үед Норовоо багш, "Би эхэлж дуулах уу, чи эхэлж дуулах уу" гэхэд, "Таны дараа би дуулаад яах вэ, би эхлээд дуулъя" гэж хэлэхэд багш инээж байснаа, "Одоо өөртөө итгэ" гэж хэлж байсан юм. Багшийн минь зорьсондоо хүрэхийн төлөөх үнэнч зан нь надад их нөлөөлсөн. Багш маань "Аливаа уран бүтээл хийхэд чин сэтгэлээ зориул. Ямар ч саад бэрхшээл байсан, түүнийг дав. Уран бүтээлийг ард түмэнд хүргэхийн тулд өөрийгөө элээ гэж зааж байлаа" гэжээ.

Тайзтай амьдралаа холбохоос өмнө тэр харин хаагуур байв, хэрхэн энэ хүртэл ирэв гэдгийг сөхөн үзвэл, 1989-1992 онд Улсын багшийн дээд сургууль, Соёл урлагийн их сургуулийн кино драмын ангийг найруулагч Г.Доржсамбуу, Гавьяат жүжигчин Л.Лхасүрэн нарын удирдлагад төгссөн байна. Сургуулиа төгсөөд тэрээр 1992-2002 онд Улсын драмын академик театр, 2004-2006 онд “Гэрэгэ интернэшнл” хамтлагт ажиллаж байгаад 2007 оноос театрын тайзнаа гарах болсон байдаг. Энд дэлгэцэд бүтээсэн нуруутай дүрүүдээс нь дурдахгүй өнгөрч мэдээж болохгүй. Үзэгчид түүнийг Монгол телевизийн анхны олон ангит бүтээл “Эзэнгүй айл” киноны Саруулаас эхлэн мэднэ. Цаашлаад найруулагч Х.Дамдины “Эр хүн” киноны Цэгмид, Д.Сосорбарамын “Гэнэн гурав” киноны Шоохууз, Ж.Биндэрийн “Далдхан хайр” киноны Гооёо, Х.Дамдины “Түгшүүрт шөнө” киноны Ахмад Төгсөө, Х.Уртнасангийн “Бурхны ерөөлөөр” киноны лам Цэрэндорж, “Боловсрол суваг” телевизийн “Гурван найз” киноны Баасан ах, “Саятан болох дамжаа” киноны Явуу, “Босго тотго” киноны Паргиа Гавж лам, Л.Эрдэнэбулганы “Үхэж үл болно-Чингис хаан” киноны нялх Сэнгүм зэрэг 30 гаруй дүр амжилттай бүтээсэн нь сэтгэлд дотно.