Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн баруун халаасанд том төсөл гацаагчдын овог нэр, он сарыг дурайтал бичсэн жагсаалт бий. Тэр өөрөө тэгж хэлдэг. Бас түүнийгээ “дургүй хүргэвэл зарлана” гэдэг. Өөрөөр бол, Засгийн газрынх нь “амь даатгал”, эсвэл ах нараа айлгах “нууц хөзөр” нь ч гэж хэлж болмоор.
Ялангуяа сүүлийн үед өнөөх төсөл гацаагчдын жагсаалтаа байн, байн сануулах болов. Илүү хөдөлгөөн хийвэл иргэдэд ил болгоно шүү л гээд байна. Арга ч үгүй байх. Гашуунсухайт-Ганцмодны төмөр замын хил холболтын төсөл болон Ураны төслөө эхлүүлж байгаа учраас “сурцтай гацаагчид”-даа сануулга өгч буй нь тэр байх.
Тэгвэл Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн тэр жагсаалтад хэдэн хүний нэр байгаа вэ. Тус жагсаалтыг лавтай толгойлсон байж болох дөрвөн хүнийг танилцуулж байна.
“Эгийн гол дээр усан цахилгаан станц баривал эргийнх нь дагуух ой мод усанд автаж, загасны нүүдэл тасарна”
Ч.Хүрэлбаатар
Ч.Хүрэлбаатар 2007-2008 онд С.Баярын Засгийн газарт Түлш, эрчим хүчний сайдаар ганцхан жил ажилласан. Хорлонтой нь, ганц жил ажиллахдаа ганц байгуулсан “гавьяа” нь Эгийн голын усан цахилгаан станцыг гацаасан явдал байв.
Тодруулбал, 2006 оны арванхоёрдугаар сард Засгийн газраас Эгийн голын усан цахилгаан станцыг төслийг БНХАУ-ын 300 сая ам.долларын зээлээр санхүүжүүлэхээр шийдвэрлэсэн. Улмаар 2007 оны дөрөвдүгээр сард Эгийн голын усан цахилгаан станцын гүйцэтгэгчийг шалгаруулах анхны тендер зарлагдаж “Синамаче-Камке консерциум” шалгарч байв. Ийнхүү олон жил яригдсан Эгийн голын усан цахилгаан станцын төсөл бодитоор амь орж, ажил хэрэг болоход бэлэн болоод байв.
Гэтэл 2007 оны арванхоёрдугаар сард Түлш, эрчим хүчний сайдаар Ч.Хүрэлбаатар томилогдов. Улмаар 2008 оны хоёрдугаар сард Түлш, эрчим хүчний сайд Ч.Хүрэлбаатар Эгийн голын усан цахилгаан станцыг барих шаарлагагүй гэсэн шийдвэрийг Засгийн газраар гаргуулсан. Засгийн газраас энэхүү шийдвэрийг УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хороонд танилцуулж, зөвшилцөхийг Түлш, эрчим хүчний сайд Ч.Хүрэлбаатарт үүрэг болгосон. Ингээд 2008 оны дөрөвдүгээр УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хорооны хуралдаанаар Эгийн гол дээр усан цахилгаан станц барих төслөөс татгалзсан Засгийн газрын шийдвэрийг хэлэлцэж, дэмжсэн.
Хуралдааны дараа Эрчим хүчний сайд Ч.Хүрэлбаатар сэтгүүлчдэд мэдэгдэл хийхдээ “УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хорооны гишүүдийн 100 хувийн саналаар Эгийн голын усан цахилгаан станцын асуудлыг хориглож чадлаа. Үүнд маш их баяртай байна. Эгийн гол дээр усан цахилгаан станц барих нь ямар ч ашиггүй. Ашигтай гэж бодож байгаа хувийн компаниуд хүсвэл бариг л дээ. Тэрний оронд төвийн бүсдээ дулаан, цахилгааны станц барих ёстой. Тэгээд ч нэгдүгээрт, Эгийн гол маш үзэсгэлэнтэй газар. Хоёрдугаарт, усан цахилгаан станцын далан барьчихвал эрэг дагуух 14 мянган га ой мод усанд автаж устана. Гуравдугаарт, усан цахилгаан станц барьчихвал загасны нүүдэл тасарч, улмаар мөхөх аюулд орно. Тиймээс усан цахилгаан станц барьж болохгүй” гэж мэдэгдэл хийж байв.
Сүүлд, 2023 онд Ч.Хүрэлбаатар Эдийн засгийн хөгжлийн сайд байхдаа ч “Эгийн голын усан цахилгаан станцын асуудал дээр ОХУ-аас зөвшөөрөл авах ёстой” гэж мэдэгдэж байлаа.
“Хэрлэн гол хэрчигдэх ёсгүй”
Б.Бат-Эрдэнэ
Өнгөрсөн УИХ-ын сонгуулиар говийн бүсэд нэр дэвшигчид “Говь нутгаа устай болгоно. Хангайгаас говь руу ус татна” гэх ам өчиг өгч гарч ирцгээсэн. Хамтарсан Засгийн газрын ирэх оноос хэрэгжүүлж эхлэх 14 мега төсөл дотор ч хангайгаас говь руу ус татах Хэрлэн-Тооно, Орхон-Онги нэртэй ус дамжуулах шугамын төсөл бий. Өөрөөр бол, уруул чийглэх усгүй болж буй говийг устай болгох нь манайдаа мега төсөл болчихоод буй.
Тэгвэл говь усгүй болж байгааг одоо л ойлгож байгаа юм биш, бас хангайгаас говь руу ус татах аргыг одоо л нээж олж байгаа юм биш. Тэртээ 2007 онд говийн аймгаас сонгогдсон Ц.Шаравдорж тэргүүтэй гишүүд “Хэрлэн говь” төслийг санаачилж, УИХ-д өргөн барьж байв. Агуулга нь, Хэрлэн голоос 540 км урттай хоолой татаж, говийн бүсийг усаар хангах байсан. Гэвч тухайн үед УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ “Хэрлэн гол хэрчигдэх ёсгүй” гэх алдарт нийтлэлээ бичиж, “Хэрвээ энэ төсөл хэрэгжвэл Хэрлэн гол хатана, ширгэнэ” гэх агуулгаар Хэнтийн иргэдийг жагстал нь “турхирч”, улмаар “Хэрлэн говь” төслийг гацаасан түүхтэй. Ингээд тус төсөл 17 жилийн дараа Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт багтан дахин амь орж байна.
Хоржоонтой нь, Б.Бат-Эрдэнэ сүүлийн хоёр жил гэмээ гэнэт ухаарсан уу, “Би Засгийн газрын говийг устай болгох бодлогыг дэмждэг шүү” гэж тоть шиг давтсаар тэтгэвэртээ суусан байдаг.
“Төмөр замыг нарийн царигаар барьвал Хятадаас танк орж ирнэ”
Х.Баттулга
Гашуунсухайтын гацсан төмөр замын төслийн “автор” нь Х.Баттулга. Уг нь ухсан нүүрсээ урагш нь төмөр замаар зөөдөг болох Гашуунсухайтын төмөр замын төслийн ТЭЗҮ-г 2008 онд “Энержи ресурс” ХХК нарийн царигтай байхаар боловсруулж байв. Гэвч түүнээс хойш Х.Баттулгын өргөн царигийн “хүсэл”-ээс болж энэ төсөл хэрхэн гацсаныг, овоолсон шороо гэгдэж олон жил яригдсаныг бүгд мэдэх тул нурших илүүц биз. Хожим нь, Х.Баттулга 2020-2022 онд Тавантолгой-Гашуунсухайтын төмөр замыг найз Д.Баясгалангийнхаа “Бодь интернэйшнл” ХХК-аар өргөн царигаар бариулж, хүслээ гүйцээсэн. Хятадын тал цаанаасаа Ганцмод хүртэлх төмөр замаа нарийн царигаар тавьчихсан атал бид өөдөөс нь Гашуунсухайт хүртэлх төмөр замаа өргөн царигаар тавьсан “ухаан”-ыг одоог хүртэл хэн ч тайлж ойлгоогүй байгаа. Үр дүнд нь, өдгөө Тавантолгой-Гашуунсухайтын төмөр зам говийн нар, салхинд зэврэхээ хүлээгээд “хэвтэж” буй. Нэгэнт, нэг тэрбум ам.доллар зарцуулж барьсан учраас хээр хөсөр хаялтай биш, Ганцмодны төмөр замтай яаж ийгээд холбохын тулд Хятадын талыг царайчилж буй.
Экс ерөнхийлөгч Х.Баттулга ингэж экспортын төмөр замыг гацааснаас болж бид эдийн засгаараа хохирсон. Х.Нямбаатар Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд байхдаа “Гашуусухайтын төмөр замыг гацаасан хүн бол тав дахь Ерөнхийлөгч Х.Баттулга. Алдагдсан боломжийн өртөг нь 80-90 их наяд төгрөгөөр үнэлэгдэж байгаа. Үүнийг түүнээс нэхэмжлэх ёстой” гэж байсныг сануулах нь зүйтэй.
Харамсалтай нь, Х.Баттулга төмөр замын төслийг гацаасандаа одоо ч гэмшдэггүй. Хэдхэн хоногийн өмнө Х.Баттулга “Хэрвээ нарийн царигаар төмөр зам тавьсан бол бид газар нутгаа 100 жилээр алдах байсан. Эдийн засгийн бодлого ярихаасаа илүү тусгаар тогтнолоо ярих ёстой. Газрын баялгаа, газар нутагтайгаа 10 жилээр алдах байсныг зогсоосноороо би бахархдаг. Цаашдаа ч зогсооно” гэх ярилцлага өгсөн.
“Хятадууд манайд өндөр хүчин чадалтай станц барих гээд байсан учраас эсэргүүцсэн”
Ц.Даваасүрэн
2015 оны дөрөвдүгээр сарын 1-нд Эрчим хүчний сайд Д.Зоригт, Хөрөнгө оруулалтын газрын дарга С.Жавхланбаатар, БНХАУ-ын “Хятадын цөмийн эрчим хүчний үйлдвэрийн 22 дугаар барилга” компанийн гүйцэтгэх захирал Ван Шөүхэ нар “Багануурын цахилгаан станц” төслийг концессоор хэрэгжүүлэх гэрээнд гарын үсэн зурж байв. Энэ хүрээнд “Багануурын цахилгаан станц”-ыг “Багануур пауэр” ХХК-аар гүйцэтгүүлэхээр болсон.
Энэ концессын хүрээнд Хятадын тал Чойр-Нялгын нүүрсний ордыг түшиглэн 700 МВт-ын цахилгаан станцыг 1.2 тэрбум ам.доллараар барьж, 25 жилийн дараа манай талд үнэ төлбөргүй шилжүүлж өгөх ёстой байв. Уг төсөл нь 3.5 жилийн хугацаанд баригдаж, төвийн бүсийн эрчим хүчний системд холбогдох ёстой байв.
Гэтэл 2017 онд Ц.Даваасүрэн Эрчим хүчний сайдаар томилогдсон. Улмаар Ц.Даваасүрэн Эрчим хүчний сайдын ажлаа авмагцаа Багануурын цахилгаан станцын төслийг гоочилж эхэлсэн. Тодруулбал, 2018 оны гуравдугаар сард Ц.Даваасүрэн “Би л байсан бол Багануурын цахилгаан станцын төслийн оронд Тавдугаар цахилгаан станцыг төслийг зүтгүүлэх байсан” гэснээр Багануурын цахилгаан станцыг төслийг ад үзэж буйгаа анхлан илэрхийлсэн. Үргэлжлүүлэн, Эрчим хүчний сайд Ц.Даваасүрэн “Энэ компани манай системд тохирохгүй өндөр хүчин чадалтай турбин генератор тавих гээд байгаа юм. Манайд 240МВт-аас илүү турбин генератор тавьж болохгүй. Энийг тооцохгүйгээр энэ гэрээг байгуулсан байсан. Тиймээс хөрөнгө оруулагчдад манайд тохирсон 150МВт хүчин чадалтай цахилгаан станц барь гэдэг шаардлага тавьсан” гэж байв. Өөрөөр хэлбэл, Засгийн газартай 700 МВт-ын цахилгаан станц барих концессын гэрээ байгуулаад, нэгэнт ажлаа эхлүүлчихсэн хөрөнгө оруулагчдын өөдөөс Ц.Даваасүрэн “Та нар манайд маш өндөр хүчин чадалтай цахилгаан станц барих гээд байна. Бага хүчин чадалтай станц баривал барь, үгүй бол үгүй” гээд гэдийчихсэн.
Бүр ноцтой нь, Эрчим хүчний сайд Ц.Даваасүрэнг ийнхүү хэвлэл бүрээр Багануурын цахилгаан станцыг төслийг миалж, гоочилж ярилцлага өгч байхтай яг зэрэгцээд буюу 2018 оны гуравдугаар сараас “Нэгдсэн Монгол” ТББ-ын тэргүүн, өдгөө тагнуулын хэргээр ял эдэлж буй Ч.Мөнхбаяр гэнэт гарч ирж “Хятад компани Багануурт цахилгаан станц бариад эхэлбэл 5000 хятад оруулж ирж, бүхэл бүтэн тосгон байгуулна. Бас Багануурын цахилгаан станц хэтэрхий өндөр хүчин чадалтай учраас манай улсын цахилгааны хэрэглээний 70 хувийг дангаараа хангана. Тэгвэл ТЭЦ3, ТЭЦ4 станцууд ажиллах шаардлагагүй болж, хаалгаа барина. Ингэхээр 3000 хүн шууд ажилгүй болно. Багануурын цахилгаан станц бол цахилгаанаар дамжуулж эзлэх гэсэн бодлого. Тиймээс зогсоох ёстой” хэмээн хэвлэлийн хурал хийж, жагсаал зохион байгуулсан. Өөрөөр хэлбэл, Багануурын цахилгаан станцын төслийг зогсооход Эрчим хүчний сайд Ц.Даваасүрэнд “Нэгдсэн монгол” ТББ-ын тэргүүн Ч.Мөнхбаяр хүч нэмж “хавсайдсан” гэсэн үг.
Ийнхүү Эрчим хүчний сайд Ц.Даваасүрэн Багануурын цахилгаан станцыг тасралтгүй гоочилсоор байсан тул 2018 оны наймдугаар сард Засгийн газрын хуралдаанаар Багануурын цахилгаан станцын төслийн хүчин чадлыг багасгах, хөрөнгө оруулагч талтай шинээр гэрээ хийхийг Эрчим хүчний сайд Ц.Даваасүрэнд даалгасан. Ингээд Багануурын цахилгаан станцын төсөл албан ёсоор гацсан түүхтэй.
Сонирхуулахад, Ерөнхий сайд асан С.Баяр өнгөрсөн онд албан ёсны твиттер хаягтаа “Английн “М Повер” компани Шивээ овоогийн уурхайг түшиглэн 2017-2020 онд 750 МВт-ын цахилгаан станц барих төсөл хэрэгжүүлэхээр хөрөнгөө босгож, гэрээнд гарын үсэг зурах дутуу байх үед Ц.Даваасүрэн Эрчим хүчний сайд болж, энэ төслийг гацаасан. Яагаад гэж таван жил асуугаад хариулт авч чадаагүй байна” гэж жиргэсэн байдаг.
Хоржоонтой нь, Ц.Даваасүрэн Барилга, хот байгуулалтын сайд болсныхоо дараа буюу өнгөрөгч 2023 онд “Бид алт, зэс, нүүрсний мөнгөөрөө бид юм хийхгүй байна. Эрчим хүчний сайд байхдаа би эрчим хүчний салбартаа анхаарахгүй бол 2024 он гэхэд балрана шүү гэдгийг зөндөө хэлсэн. Улс орон чинь балрах гээд байгааг бодох хэрэгтэй улс төрчид өө. Том цахилгаан станц баръя гэхээр мөнгө гаргадаггүй” гэж попорч байв.
ГАЦСАН ТӨСЛИЙН “АВТОР”-УУД |
|