Арьс ширний үйлдвэрүүдтэй танилцаж, дараах сурвалжилгыг бэлтгэлээ. Монголчууд дотооддоо гутал, цүнхээ үйлдвэрлэж, дэлхийн брэндээс дутахгүй чанартай бүтээгдэхүүнийг хэрэглэгчдийн гарт хүргэж байна. Бодлого тодорхойлогч байгууллагуудаас нь том зорилт тавьж, арьс ширний үйлдвэр эрхлэгчид жилд гурван сая гутал үйлдвэрлэхээр хичээн ажиллаж байна. 

ДЭЛХИЙН БРЭНДИЙГ БОЛОВСРУУЛАХ “МОН-ИРЭЭДҮЙ” ХХК-ИЙНХАН

          Бидний очсон хамгийн эхний үйлдвэр бол “Мон-Ирээдүй” ХХК байлаа. Монгол савхи, дэлхий брэнд гэх үгэнд өөрсдийгөө зангидаж, өглөөнөөс үдшийн бүрий хүртэл амсхийх ч завгүй ажиллах тус компанийн цехэд түм түжигнэж, бум бужигнаж байна. Техникүүдээ унтраах ч завгүй ажиллах үйлдвэрийн ажилтнууд хоногтоо 2000 гаруй бог малын арьс боловсруулах хүчин чадалтай гэнэ. Зах зээл нь нээлттэй, хэрэглэгч олонтой бол тэд үүнээс ч илүүг чадах ажээ. Чадах боломж бололцоогоо хангачихаад төдийгөөс өдий хүртэл 20 гаруй жил малын арьс, ширтэй “ноцолдож” байгаа гэнэ. Жигтэйхэн цэвэрхэн, аюулгүй ажиллагааг ягштал биелүүлэх уг газрын ажилтнуудын ихэнх нь эмэгтэй бололтой. Хуурай аргаар арьс, ширээ боловсруулж, “Монгол арьсан гутал, цүнх, түрийвч” гэх тодотголтой бараа бүтээгдэхүүнийг бүтээх түүхий эдийг тэд бүтээж байна. Энэ үйлдвэрт боловсруулагдсан монгол малын арьс, ширээр дэлхийн брэндүүд “төрдөг” ажээ.

“Мон-Ирээдүй” ХХК-ийн захирал А.Ганбилэг “Арьс ширний үйлдвэр эрхлэгчдийн хэрэглэгч нь монголчууд өөрсдөө. Тийм учраас нэг ч гэсэн Монгол хүнийг дотоодын үйлдвэрлэлээ дэмждэг байгаасай гэж хүсэж байна. Дотооддоо үйлдвэрлэж байгаа гутлыг, оймсыг гээд бүгдийг нь худалдаад авчихдаг бол энэ үйлдвэрүүд хөл дээрээ босоод ирнэ. Социализмын үед байсан үйлдвэрүүдийн суурин дээр боссон үйлдвэр эрхлэгчид маш их хичээж ажиллаж байгаа шүү. Монголчууд чаддаг болсон. Цаг тутам дэвшиж, суралцаж, хичээж байна” хэмээлээ.

        Харин тус компанийн гадаад харилцааны менежер С.Батдаваа “Манай компани 2005 оноос хойш үйл ажиллагаа явуулж байна. Хонь, үхэр, ямааны арьсаа гутал, цүнх, жижиг эдлэл, түрийвч, хувцас зэргийг хийхэд зориулж боловсруулдаг үйлдвэр байгаа юм. Бидний боловсруулсан түүхий эдийг эцсийн бүтээгдэхүүн гаргадаг компаниуд худалдаж аваад, хэрэглэгчийн гарт хүрэх гутал, цүнхийг хийдэг. Мөн бид хагас боловсруулсан түүхий эдээ Итали, Турк, Тайланд, БНХАУ-ын зах зээлд гаргаж байна. Түүнчлэн гүн боловсруулсан эко арьсаа Япон руу нийлүүлэх ажил хийгдэж, эхлэл нь тавигдаад байна. Өмнө нь бидний үйлдвэрлэж, боловсруулсан түүхий эдийн 60-70 хувь нь экспортод гардаг байлаа. Харин одоо өөрчлөгдөж, 50х50 хувь болсон. Жилдээ 500 гаруй мянган арьс боловруулж, 30-40 хувийг нь эцсийн бүтээгдэхүүн болгож, хэрэглэгчийн гарт хүргэж байна” гэлээ.

Бидэнтэй хамт Монголын арьс ширний үйлдвэрлэлийн холбооны гүйцэтгэх захирал Д.Баярсайхан тэргүүтэй албаныхан, арьс ширний үйлдвэр эрхлэгчид яваа. Холбоо нь аж ахуйн нэгжүүдээ бодлогоор дэмжиж, ажиллаж байгаа учраас атгасан гар шиг нэгдэж чаджээ. Тэд өөрсдийнхөө төлөө, дотоодын үйлдвэрлэлийн төлөө нэгджээ гэсэн үг. Тэдний гол зорилго нь дотооддоо үйлдвэрлэж байгаа бараа бүтээгдэхүүнээ хэрэглэгчдэд танилцуулах. Зах зээлээ эрэлттэй болгох ажээ.

Д.БАЯРСАЙХАН: МОНГОЛЧУУД ЖИЛД ГУРВАН САЯ ГУТАЛ ҮЙЛДВЭРЛЭХ БОЛОМЖ БҮРДСЭН

        Бид Монголын арьс ширний үйлдвэрлэлийн холбооны гүйцэтгэх захирал Д.Баярсайханаас дараах тодруулга, мэдээллийг авсан юм.

Тэрбээр  “Сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд буюу цар тахлын нөлөөгөөр импортын бараа хомстож, дотоод арьс ширний үндэсний үйлдвэрүүд сэргэж эхэллээ. Жижиг дунд үйлдвэр эрхлэгчид, гутлын цех, боловсруулах үйлдвэр, түүхий эд бэлтгэн нийлүүлэгчдын ажил ундарч, сэргэн мандалтын үе ирээд байна. Одоогийн байдлаар дотоодын үйлдвэрлэгчид маань жилдээ нэг сая гутал үйлдвэрлэж, зах зээлд нийлүүлж байгаа. Цаашид энэ тоог хоёр дахин нэмж, монголчууд өөрсдөө жилд гурван сая гутал үйлдвэрлэх зорилт тавин ажиллаж байна. Энэ зорилтын хүрээнд үе үеийн Засгийн газар, Монголын арьс ширний үйлдвэрлэлийн холбоо, үйлдвэр эрхлэгчид маань тал талаас нь хамжаад урам зориг дүүрэн ажиллаж байна. Хамгийн түрүүнд арьс ширний үйлдвэрүүдийн нийслэлээс нүүлгэн шилжүүлэх ажил бий. 2012 онд УИХ-ын тогтоол гарч, Улаанбаатар хотод үйл ажиллагаа явуулж байгаа арьс ширний үйлдвэрүүдийг үе шаттайгаар нүүлгэх болсон байдаг. Энэ тогтоолын хэрэгжилт энэ хавраас эхлээд эрчимжиж байгаа. Холбогдох яам, Засгийн газар нүүлгэн шилжүүлэлтийн ажлыг дэмжиж, оролцохоор болсон. Эхний ээлжинд “Эмээлт”-д үйлдвэр технологийн парк байгуулахаар болсон. Үйлдвэр технологийн хууль батлагдсан нь бидэнд маш том дэмжлэг, түлхэц боллоо.

Гурван сая гутал хийхийн тулд бид яах ёстой вэ гэдгийг хэлье.

        -Бид гурван сая гутал үйлдвэрлэхийн тулд түүхийн эдийн чанарыг сайжруулах хэрэгтэй. Монгол малын арьс, шир үнэгүйдээд байгаа шалтгаан нь чанараас шалтгаалж байгаа гэдгийг энд цохон хэлье. Хэрэглээний шаардлага хангахгүй байна гэсэн үг. Түүхийн эдийнхээ  чанарыг сайжруулахын тулд Мал эмнэлэг хөгжлийн бодлогоо нэн түрүүнд хийх хэрэгтэй. Малчид хариуцлагатай болж, стандартын цаг хугацаанд нь малаа ариутгалд оруулж, халдваргүйжүүлэлт авах хэрэгтэй байна. Бид малаа бүртгэлжүүлэх шаардлагатай болсон гэдгийг зах зээл нь ойлгуулж байна. Саяхандаа, 13 тэрбум төгрөгөөр малаа ээмэгжүүлэх нь гээд шуугьсан. Энэ бол хамгийн зөв ажил юм биш үү. Статистикийн хорооноос жил болгон амаар тоолж, баталгаажуулдаг шүү дээ. Тэгэхээр тоолдог биш бүртгэлжүүлдэг байх л чухал.

-Төр засгийн бодлогоор боловсон бэлдэж өгөх шаардлагатай байна. Үйлдвэрүүдэд сайн оёдолчин, эсгүүрчин, технологич, загвар зохион бүтээгч гээд бүхий л боловсон хүчин эрэлттэй байна. Иймд уг чиглэлээр сурах, мэргэжил эзэмших хүүхдүүдийг бодлогоор дэмжиж, үйлдвэр эрхлэгчдээ хүний нөөцөөр хангаж өгөх шаардлага тулгарч байгаа.

-Эцэст нь, дотоодын үйлдвэрлэгчид маань технологио сайжруулах цаг нь ирээд байна. Мөн бүтээмжээ сайжруулах талаар ярилцсан. Дээрх гурван ажлыг л гүйцэтгэхэд бид жилдээ гурван сая гутал үйлдвэрлэх боломжоор хангагдана гэсэн үг. Манай улсад ОХУ-ын Сибир, урагшаа Өвөрмонгол гэсэн хоёр том зах зээл бий” гэлээ.

ГУРВАН САЯ ГУТЛЫН ТҮҮХИЙГ ЭДИЙГ ҮЙЛДВЭРЛЭХ “БУЛИГААР” ХК 

         Бид “Мон-Ирээдүй” ХХК-ийн үйлдвэрээс хөдөлж, “Булигаар” ХК-ийн боловсруулах үйлдвэрт хүрлээ. Үйлдвэрийн зүүн хязгаарт шаардлагад нийцсэн, чанартай түүхий эдээ хурааж, үс, ноосноос нь салгах ажлыг гүйцэтгэж байв. Харин дунд хэсэгт нь угааж, цэвэрлэсэн арьсаа хурааж, дараагийн шат руу шилжүүлэхэд бэлэн болжээ. Үйлдвэрийн дээд жигүүрээр техник зорчиж, баруун хэсэгт түүхийн эдээ хатаасан байлаа. “Булигаар” ХК-ийн боловсруулах үйлдвэрт ажил ундарч байна. Монголчууд дотооддоо жилд гурван сая гутал үйлдвэрлэх том зорилт тавин ажиллаж эхлээд байгаа. Уг ажлын ачааг тэнцүү үүрэлцэж, түүхий эдийг нь хангалттай хэмжээгээр нийлүүлэх онцгой бөгөөд хариуцлагатай даалгаврыг хэрэгжүүлж буй боловсруулах үйлдвэрийн томоохон төлөөлөл нь тэд.

        “Булигаар” ХК-ийн технологич Б.Баттүшиг "Манай компанитай байнгын харилцаатай ажилладаг 60-аад гутлын үйлдвэр байдаг. Мөн цүнх, хүрэм, гутал гээд бүх л төрлийн үйлдвэрүүдэд боловсруулсан арьсаа нийлүүлж байна. Нийт борлуулалтын 20 гаруй хувийг экспорт эзэлдэг. Арьс боловсруулахад гэмтэл чухал байдаг. Амьдын болон нядалгааны үеийн гэмтэл, өвчлөлийн гэмтлүүд нь арьс шир боловсруулах үйлдвэрүүдийн өрсөлдөх чадварыг бууруулдаг. 500 мянган үхрийн ширнээс эхний 20 хувь нь гоёлын хром болдог” гэв.

     Тус компанийнхны боловсруулсан арьсыг харвал ихэнх нь зүсэгдэж, гэмтжээ. Малчид, малчдад үйлчилгээ үзүүлж буй мал нядалгааны газрынхан малаа ажиллах үедээ арьсыг нь юу ч үгүй зүсээд хаячихдаг юм байна. Үүний улмаас арьс шир боловсруулах үйлдвэрүүдэд чанарын шаардлага хангасан түүхий эд “ховор” ирдэг гэнэ. Монгол малын арьс, шир “Эмээлт”-ийн дэнжид үнэгүйдээд, “хог” болоод байгаа нэг шалтгаан нь энэ бололтой. Дараа нь хачиг, хувалзад бариулчихсан учраас чанартай түүхий эд болдоггүй юм байна. Гэхдээ түүхий эдээ хачигнаас нь, шимэгч хорхойноос нь, хувалзаас нь салгах ажлыг залуучууд түүртэх ч зүйлгүй хийж байна. Залуучууд зоригтой, урам дүүрэн ажиллаж байна. Харин тэдэнд боловсруулсан арьсаа, түүхээ эдээ нийлүүлэх эрэлттэй, баталгаатай зах зээл л хэрэгтэй байгаа гэнэ. Арьс шир үйлдвэрлэгчид, боловсруулагчид социализмын үеэс л хичээсээр, чармайсаар энд хүрчээ. Тэд яг л уяа сойлго нь таарчихаад гарааны зурхайд байгаа морьд шиг эрч хүч, урам зориг, хийх бүтээх хүсэл дүүрэн байх ажээ. Өөрөөр хэлбэл, тэд өөрсдийгөө, үйлдвэрээ бэлдчихээд зах зээлээ хайж байгаа юм. Тэдний эрэл гэрэлтэйгээр дөнгөж замаа олоод эхэлж байна.

МОНГОЛЧУУДЫН ӨМСДӨГ АЖЛЫН ГУТАЛ, ЦӨЛИЙН ШАР, НОРМЫН ГУТЛЫГ ҮЙЛДВЭРЛЭГЧ “БЕСТШҮЕС” ХХК

       Уншигч та магадгүй “Боловсруулсан арьсаа яадаг юм бэ. Монголчууд өөрсдөө гутлаа үйлдвэрлэж, зах зээлээ хангаж чаддаг юм уу” гэж асууж байж болох юм.  Тэгвэл бид боловсруулах үйлдвэрээс гарч, гутал, цүнх үйлдвэрлэгч аж ахуйн нэгжийг зорилоо.

 Тог тог дугарах оёдлын машины тасралтгүй ажиллах чимээ, уллагаа хийж, хэвэнд оруулж байгаа ажилтан, нарийн хэмжин, эсгэх эсгүүрчин гээд арав гаруй шат дамжлагаар дамжиж, олон хүний нөр их хөдөлмөрөөр монгол гутал, цүнх бүтээдэг “Бестшүес” ХХК-ийн байранд биднээс өмнө Казахстан Улсаас зочид ирээд буцжээ. Казахстанчууд дотооддоо гутлын үйлдвэргүй учраас манай улсаас, тэр дундаа “Бестшүес” ХХК-ийнхнаас туршлага судлаад явсан гэнэ. Тэр бүү хэл “Манай улсад гутлын цехээ нээгээч. Салбараа өргөжүүлж, гадаадын зах зээлд гар. Казахстаны ард түмний Монголын брэндээр хангаач” гэх хүсэлт тавиад буцжээ. Харамсалтай нь, дотооддоо зах зээлээ олоогүй, хэрэглэгч ховортой дотоодын үйлдвэр гадаадын зах зээлд гарна гэдэг бэрх. Тийм учраас энэ удаад татгалзсан хариу өгсөн гэнэ. “Бестшүес” ХХК-ийнхан дотоодын хэрэглэгчдээ өөрсдийгөө таниулахаар хичээн ажиллаж байгаагаа дуулгасаар биднийг угтлаа.

         100 гаруй залуучуудыг тогтоож, барьж ажиллахын тулд үйлдвэрийн дарга, компанийн үүсгэн байгуулагчид байдгаараа чармайж байгаа бололтой. 20 гаруйхан настай залуу монголчуудын өмсдөг цөлийн шарыг үйлдвэрлээд, эцсийн бүтээгдэхүүн болгоод зогсож байна. 30 гаруй насны эмэгтэй хүний хөлд хамгийн эвтэй байж болох загварыг хичээн эсгэж байна. Цаад талд нь уур манан савсуулаад, гутлын уллагаа хийж байна. Үүдний хэсэгт бэлэн болсон бүтээгдэхүүнээ ярайтал өрж, хэрэглэгчдэдээ явуулах гээд “Бестшүес” ХХК-ийн         зүтгэж байна.

   "Best shoes" ХХК-ийн захирал Б.Түвдэнням "Манай компани өдөрт 300-360 хос гутал үйлдвэрлэж байна. Манай суурилагдсан хүчин чадал нь өдөрт 600-700 хос гутал үйлдвэрлэх юм. Ирэх жилээс өдөрт 500 хос гутал үйлдвэрлэх зорилготой ажиллаж байна. Нэг гутал ойролцоогоор 120-250 мянган төгрөгийн үнэтэй зарагддаг. Цэрэг, цагдаагийн байгууллагаас гадна, "Эрдэнэт" үйлдвэр, "Эрдэнэс Тавантолгой" ХК, "Багануур" компанид гутлаа нийлүүлдэг. Ажлын гутлын арьсыг дотоодоос хангахад голлох үүрэгтэй ажиллаж байна. Ажилтнуудаа гадаад руу алдчихгүй гэсэндээ байдаг чадлаараа л хичээж байна. Бидний дотооддоо үйлдвэрлэж байгаа гутал, арьсан бүтээгдэхүүнийг авах эрэлт, зах зээл нь их байвал үүнээс ч олон залуучуудыг ажлын байраар хангаад, эх орондоо сайхан ажиллаж, амьдрах боломжоор хангахад бэлэн байна. Дотоодын үйлдвэр байдаг гэдгийг монголчууд мэддэг л болчихвол бидэнд бүтээгдэхүүнээр хангах боломж бололцоо нь дүүрэн байна” гэлээ.

Арьс ширний үйлдвэр эрхлэгчдийн өөр нэг хүсэж байгаа зүйл нь нүүлгэн шилжүүлэлтийн ажлыг яаравчлах гэнэ. “Энэ жил нүүх болов уу. Дараа хавар шилжүүлэх шийдвэр гарах болов уу” гэсээр тэд 11 жил байрандаа ч засвар хийж чадахгүй, техник, хэрэгслээ ч шинэчилж чадахгүй өнөөдөрт хүрчээ.