Улаанбаатар гэх ганцхан хотод амьдарч байсан Монгол Улсын 1.5 сая иргэн нэг л өглөө 14 хотоос 14 зүгт, хотоос хот дамжин ажилдаа явдаг болох хууль энэ зургаадугаар сараас хэрэгжиж эхлэх байв.

     Тодруулбал, Хот тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хуулиар Хан-Уул хот Яармаг хот, Буянт-Ухаа хот, Сонгинохайрхан хот, Толгойт хот, Баянхошуу хот, Өнөр хот, Баянгол хот, Чингэлтэй хот, Сэлбэ хот, Сүхбаатар хот, Дарь-Эх хот, Баянзүрх хот, Амгалан хот гэх мэт 14 хоттой болох хууль батлагдаад хэрэгжиж эхлэх хугацаанд хаяанд ирчихсэн байсан нь энэ.

     Хачирхалтай нь, 14 хоттой болох төлөвлөгөө, концепц бүх зүйл яригдаад батлагдаад, тэр байтугай 14 хотын захирагчийнх нь нэр “тодрох” хүртлээ төлөвлөгөө нь томорч, төсөв санхүүгээ гаргуулж явсан байтлаа “Улаанбаатар гэдэг хот гэдэг нэрээ яах вэ” гэдэг “ганцхан” асуудал сөхөгдөж, хуулийн хэрэгжих хугацааг хойшлуулах далим гаргав.

        Цаашлаад бүр 14 хоттой болохын тулд Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах хэмжээний асуудал сөхөгдөж эхэллээ. Энэ талаар УИХ-ын гишүүн Д.Батлут “Хот тосгоны эрх зүйн байдлын тухаййй хууль энэ зургаадугаар сарын 1-нээс хэрэгжиж эхлээд явах байтал бэлтгэл хангаагүй байна. Нөгөө талаараа энэ Үндсэн хуулийн зөрчил рүү орж байна. Аймгийг татан буулгахгүй хотын эрх мэдэл рүү орохоор төлөөллийн зарчим алдагдахаас эхлээд зарчим алдагдана. Цаашлаад Үндсэн хуулийг өөрчлөхөөс нааш энэ хууль хэрэгжих боломжгүй” гэх тайлбар өгөв.

       Улмаар Үндсэн хуулийн 57 дугаар зүйлийн 1.1-р заалтад “Монгол Улсын нутаг дэвсгэр засаг захиргааны хувьд аймаг, нийслэлд, аймаг нь суманд, сум нь багт, нийслэл нь дүүрэгт, дүүрэг нь хороонд хуваагдана” хэмээн заасан зүйл заалттай зөрчилдөж байна хэмээн тайлбарлаж буй.

ХОТ ТОСГОНЫ ЭРХ ЗҮЙН БАЙДЛЫН ТУХАЙ ХУУЛИАР ДАЛИМДУУЛЖ, ҮНДСЭН ХУУЛЬД ГАР ХҮРЭХ ҮҮ

      Үндсэндээ өнгөрсөн намраас хойш Үндсэн хуульд гар хүрэх санаархал эрх баригч намынхан гэлтгүй Саарал ордны “сахиул”-уудад байсаар ирсэн. Чухам ямар шалтаг шалтгаан гаргахаа олж ядаж байсан энэ цаг хугацаанд  Хот тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хуулиар далимдуулж, Үндсэн хуульд гар хүрэх шалтаг гаргав бололтой. Ингээд зогсохгүйи энэ мэт асуудлыг нэгдэж, нийлүүлж, том асуудал болгон ярих хэмжээний сүржигнүүлж байгаал Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулахаар улайрах өдөр удахгүй ирэх нь. Эцэг хууульд гар хүрэх  гол сонирхол нь Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн заалттай холбоотой гэдэг яриа Саарал ордныхны дунд эртнээс яригдаж эхэлсэн.

        Өөрөөр хэлбэл, Ерөнхийлөгчийг нэг удаа зургаан жилээр сонгодог байхаар Үндсэн хуульд тусгасан. Гэвч энэ зүйл заалтад гар хүрэхийг санаархагчид Саарал ордонд цөөнгүй бий. Уг нь хуулиа хатуухан дагаж мөрддөг бол манайд Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах босго тун өндөр шалгууртай. Тухайлбал, 2010 онд Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах журмын тухай хуулийг баталж, Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах зүйл заалтыг чамгүй чамбайруулсан билээ. Гэтэл сүүлийн үед Үндсэн хуульд гар хүрэх нь өдрийн будаа идэхээс ч амархан болсон гэдгийг хуульчид, иргэд хатуу шүүмжилж буй.

14 ХОТ БУЮУ 20 МИНУТЫН ХОТ ГЭДЭГ НЬ АНХНААСАА МЯНГУУЖИНГИЙН ҮЛГЭР БАЙСАН УУ

               Өнгөрсөн парламентад Засгийн газраас “20 минутын хот” концепцийг хэрэгжүүлэх эрх зүйн цогц реформыг УИХ-д өргөн барьж, сүр дуулиантайгаар хэлэлцүүлэн баталсан. Улмаар шинэ Засгийн газарт “20 минутын хот байгуулна” гээд Засгийн газар сайдын орон тоо хүртэл гаргачихсан.  "20 минутын хот" төслийн Үндэсний хорооны дарга буюу Монгол Улсын сайд Р.Эрдэнэбүрэн нийслэлчүүдэд бараагаа ч харуулалгүй байсаар өдийг хүрлээ.

      20 минутын хот төсөл хэрэгжсэнээр нийслэлийн есөн дүүргийг 14 хот болгон хувааж, бие даан хөгжүүлэх, иргэн бүр төрийн үйлчилгээг 20 минутын дотор авахаар их өгөгдөлд тулгуурласан цахим төлөвлөлт бүхий нэгдсэн стандарт тогтоох боломжтой хэмээн мэдэгдэж байлаа. Энэ талаар Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Энэхүү хууль батлагдсанаар, дагуул хотын бүтээн байгуулалтыг эрчимжүүлэх хүрээнд хөрөнгө оруулалт, татварын таатай орчныг бий болгоно.  Тээвэр логистикийн нэгдсэн төвийг байгуулж, хөгжүүлснээр орон нутаг, бүс, олон улсын логистикийг сайжруулна.  Орон сууцжуулах төсөл хэрэгжүүлж, нийслэлээс иргэд шилжин суурьших, төрийн байгууллага, их, дээд сургууль, коллеж, шинжлэх ухааны байгууллагуудыг нүүлгэх нөхцөл бүрдэнэ” хэмээн мэдэгдэж байлаа.

      Гэтэл хуулиа батлаад жил тойрч, хэрэгжүүлдэгийн даваан дээр шалтаг шалтгаан мондохгүй байсар хойшлуулах асуудлыг ярьж эхлэх нь. Тэгэхээр 14 хот буюу 20 минутын хот гэдэг нь мянгуужингийн үлгэр байсан бололтой.

           Монголчууд хэзээнээс саалиа бэлдэхээр саваа бэлд гэж сургаж ирсэн атал дэд бүтцийн асуудлаа ч шийдээгүй Улаанбаатар хотыг 14 захирагчтай болгохоор төлөвлөчихсөн байлаа, тэд. Эцэстээ эцэг хуульд гар хүрэх санаархлаа гүйцэтгэхийн тулд 14 захирагчийн асуудлыг түр хойшлуулсан энэ нь. Үндсэндээ 14 хот гэх үлгэрийн цаадах далд санаархал Үндсэн хуулийн өөрчлөлт байж мэдэх нь.