Хүний эрхийн үндэсний комисс Монгол Улсын хүний эрх, эрх чөлөөний байдлын талаарх 16 дахь илтгэлдээ эрүү шүүлт тулгах гэмт хэргийг үйлдсэн албан тушаалтнууд ихэнхдээ ял завших, цөөн тохиолдолд хөнгөн ялтай өөр төрлийн гэмт хэргээр зүйлчлүүлж хөнгөн ял шийтгүүлэх, эсхүл хэрэг нь хэрэгсэхгүй болох, эрүүгийн хэрэг үүсгэхээс татгалзаж шийдвэрлэх тохиолдол цагдаа, прокурорын байгууллагынханд их байдаг тухай дурджээ.

        Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 251 дүгээр зүйлд эрүү шүүлт тулгах гэмт хэргийн субъект нь зөвхөн хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч байхаар хуульчилсан байна. Гэтэл гэмт хэргийг илрүүлэх, сэжигтнийг эрэн сурвалжлах, нууц далд аргаар мэдээлэл цуглуулах чиг үүрэг бүхий гүйцэтгэх ажилтан, тагнуулын ажилтан, эрүүгийн төлөөлөгч, хэсгийн төлөөлөгч, хорих ангийн төлөөлөгч, шүүх хуралдаанд улсын яллагчийн чиг үүргийг хэрэгжүүлэгч прокурор, баривчлах, цагдан хорих байр, хорих ангийн ажилтнууд эрүү шүүлт тулгах явдал бодит байдалд түгээмэл байдаг аж.

Эрүү шүүлт тулгах гэмт хэрэг хэрхэн бүртгэгддэгийг баримтаар тоймлон хүргэе.

БАРИМТ-1

       Налайх дүүргийн нэгдүгээр хорооны иргэн Э Хүний эрхийн Үндэсний комисст гомдол гаргахдаа “Налайх дүүргийн Цагдаагийн хэлтсийн хэсгийн байцаагч, цагдаагийн дэслэгч Н нь миний ах Э-ээс байцаалт авахдаа хэргээ хүлээ, чамайг хүлээлгэж чадахгүй бол би ажлаа өгнө гэж дарамталж, хөл рүү нь өшиглөж, “Май энэ утсаар өөрийгөө боож ал, нэг ч гэсэн хүн үхэж далд орог” гэх мэтээр хэл амаар доромжилсон асуудлыг шалгуулахаар Налайх дүүрэг дэх Цагдаагийн хэлтэст гомдол гаргасан боловч шийдвэрлэж өгөхгүй. Мөн шинжээч томилохгүй байгаа” гэх гомдол ирүүлснийг шалгуулахаар харьяаллын дагуу Цагдаагийн ерөнхий газрын Дотоод хяналт, аюулгүй байдлын газарт шилжүүлсэн байна. Цагдаагийн ерөнхий газрын Дотоод хяналт, аюулгүй байдлын газраас ирүүлсэн хариу албан бичигт “Албаны шалгалтын явцад буюу иргэн Э-г цагдан хоригдохоос өмнө түүний баруун хөлийн гуя, шилбэний гадна хэсэгт үүссэн зулгаралтад гэмтлийн зэрэг тогтоолгохоор удаа дараа дуудсан боловч ирээгүй учир 2016 оны аравдугаар сарын 27-ны өдөр шинжилгээ хийлгэх тогтоол гаргаж, CD-д бичсэн бичлэгийн хамт Шүүхийн шинжилгээний үндэсний хүрээлэнд хүргүүлэхэд шинжээчийн дүгнэлт гаргах боломжгүй. Мөн цагдаагийн алба хаагчийн буруутай үйл ажиллагаа тогтоогдоогүй болно” гэх хариу ирүүлжээ.

 (Хүний эрхийн Үндэсний комисст ирүүлсэн иргэн Э-ийн гомдлоос)

БАРИМТ-2

        Миний бие ... гадаад улсын иргэн нас барсан байхтай таарч холбогдох эрх бүхий этгээдэд мэдэгдсэн. .... аймгийн Цагдаагийн газраас гэрчээр мэдүүлэг авахаар дуудуулан очиход цагдаа нар ... сумын цагдаагийн хэсгийн байранд, мөн аймгийн Цагдаагийн газарт тус бүр хоёр өдөр, хоёр шөнө унтуулалгүй мэдүүлэг авсан. Байцаалтын үеэр цагдаагийн албан хаагч нар “Гадаадын иргэнийг чи алсан, өөр хэн алдаг юм, худал мэдүүлэг өгч байна” гэх зэргээр хэрэг тулгаж, хувцас тайлуулж нүцгэлээд цахилгаан бороохой, цэвэр усны саваар олон удаа цохиж, шөнө унтуулалгүй байцаасан. Тухайн үед миний ухаан санаа орж гарч, маш хүнд байдалтай байсан. Дараа нь намайг Улаанбаатар хот руу шилжүүлж, цагдан хорих 461 дүгээр ангид тав хоног хорьж байгаад хэргийн холбогдогч олдсон гээд сулласан. Удаа дараа дуудагдаж байцаалт өгснөөр эд хөрөнгө, сэтгэл санааны хувьд хохирч, эхнэр маань гэнэтийн цочролд орохдоо улаан хоолойн хорт хавдар нь хүндэрч нас барсанд гомдолтой байна.

(Хүний эрхийн Үндэсний комисст ирүүлсэн гомдлоос)

БАРИМТ-3

          ШШГЕГ-ын харьяа Цагдан хорих 461 дүгээр ангид хоригдож буй яллагдагч Э Хүний эрхийн Үндэсний комисст хандахдаа “Сүхбаатар дүүрэг дэх Цагдаагийн ... дүгээр хэлтсийн мөрдөн байцаагч Б гэмт хэрэгт холбогдон шалгагдаж буй сэжигтэн Э-г хэргээ хүлээ хэмээн зодож, дарамт шахалт үзүүлэн хэл амаар доромжилсон” тухай гомдол ирүүлснийг Комисс хүлээн авч, холбогдох ажиллагааг явуулахад Сүхбаатар дүүрэг дэх Цагдаагийн ... дүгээр хэлтсийн мөрдөн байцаагч Б нь гомдол гаргагч Э-г хүч хэрэглэн дарамталж, эрүү шүүлт тулгасан болох нь тогтоогдсон аж. Түүний үйлдлийг шалгуулахаар Мөрдөн байцаах газрын Тусгай субъектийн гэмт хэрэг мөрдөх хэлтэст шилжүүлсэн байна. Үүний дагуу тус хэлтсээс ирүүлсэн ... дугаартай хариу албан бичигт “... Шалгалтын явцад эрүүгийн төлөөлөгч А нь яллагдагч Э, М, О нарыг зодсон нь тогтоогдсон боловч шүүх эмнэлгийн дүгнэлтээр гэмтлийн зэрэг тогтоогдоогүй, гэмт хэргийн бүрэлдэхүүнгүй байх тул эрүүгийн хэрэг үүсгэхээс татгалзах санал гаргаж Сүхбаатар дүүргийн Прокурорын газарт хүргүүлсэн болохыг мэдэгдье” гэжээ.

(Хүний эрхийн Үндэсний комисст ирүүлсэн иргэн Э-ийн гомдлоос)

БАРИМТ-4

         ШШГЕГ-ын харьяа Цагдан хорих 461 дүгээр ангид хоригдож буй яллагдагч Э нь Комисст хандаж “...Сонгинохайрхан дүүрэг дэх цагдаагийн ...дугаар хэлтсийн байцаагч Ц надад хилс хэрэг хүлээлгэхээр хэл амаар доромжилж, эрүү шүүлт тулгаж, хэрэг хүлээлгэсэн. Би энэ тухай Улсын ерөнхий прокурорын газарт гомдол гаргасан юм. Гэтэл миний гаргасан гомдлыг мөрдөн байцаагч Ц-тэй хамт нэг өрөөнд суудаг мөрдөн байцаагч шалгаж, надаас нэг удаа ирж тайлбар авсан. Миний гаргасан өргөдлийг эрүүгийн хэрэг үүсгэхээс татгалзахаар прокурорт шилжүүлсэн гэж хэлсэн... Би гомдолтой байна” хэмээжээ.

(Хүний эрхийн Үндэсний комисст ирүүлсэн иргэн Э-ийн гомдлоос)

БАРИМТ-5

        Булган аймгийн ...сумын хэсгийн төлөөлөгч А нь 2016 оны дөрөвдүгээр сарын 11-ний шөнө иргэн Ө-г албан өрөөндөө цахилгаан бороохойгоор бороохойдож, дарамт шахалт үзүүлж, хийгээгүй хэрэг хүлээлгэсэн гэх хэргийг тус аймгийн Цагдаагийн газрын мөрдөн байцаагч, цагдаагийн ахмад Д.А нь шалгаж уг хэргийг хэрэгсэхгүй болгох саналтай прокурорт шилжүүлжээ.

(Мөрдөн байцаах газрын Тусгай субъектийн үйлдсэн гэмт хэрэг мөрдөх хэлтсээс ирүүлсэн судалгаанаас)

БАРИМТ-6

         Хүний эрхийн Үндэсний комисст хандаж, ШШГЕГ-ын харьяа Цагдан хорих 461 дүгээр ангид хоригдож буй яллагдагч Э “Сонгинохайрхан дүүрэг дэх Цагдаагийн ... дугаар хэлтсийн мөрдөн байцаагч М нь надаас хулгайн гэмт хэрэгт холбогдуулан байцаалт авахдаа хүч хэрэглэн зодож хэрэг хүлээхийг шаардсан” тухай гомдол ирүүлснийг шалгаж холбогдох ажиллагаа явуулахад гомдол гаргагч Э-ийн гомдолд дурдсан асуудал нь Эрүүгийн хуулийн 251 дүгээр зүйлд заасан эрүү шүүлт тулгах гэмт хэргийн шинжтэй байсан тул шалгуулахаар Улсын ерөнхий прокурорт шилжүүлсэн байна. Улсын ерөнхий прокурорын газраас ирүүлсэн хариу албан бичигт “...Э-ийн гомдолд дурдсан асуудлыг Сонгинохайрхан дүүрэг дэх Цагдаагийн ... хэлтсийн мөрдөн байцаагч Ц шалгаад эрүүгийн хэрэг үүсгэхээс татгалзах санал гаргасныг Дүүргийн хоёрдугаар прокурорын газрын хяналтын прокурор хянаж ...дугаартай тогтоолоор эрүүгийн хэрэг үүсгэхээс татгалзан шийдвэрлэсэн байна” гэх хариу ирүүлжээ.

(Хүний эрхийн Үндэсний комисст ирүүлсэн иргэн Э-ийн гомдлоос)

         2017 онд Хүний эрхийн Үндэсний комисст цагдаагийн албан хаагчийн үйл ажиллагаа, эрүү шүүлттэй холбоотой асуудлаар иргэдээс 51 гомдол, мэдээлэл ирүүлжээ. Эдгээрээс 40 гомдол нь цагдаагийн албан хаагч, үлдсэн нь шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх болон прокурорын байгууллагын албан хаагчийн зүй бус үйлдэлтэй холбоотой байна. Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Хүний эрхийн Зөвлөлөөс хууль сахиулах албан хаагчид, төрийн бусад албан хаагчдын сургалтын хөтөлбөр болон шүүгч, хуульчдын байнгын сургалтын хөтөлбөрт эрүүдэн шүүх болон бусад хэлбэрээр хэрцгий, хүнлэг бусаар хүний нэр төрийг доромжлон харьцахаас урьдчилан сэргийлэх олон улсын зохицуулалтыг тусгах тухай зөвлөмж өгсөн ч эдгээрийн хэрэгжилтийг хангах чиглэлээр тухайн зорилтот бүлэгт шууд чиглэсэн тодорхой ажлыг Засгийн газраас хангалттай авч хэрэгжүүлээгүй байна.